Polipy jelita grubego – przyczyny, objawy, leczenie

Polipy jelita grubego są często występującymi u dorosłych osób zmianami, które wykrywa się w większości podczas rutynowej kolonoskopii. Zależnie od ich rodzaju, rozmiaru i budowy czasem bywają kompletnie nieszkodliwe, lecz mogą być też pierwszym krokiem do powstania raka. Ich przebieg jest najczęściej bezobjawowy, a tym samym niezauważalny dla osoby nimi dotkniętych. Dlatego właśnie profilaktyka i regularna kolonoskopia są tak ważne. Jak wyglądają polipy jelita grubego i czy są groźne? Czy bolą?

Jelito grube (łac. intestinum crassum) jest odcinkiem układu pokarmowego o długości około 150 cm, rozciągniętym między końcem jelita cienkiego (krętego) a odbytem. Jego główną rolą jest wchłanianie wody, a także pozostałych niewchłoniętych składników odżywczych oraz minerałów z treści pokarmowej. Odbywa się to dzięki jednej z warstw jelita – błonie śluzowej (wyściełającej wnętrze jelita grubego) – która stanowi właśnie podstawę do powstania polipów.

Polipy jelita grubego – czym są?

Polipami nazywamy cały katalog zmian w jelicie grubym, uwypuklających się powyżej błony śluzowej, które mogą charakteryzować się różnymi przyczynami powstania, budową czy rokowaniem.  

Najprostszym podziałem jest oczywiście kształt polipa – uszypułowany (z szypułą podobną do szypułki jabłka), półuszypułowany, siedzący (z szeroką podstawą) lub płaski. Histopatologicznie (mikroskopowo) możemy za to wyróżnić polipy nienowotworowe (nieneoplastyczne) oraz nowotworowe (neoplastyczne).

Polipy nienowotworowe są najczęstsze i jak wskazuje nazwa w większości nie grozi im ryzyko transformacji w raka jelita. Zaliczamy do nich polipy:

• hiperplastyczne – najczęstsze polipy w ogóle,
• zapalne (pseudopolipy, polipy rzekome powstające na bazie chorób zapalnych jelit),
• hamartomatyczne (wywołane chorobami genetycznymi).

Dodatkową grupą są polipy podśluzówkowe, które w odróżnieniu od pozostałych nie powstają z błony śluzowej, a uwypuklają ją poprzez rozrost tkanek położonych głębiej, ma to miejsce przy np. naczyniakach, tłuszczakach czy rozroście układu chłonnego.

Polip jelita grubego a rak

Mimo że nie każdy polip jelita grubego jest zmianą przednowotworową lub nowotworową, to niemal każdy rak okrężnicy czy odbytnicy rozwinie się na podstawie polipów gruczolakowatych. Dodatkowo nawet te niegroźne typy polipów po latach mogą ulec dysplazji (zezłośliwieniu), dlatego profilaktycznie należy usuwać każdą znalezioną w kolonoskopii zmianę.

Na podstawie analiz wskazano jakie cechy polipa mogą grozić jego przemianą nowotworową:

• wielkość polipa (powyżej 2 cm),  
• polipy mnogie,  
• budowa kosmkowa,  
• dysplazja wysokiego stopnia.

Polipy jelita grubego – przyczyny

Polipy jelita grubego można znaleźć nawet u 15–20% populacji, co czyni je jednymi z najczęściej spotykanych zmian okrężnicy i odbytnicy. Chociaż występują w każdym wieku (bez względu na płeć), to po 30. roku życia następuje znaczny wzrost zachorowalności, szczególnie widoczny w populacji zachodnioeuropejskiej. Ze względu na różnorodność polipów trudno jest znaleźć jednoznaczną przyczynę ich powstania. Większość polipów powstaje jako pojedyncze zmiany o nieznanej etiologii, jak ma to miejsce w polipach hiperplastycznych.

Jednak na powstanie polipów nowotworowych mogą mieć wpływ kancerogeny (substancje rakotwórcze w środowisku czy diecie) oraz współistniejące choroby, takie jak:

• mała aktywność fizyczna,
• dieta ubogoresztkowa,
• korzystanie z papierosów i alkoholu,
• otyłość,
• cukrzyca,
• podeszły wiek.

Bywa też, że wystąpienie dużej ilości polipów u dzieci, wiąże się z obciążeniem genetycznym. Towarzyszą im różnorodne objawy (wielkogłowie, zmiany rogowaciejące skóry) oraz ryzyko raka ze strony innych narządów (m.in. rak trzustki, rak żołądka). Taka sytuacja wymaga kontrolnych kolonoskopii już od najmłodszych lat i ma miejsce w następujących chorobach:

• rodzina polipowatość gruczolakowata (FAP),  
• zespół Peutza-Jeghersa,  
• polipowatość młodzieńcza,  
• zespół Cronkhite'a-Canady,  
• zespół Cowden.

Objawy polipów jelita grubego

Większość polipów jelita grubego (szczególnie tych o małej średnicy do 1 cm) przebiega bezobjawowo, a ich rozpoznanie jest często przypadkowe przy okazji kolonoskopii wykonanej w innym celu np. przy podejrzeniu uchyłków okrężnicy. Dlatego tak ważna jest profilaktyczna diagnostyka i regularne badania endoskopowe, szczególnie u osób po 50. roku życia.

Czasem jednak krwawienie jest tak niewielkie, że jego obecność możemy wykryć tylko testem na krew utajoną w kale (które jest jednocześnie badaniem przesiewowym na obecność raka jelita grubego).

W pozostałych przypadkach zauważa się:

• domieszkę śluzu w stolcu,
• zwiększone parcie,
• biegunkę (przy polipach mnogich).

