Błonica – objawy, diagnostyka, leczenie i profilaktyka

Błonica jest chorobą zakaźną o ciężkim przebiegu, wywoływaną przez bakterie maczugowce błonicy. Jak dochodzi do zakażenia? Jakie są rodzaje i objawy błonicy? W jaki sposób można się przed nią chronić? Podpowiadamy.

Zakażenie błonicą prowadzi do powstawania biało-szarych nalotów na śluzówkach gardła, krtani i tchawicy oraz powiększenia okolicznych węzłów chłonnych szyi, co może prowadzić do duszności i problemów z oddychaniem. Leczenie błonicy prowadzi się w warunkach szpitalnych, ze względu na fakt, iż jest to choroba zagrażająca życiu. Skuteczną metodą profilaktyki jest szczepienie ochronne, które w Polsce należy do obowiązkowych szczepień wykonywanych w dzieciństwie oraz wieku młodzieńczym.  

Błonica – co to za choroba?  

Błonica, zwana także dławcem, dyfterytem lub krupem, jest ciężką chorobą zakaźną. Wywoływana jest przez bakterie – maczugowce błonicy. Do zakażenia błonicą dochodzi drogą kropelkową lub podczas bezpośredniego kontaktu z chorym. Zakażenie maczugowcami błonicy prowadzi do martwicy tkanek i tworzenia tzw. pseudobłon w postaci szarych lub czarnych nalotów na migdałkach podniebiennych lub na śluzówkach gardła. W wyniku powiększenia węzłów chłonnych i obrzęku tkanek szyi może dojść do zwężenia światła gardła i krtani, co może prowadzić do niewydolności oddechowej i zgonu. Wydzielana przez bakterie błonicy toksyna błonicza rozprzestrzenia się z krwią po organizmie.  

Błonica i jej rodzaje 

Ze względu na patofizjologię choroby wyróżnia się następujące rodzaje błonicy: 

• błonica gardła – jest to najczęstsza postać choroby. Objawia się bólem gardła o miernym nasileniu, trudnościami w połykaniu, zaburzeniami mowy, obecnością białawo-szarych nalotów w gardle, gorączką oraz powiększeniem i bolesnością węzłów chłonnych szyi. Przy próbie usunięcia nalotów obecnych na śluzówkach gardła dochodzi do krwawienia. Może dojść do zaburzeń rytmu serca na skutek zmian zapalnych mięśnia sercowego;

• błonica krtani – zwana także dławcem lub krupem prawdziwym, występuje najczęściej u małych dzieci, które nie były zaszczepione. W przebiegu choroby dochodzi do obrzęku i zwężenia szpary głośni oraz nalotów na strunach głosowych, co prowadzi do wystąpienia nasilającej się duszności i problemów z oddychaniem. Występuje także charakterystyczny szczekający kaszel, chrypka przechodząca w bezgłos oraz nadmierne ślinienie. Nieleczona błonica krtani może prowadzić do zgonu na skutek uduszenia; 

• błonica nosa – należy do lżejszych postaci choroby, charakteryzuje się obecnością zazwyczaj jednostronnych zmian na powierzchni błony śluzowej nosa, którym towarzyszy wyciek wydzieliny o charakterze śluzowo-krwistym lub krwisto-ropnym oraz nadżerki na wardze górnej. Błonica nosa jest chorobą przewlekłą, a proces zdrowienia długotrwały;

• błonica ucha, skóry – należą do rzadkich postaci klinicznych błonicy.  

Przyczyny błonicy – jak i gdzie dochodzi do zarażenia?  

Błonica wywoływana jest przez toksynę produkowaną przez maczugowca błonicy (łac. Clostridium diphtheriae). Do zakażenia dochodzi najczęściej drogą kropelkową lub w wyniku bezpośredniego kontaktu z chorym lub przedmiotami, których wcześniej używał. Po wniknięciu bakterii błonicy do nosa lub jamy ustnej dochodzi do kolonizacji błon śluzowych górnych dróg oddechowych lub skóry. W wyniku kontaktu z osobą chorą może dojść także do zajęcia spojówek, ucha środkowego, uszkodzonej skóry lub narządów płciowych.  

Objawy błonicy 

Po zakażeniu maczugowcem błonicy początkowo dochodzi do pojawienia się objawów grypopodobnych: bólu gardła, gorączki, dreszczy, bólu głowy, osłabienia, chrypki i kaszlu. Następnie na błonach śluzowych górnych dróg oddechowych, najczęściej gardła, nosa, krtani i tchawicy, pojawiają się białawo-szare pseudobłony martwicze. Przylegają one ściśle do powierzchni błon śluzowych oraz krwawią przy próbie ich usunięcia. W przebiegu choroby dochodzi także do powiększenia oraz bolesności węzłów chłonnych szyi. Znaczne powiększenie okolicznych węzłów chłonnych oraz narastanie pseudobłon prowadzi do zwężenia światła gardła i krtani, na skutek czego dochodzi do trudności w połykaniu oraz oddychaniu. 

W wyniku dostania się toksyny błoniczej do różnych narządów mogą pojawić się objawy ich uszkodzenia np. zaburzenia rytmu serca, zapalenie mięśnia sercowego, niedowłady mięśni, porażenia mięśni poruszających gałką oczną oraz porażenia kończyn.    

Diagnostyka błonicy  

Podstawą diagnostyki błonicy jest pobranie wymazu i wyhodowanie bakterii Corynebacterium diphteriae. W przypadku podejrzenia zakażenia maczugowcem błonicy, zwłaszcza u osób nieszczepionych i przebywających na terenach endemicznego występowania błonicy, należy niezwłocznie zgłosić się lekarza. Choroba charakteryzuje się ciężkim stanem chorego przy stosunkowo niskiej gorączce.

Błonica – leczenie  

Leczenie błonicy prowadzi się w szpitalu, gdyż jest ona chorobą zagrażającą życiu. Osobie chorej na błonicę podaje się surowicę zawierającą przeciwciała przeciwko toksynie błoniczej oraz antybiotyki. Ponadto kontroluje się gospodarkę wodno-elektrolitową organizmu oraz stan układu krzepnięcia. W przypadku błonicy krtani wykonuje się intubację lub tracheotomię, które udrażniają drogi oddechowe. U chorych z zaburzeniami oddychania stosuje się wentylację zastępczą.  

Profilaktyka błonicy. Szczepienie na błonicę 

Podstawą profilaktyki przed zachorowaniem na błonicę są szczepienia ochronne.  

Szczepionka przeciw błonicy jest szczepionką inaktywowaną (zabitą). W Polsce podawana jest bezpłatnie dzieciom i młodzieży do ukończenia 19. roku życia w postaci szczepionki przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi (szczepionki DTP/DTaP bądź w postaci płatnych szczepionek skojarzonych 5w1 i 6w1). Według polskiego kalendarza szczepień szczepienie przeciwko tężcowi, krztuścowi i błonicy wykonuje czterema dawkami szczepionki (w 2., 3–4., 5–6. i 16–18. miesiącu życia) oraz dawką przypominającą w 6. oraz 14. roku życia. W 19. roku życia podaje się szczepionkę przeciw tężcowi i błonicy.  

Zaleca się stosowanie dawek przypominających co 10 lat. Istnieje także szczepionka monowalentna (tylko przeciwko błonicy). Szczepionka przeciwko błonicy jest szczepionką bezpieczną. Może dawać łagodne, miejscowe odczyny poszczepienne w postaci zaczerwienienia i bolesności miejsca wkłucia.