Czy to prawda, że woda utleniona może utrudniać gojenie ran?

Woda utleniona, czyli inaczej nadtlenek wodoru, stosuje się najczęściej w postaci 3% roztworu. Ma ona głównie właściwości bakteriobójcze, oczyszczające rany i zmiękczające strupy. Wskazaniem do zastosowania wody utlenionej mogą być także m.in. łagodne infekcje jamy ustnej i gardła. Jak właściwie stosować wodę utlenioną, czy można nią wybielać zęby i czyścić uszy?

Woda utleniona nieodłącznie kojarzy się z odkażaniem ran. Kiedyś był to element obowiązkowy każdej apteczki, a większość z nas na pytanie  „Co stosować na ranę?” odpowiada bez namysłu – wodę utlenioną. Czy słusznie i czy zawsze? A jeśli tak, to jak właściwie stosować wodę utlenioną?

Woda utleniona – czym jest? Właściwości nadtlenku wodoru

Woda utleniona, czyli nadtlenek wodoru o wzorze H₂O₂, została wynaleziona jak wiele innych substancji przez przypadek. Za jej „ojca” uznaje się francuskiego chemika Luisa Jacquesa Thenarda, który pracując nad syntezą nadtlenku baru w 1818 roku otrzymał bezbarwną ciecz, która dobrze miesza się z wodą. Była to woda utleniona. Kolejne badania sprawiały, że wynalazek znajdował wiele zastosowań. Współcześnie, ze względu na to, że jedynymi produktami rozkładu H₂O₂ jest tlen i woda zalicza się wodę utlenioną do grupy związków chemicznych sprzyjających ochronie środowiska. Jest to bardzo istotne, gdyż poza farmacją, medycyną i kosmetyką jest wykorzystywana na ogromna skalę w wielu procesach przemysłowych. Cząsteczki wody utlenionej mają niewielkie rozmiary, co ułatwia im przenikanie przez błony komórkowe drobnoustrojów – bakterii, grzybów i wirusów. Wykazują wobec nich działanie biobójcze. Na podstawie jego działania nadtlenek wodoru zalicza się do środków antyseptycznych. Do odkażania ran stosuje się roztwory 3%.

Dlaczego po polaniu rany wodą utlenioną pojawia się piana? Czy to dobrze?

Jako środek odkażający stosuje się 3% wodny roztwór wody utlenionej. Mechanizm bakteriobójczego działania H₂O₂ polega na jego rozkładzie przez enzymy wewnątrzkomórkowe, np. katalazę oraz jony metali (żelaza Fe²⁺, miedzi Cu²⁺). W wyniku tej reakcji powstają rodniki hydroksylowe niszczące białko i błony komórkowe zarazków. Końcowym produktem rozkładu wody utlenionej jest tlen komórkowy – sprawca powstającej piany. Działa on bakteriobójczo, oczyszcza mechanicznie rany i zmiękcza strupy. To, że po zastosowaniu wody utlenionej widzimy pianę, oznacza zatem, że lek działa. Z drugiej jednak strony, piana pojawiająca się każdorazowo po zastosowaniu wody utlenionej, jest także potwierdzeniem stale bytujących na powierzchni rany drobnoustrojów chorobotwórczych.

Woda utleniona a gojenie się ran

Niestety na tej samej zasadzie woda utleniona może spowalniać procesy gojenia poprzez wpływ na komórki organizmu odpowiedzialne za ten proces. Nie zaleca się także przewlekłego stosowania wody utlenionej.

Woda utleniona a uszy i gardło – czy to bezpieczny sposób czyszczenia uszu i leczenia infekcji?

Wskazaniem do zastosowania wody utlenionej mogą być łagodne infekcje jamy ustnej i gardła. Wykorzystuje się roztwory o stężeniu 0,2% otrzymane przez rozcieńczenie łyżki 3% wody utlenionej w szklance wody. Roztwór ma działanie antyseptyczne i może oczyszczać błonę śluzową z zalegającej wydzieliny. Przewlekłe stosowanie może jednak wywołać podrażnienia błony śluzowej i przerost brodawek nitkowatych języka.

