Tężec – objawy i leczenie. Jak wygląda profilaktyka tężca?

Tężec jest groźną chorobą zakaźną wywoływaną przez przetrwalniki tężca bytujące w glebie, wodzie, kurzu czy odchodach zwierząt. Do zakażenia dochodzi najczęściej poprzez zabrudzenie nawet niewielkiej rany. Jakie są objawy tężca? Co robić, gdy doszło do zakażenia? W jaki sposób chronić się przed tężcem? Podpowiadamy. 

Objawy zakażenia tężcem pojawiają się po około 1–3 tygodniach od ekspozycji i obejmują napadowe skurcze mięśni twarzy, tułowia i kończyn, które są wywoływane bodźcami zewnętrznymi takimi jak hałas, światło czy dotyk. Ze względu na wysoką śmiertelność choroby leczenie prowadzi się w warunkach oddziału intensywnej opieki medycznej. Najskuteczniejszą metodą profilaktyki przeciwtężcowej jest szczepienie ochronne. Należy pamiętać o podawaniu dawek przypominających u dorosłych co 10 lat.  

Tężec – charakterystyka i rodzaje. Jak dochodzi do zakażenia? 

Tężec jest ciężką chorobą zakaźną układu nerwowego, wywołaną przez działanie neurotoksyny tężcowej. Toksyna tężcowa jest produkowana przez laseczki tężca (łac. Clostridium tetani). Bakterie tężca, które bytują w glebie, po zabrudzeniu rany produkują toksynę, która blokuje zakończenia nerwowe. Konsekwencją tego jest porażenie mięśni, w tym także mięśni oddechowych, nadwrażliwość na bodźce, a nawet zgon. Okres rozwoju tężca wynosi od 3 dni do 3 tygodni od zanieczyszczenia rany. Ze względu na przebieg kliniczny zakażenia bakteriami tężca wyróżnia się dwie postacie choroby – miejscową oraz uogólnioną. 

Tężec noworodkowy 

Tężec noworodkowy jest bardzo ciężką chorobą, charakteryzującą się gwałtownym przebiegiem oraz dużą śmiertelnością. Pierwsze objawy w postaci skurczów mięśni żuchwy i twarzy pojawiają się już w drugim dniu od zakażenia. Jednocześnie występują także objawy ogólne takie jak wysoka gorączka, osłabienie oraz trudności w ssaniu. Skurcze mięśni stopniowo obejmują mięśnie tułowia i kończyn, charakterystyczne jest wygięcie łukowate ciała. Napady tężcowe są wyzwalane przez światło, dźwięk lub dotyk. Zgon dziecka następuje po 3–28 dniach od porodu. Przechorowanie tężca w okresie noworodkowym często prowadzi do upośledzenia umysłowego i zaburzeń neurologicznych.  

Tężec – przyczyny i czynniki ryzyka  

Do zakażenia tężcem może dojść nawet przez drobną ranę lub otarcie naskórka. Zanieczyszczenie rany glebą, kurzem lub brudem prowadzi do przedostania się bakterii tężca w dogodne do jej rozwoju warunki beztlenowe panujące w ranie. Wytwarzane przez laseczki tężca toksyny (tetanospazmina, tetanolizyna) powodują uszkodzenia układu nerwowego i rozwój objawów.  

Tężec u dzieci i dorosłych – objawy  

Ze względu na obraz kliniczny tężca wyróżnia się dwie postacie choroby – uogólnioną oraz miejscową.  

Postać uogólniona stanowi około 80% wszystkich przypadków tężca. Do początkowych objawów zakażenia tężcem zalicza się osłabienie, bóle głowy, niepokój, bezsenność, zaczerwienienie twarzy oraz wzmożoną potliwość. Następnie u osób chorych pojawia się szczękościsk, skurcze mięśni karku, klatki piersiowej, grzbietu oraz kończyn. Napady tężcowe, charakteryzujące się atakami prężeń trwających około 10 sekund, wywoływane są przez bodźce zewnętrzne takie jak dotyk, hałas, światło. W trakcie napadu tężcowego chory odgina się łukowato ku tyłowi oraz występuje tzw. uśmiech sardoniczny (powstaje na skutek porażenia mięśni mimicznych twarzy, objawia się wysuniętymi ustami, zmarszczonym czołem oraz przymkniętymi oczami). Napadom tężcowym towarzyszą także zaburzenia ciśnienia tętniczego krwi, zaburzenia krążenia oraz wzmożona potliwość.  