Polipy jelita grubego – diagnostyka, rozpoznanie

Nowoczesne technologie przynoszą nam nieinwazyjne metody diagnostyczne, takie jak kolonografia TK (kolonoskopia wirtualna), która wykorzystuje obrazowanie promieniowaniem Roentgena. Zastępuje ona historyczne już badanie z doodbytniczym wlewem kontrastu. Kolonografia wymaga wprowadzenia cienkiego wężyka z powietrzem do światła jelita, jest to jednak bardziej akceptowalne dla osób badanych niż konieczność wprowadzenia całego kolonoskopu.  

To powoduje, że jedyną zalecaną i pewną metodą jest wciąż kolonoskopia. Polega ona na wprowadzeniu endoskopu (małej kamery z giętkim przewodem) o długości 130–200 cm do jelita grubego przez odbyt, poprzez który tłoczone są powietrze oraz woda, oczyszczające obraz i torujące drogę. W trakcie badania osoba wykonująca dokładnie ogląda błonę śluzową całego jelita grubego (czasem wraz z fragmentem jelita cienkiego), poszukując niepokojących zmian rozrostowych, zapalnych lub nowotworowych. Dodatkowo poprzez kanał kolonoskopu może wprowadzić do jelit narzędzia, które posłużą do pobrania niepokojącej zmiany lub usunięcia polipa od razu w trakcie badania (polipektomia).  

Kolonoskopia wymaga wcześniejszego przygotowania. Już tydzień przed badaniem należy wykluczyć z diety nasiona, pestki, buraki oraz preparaty zawierające żelazo. Dwa dni przed badaniem należy wdrożyć lekką dietę, czasem nawet płynną lub półpłynną. W wieczór poprzedzający badanie należy przyjmować już tylko przepisany przez lekarza preparat przeczyszczający rozpuszczony w dużej ilości wody (około 2 litrów). Na około 4 godziny przed badaniem należy wstrzymać się już od spożywania jakichkolwiek płynów oraz ssania cukierków. Po badaniu mogą wystąpić wzdęcia oraz uczucie pełności w brzuchu, które ustępują po oddaniu wiatrów. Inne powikłania, jak perforacja, zdarzają się rzadko.

Leczenie polipów jelita grubego

Ze względu na to, że każdy polip musi zostać przebadany pod mikroskopem, jedyną metodą leczenia jest polipektomia (wycięcie zmiany), dokonana w trakcie kolonoskopii. Dlatego też wykluczone jest tutaj leczenie zachowawcze – farmakologiczne lub leczenie ziołami.

Najczęściej stosowanymi metodami jest pętla diatermiczna (pętla pod napięciem pozwala nie tylko na usunięcie nawet płaskiej zmiany, ale również natychmiastowe zamknięcie naczyń krwionośnych) oraz kleszczyki biopsyjne (które przydatne są przy zmianach uszypułowanych).

Powikłania po tych zabiegach są bardzo rzadkie i ograniczają się głównie do lokalnego odczynu zapalnego oraz krwawienia. U 0.1% osób może dojść do perforacji jelita kolonoskopem, która jednak wcześnie wykryta jest szybko zaopatrywana. Przy dużych polipach (powyżej 4 cm) przez wzgląd na bezpieczeństwo i wycięcie możliwie całej zmiany konieczna jest chirurgiczna operacja laparoskopowa (do jamy brzusznej wprowadzana jest kamera i narzędzia przez kilka małych nacięć powłok brzusznych), wykonywana w znieczuleniu ogólnym.

W przypadku polipektomii „po kawałku”, niedostatecznym marginesie lub niepełnym wycięciu zmiany może rzadko dojść do odrastania polipa, jednak ryzyko takiego nawrotu jest trudne do oszacowania.

Jeśli po polipektomii okaże się, że zmiany były łagodne i o niskim ryzyku (1 lub 2 polipy gruczolakowate z dysplazją małego stopnia i mniejsze niż 10 mm albo polip ząbkowany bez dysplazji, mniejszy niż 10 mm), to lekarz zaleci kontrolne badanie dopiero za 10 lat.  Jeśli przy kontroli nie znajdziemy zmian lub będą to ponownie zmiany łagodne, to kolejna kolonoskopia będzie zalecona za kolejne 10 lat.

Jeśli jednak badanie patomorfologiczne wykryje zmiany podwyższonego ryzyka (1 lub 2 polipy gruczolakowate z dysplazją dużego stopnia lub większe niż 10 mm albo w badaniu znajdzie się 3 i więcej polipów lub wystąpił polip ząbkowany z dysplazją dużego stopnia lub powyżej 10 mm), to zalecana jest kontrola już za 3 lata, przy której dokonuje się ponownej oceny.

Jeśli w badaniu kontrolnym nie znajdziemy zmian lub będą to zmiany małego ryzyka, to kolejne badanie nastąpi za 5 lat, jeśli dużego ryzyka to za 3 lata.

Dieta i postępowanie przy polipach jelitach grubego

Ze względu na różnorodne pochodzenie zmian trudno jednoznacznie zalecić profilaktykę polipów jelita grubego, szczególnie w przypadku polipów nienowotworowych, których powstanie jest dla nas wciąż zagadką.

Mimo tego w przekrojowych badań udało się znaleźć czynniki o korzystnym wpływie, zmniejszające ryzyko powstawania zmian nowotworowych, są to:

• dieta bogata w wapń oraz witaminę D,
• przyjmowanie błonnika w pożywieniu,
• stosowanie kwasu acetylosalicylowego,
• aktywność fizyczna.