Przed stosowaniem wody utlenionej bezpośrednio do ucha zarówno w celu czyszczenia, jak i jego leczenia przestrzega wielu lekarzy. Po pierwsze dostępnych jest wiele innych, skutecznych i bezpiecznych preparatów do uszu, które stosuje się w celach pielęgnacyjnych lub leczniczych. Po drugie ilość zagrożeń wynikających ze stosowania wody utlenionej jest zbyt duża w stosunku do potencjalnych korzyści. Ze względu na silne właściwości utleniające H₂O₂ może uszkadzać delikatne struktury ucha – nabłonek wyściełający przewód słuchowy i błonę bębenkową. W przypadku wcześniejszej perforacji, czyli pęknięcia błony bębenkowej, zakropienie wody utlenionej do ucha może doprowadzić do podrażnienia błędnika i w konsekwencji wywołać zawroty głowy, nudności, wymioty oraz zaburzenia równowagi. Długotrwałe stosowanie nawet niewielkich ilości do zdrowego ucha może powodować nadmierne zmiękczanie tkanek w przewodzie słuchowym, zwiększać skłonność do wnikania drobnoustrojów, powodować obrzęk, ból i dyskomfort. Osiągany efekt jest niekorzystny i odwrotny od zamierzonego.

Czy woda utleniona odkaża powierzchnie przedmiotów?

Nadtlenek wodoru w różnych stężeniach jest wykorzystywany do odkażania przedmiotów, na których pozostał materiał biologiczny. Jednym z przykładów jest wykorzystywanie rozcieńczonej 3% wody utlenionej do dezynfekcji protez zębowych. Zabieg zaleca się przeprowadzać po, np. przebytych infekcjach w obrębie jamy ustnej takich jak: opryszczka, afty i angina.

H₂O₂ w formie gazowej jest wykorzystywany jako środek spowalniający psucie się owoców, do sterylizacji przedmiotów plastikowych nieodpornych na wysokie temperatury oraz stali nierdzewnej. Ogromne zainteresowanie budzi wykorzystanie nadtlenku wodoru do odkażania wody pitnej. W gospodarstwie domowym stosuje się wodę  utlenioną do usuwania plam z krwi, czerwonego wina czy trawy.

Woda utleniona a trądzik i wybielanie zębów

Białe zęby uznawane są za oznakę zdrowia i postrzegane jako element atrakcyjnego wyglądu. W tym celu zarówno w gabinecie stomatologicznym, jak również w warunkach domowych stosuje się preparaty oparte na nadtlenku wodoru. Mogą mieć one formę nakładek z żelem lub past.  W gabinecie stosuje się preparaty o stężeniu 35–37%, a w domu jednak pod kontrolą lekarza dentysty 10%, bez kontroli dopuszczone jest stosowanie ogólnie dostępnych produktów wybielających, w których stężenie substancji wybielającej nie przekracza 10%. Mechanizm wybielania przez nadtlenek wodoru nie jest dokładnie poznany, wiadomo natomiast, że związek przenika przez szkliwo do zębiny i reaguje z chromoforami, czyli substancjami barwnymi w twardych tkankach zęba, przez co zmienia ich zabarwienie. Istnieje granica procesu wybielania, tzw. punkt nasycenia. Po jego osiągnięciu dalsze wybielanie zostaje zatrzymane a rozpoczyna się niszczenie struktur zęba – szkliwa i zębiny, co przekłada się na wzrost kruchości i porowatości tkanek zęba. Wybielenie z użyciem nadtlenku wodoru zdecydowanie lepiej dla własnego bezpieczeństwa wykonać w gabinecie dentystycznym lub w domu, ale pod kontrolą stomatologa.

Skuteczność wody utlenionej w leczeniu i pielęgnacji cery trądzikowej jest dość ograniczona. H₂O₂ może być pomocna w ułatwianiu gojenia sączących się zmian ropnych, które towarzyszą trądzikowi. Działa bójczo na bakterie Propioniobacterium acne odpowiedzialne za powstawanie trądziku, niemniej kuracja by była, skuteczna powinna być prowadzona systematycznie i odpowiednio długo. Długotrwałe stosowanie może jednak wywoływać podrażnienie skóry. W tym konkretnym przypadku jej działanie odkażające jest wątpliwe, gdyż w martwych komórkach naskórka zawartość katalazy warunkującej działanie wody utlenionej jest bardzo niska. Z rezerwą należy się również odnieść do doniesień o rozjaśnianiu przebarwień czy działania przeciwzmarszczkowego wody utlenionej.