Postać miejscowa zakażenia tężcem występuje rzadko i charakteryzuje się wzmożonym napięciem mięśni oraz prężeniami mięśni sąsiadujących z miejscem zranienia. Postać miejscowa tężca ma zazwyczaj łagodny przebieg i rzadko prowadzi do śmierci.  

Tężec – diagnostyka. Co robić, gdy doszło do zakażenia tężcem? 

W przypadku pojawienia się objawów sugerujących zakażenie tężcem, zwłaszcza u osoby nieszczepionej, należy jak najszybciej udać się do lekarza. Rozpoznanie tężca stawia się na podstawie charakterystycznych objawów choroby. Należy dokładnie obejrzeć skórę pod kątem ewentualnych zranień.  

Każdy przypadek zakażenia tężcem lekarz zgłasza do Państwowej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej.  

Tężec – leczenie, rokowania, powikłania  

W przypadku podejrzenia tężca należy jak najszybciej podać pacjentowi antytoksynę, która neutralizuje toksyny tężcowe. Każdy chory z tężcem jest hospitalizowany na oddziale intensywnej opieki medycznej. Zaleca się chirurgiczne oczyszczenie rany, aby usunąć martwicze tkanki wraz z bakteriami tężca. Stosuje się także antybiotykoterapię, wyrównywanie zaburzeń gospodarki wodno-elektrolitowej a w przypadku zaburzeń oddychania – sztuczną wentylację. 

Powikłaniami tężca są zapalenie płuc, złamania kręgów, żeber, zapalenie mięśnia sercowego, zaburzenia rytmu serca oraz krwiaki śródmięśniowe.  

Tężec – profilaktyka. Szczepionka na tężec  

Do podstawowych zasad profilaktyki przeciw zakażeniu tężcem należy przestrzeganie higieny osobistej, zwłaszcza podczas pracy w rolnictwie, ogrodnictwie, a także hodowli zwierząt.  

W przypadku zranienia skóry należy oczyścić ranę, stosując środki antyseptyczne na rany, a w razie jej zabrudzenia lub złego gojenia się zaleca się opracowanie chirurgiczne mające na celu usunięcie martwiczych tkanek oraz ciał obcych.  

Do profilaktyki poekspozycyjnej, czyli po zranieniu grożącym zachorowaniem na tężec, podaje się szczepionkę przeciw tężcowi. W przypadku dużego ryzyka zakażeniem laseczkami tężca zaleca się jak najszybsze podanie swoistej antytoksyny przeciwtężcowej łącznie ze szczepionką.  

Najskuteczniejszą metodą profilaktyki przed zachorowaniem na tężec jest wykonanie pełnego schematu szczepienia (szczepionka DTP lub szczepionki skojarzone) oraz podawanie dawek przypominających co 10 lat. Aktualnie w Polsce obowiązkowym szczepieniom na tężca podlegają dzieci i młodzież do 19. roku życia. Osoby dorosłe powinny przyjmować dawki przypominające co 10 lat. U osób nieszczepionych zaleca się jak najszybsze wykonanie szczepienia w schemacie podstawowym z trzech dawek i późniejsze podawanie dawek przypominających.  

Zarodniki laseczek tężca są odporne na działanie wysokiej temperatury i środków dezynfekujących, dlatego tak ważne jest wykonywanie szczepień ochronnych. Każde zranienie skóry u człowieka daje ryzyko zakażenia laseczkami tężca, zwłaszcza w przypadku zanieczyszczenia rany glebą, brudem lub odchodami zwierzęcymi.