Nieszczelne jelita – czym są? Przyczyny, objawy i leczenie zespołu nieszczelnych jelit

Tak zwany zespół nieszczelnego jelita jest zjawiskiem szeroko dyskutowanym głównie w środowiskach związanych z medycyną alternatywną oraz alternatywnymi metodami leczenia autyzmu. Jest to postulowany przez te kręgi zespół objawów, które rzekomo mają być powodowane przez przenikające z jelit do krwioobiegu toksyny, mikroorganizmy i produkty przemiany materii.

Nieszczelne jelita są tematem kontrowersyjnym. Zgodnie z aktualną wiedzą medyczną nie są one uznawane ani jako zespół objawów, ani jako odrębna jednostka chorobowa. Zwiększona przepuszczalność jelit jest jednak możliwa. Zjawisko przenikania bakterii do krwi nazywane jest translokacją bakteryjną. Jednak zarówno jej przyczyny, jak i skutki w rzeczywistości są inne niż w przypadku „zespołu nieszczelnych jelit”. 

Nieszczelne jelita – przyczyny 

Zespół nieszczelnych jelit rzekomo ma być spowodowany uszkodzeniem bariery pomiędzy światłem jelit a krwioobiegiem. Za czynniki wywołujące nieszczelność jelit uznaje się m.in.: 

• alkohol, 
• niesteroidowe leki przeciwzapalne (w tym aspirynę),  
• nadużywanie antybiotyków, 
• grzybicę jelit. 

Zjawisko translokacji bakteryjnej rzeczywiście jest możliwe. W świetle jelit znajduje się ogromna liczba drobnoustrojów, alergenów oraz potencjalnie szkodliwych substancji. U zdrowych osób zarówno bakterie, jak i część niepożądanych związków nie przenika do krążenia. Zapewniają to błona śluzowa oddzielająca naczynia krwionośne od światła jelit oraz prawidłowo funkcjonujący układ immunologiczny. Krew z jelit płynie żyłą wrotną do wątroby, skąd dalej dostaje się do krwioobiegu. Dlatego też przenikanie bakterii do krwi jest możliwe w niedokrwieniu jelit (np. w wyniku wstrząsu), ciężkich niedoborach odporności oraz w przypadku uszkodzenia wątroby.

Na przenikanie szkodliwych substancji oraz bakterii do krwi szczególnie narażone są osoby z nadciśnieniem wrotnym, u których wykonano tzw. zespolenie systemowo-wrotne.

Do innych czynników mogących powodować zwiększoną przepuszczalność jelit należą ciężkie niedobory odporności, stan po radio- lub chemioterapii, mukowiscydoza. 

Objawy nieszczelnych jelit 

Produkty przemiany materii, drobnoustroje oraz toksyny mają rzekomo przenikać do krwi przez cieknące jelita wywołując następnie przewlekły uogólniony stan zapalny całego organizmu. To z kolei miałoby prowadzić do schorzeń takich jak alergie pokarmowe, migreny, przewlekłego zmęczenia, astmy, reumatoidalnego zapalenia stawów, twardziny układowej, a nawet autyzmu u dzieci.

Wiadomo natomiast, że translokacja bakteryjna w przebiegu niedoborów odporności, zaburzeń ukrwienia jelit i niewydolności wątroby może prowadzić do bakteriemii lub sepsy. U osób z wodobrzuszem w przebiegu marskości wątroby istnieje natomiast zwiększone ryzyko rozwoju samoistnego bakteryjnego zapalenia otrzewnej. Objawia się ono gorączką, silnym bólem brzucha i wymiotami. Często rozwija się także encefalopatia wątrobowa i niewydolność nerek. 

Diagnoza i leczenie nieszczelnych jelit 

Zwolennicy teorii zespołu nieszczelnych jelit proponują test laktuloza-mannitol jako jedną z metod diagnostycznych. Laktuloza i mannitol są to węglowodany, które normalnie nie wchłaniają się w przewodzie pokarmowym. Test ten polega na oznaczeniu stężenia laktulozy i mannitolu w wydalanym moczu po spożyciu pewnej ilości tych substancji. Taki test rzeczywiście istnieje, jednak nie ma on zastosowania w diagnostyce chorób układu pokarmowego. Ma on jednak pewne zastosowanie w badaniach naukowych nad przebiegiem chorób takich jak celiakia, choroba Leśniowskiego-Crohna czy alergie pokarmowe.  

Innym testem proponowanym w rozpoznawaniu zespołu nieszczelnego jelita jest badanie stężenia zonuliny. Jest to białko, które reguluje przepuszczalność jelit. Obserwuje się jego zwiększone stężenie w niektórych chorobach autoimmunologicznych takich jak cukrzyca typu 1, RZS czy celiakii. Badanie to ma zastosowanie głównie w badaniach klinicznych i nie jest wykorzystywane w diagnostyce. Stwierdzono też nieprawidłowości w wielu komercyjnych testach mających oznaczać stężenia zonuliny. 

Dieta przy nieszczelnych jelitach 

Zwolennicy teorii zespołu nieszczelnych jelit proponują różne sposoby, w jakie można leczyć choroby wywołane nieszczelnością jelit. Należy podchodzić z rezerwą do różnego rodzaju diet eliminacyjnych.

Nie zaleca się także rutynowego stosowania suplementów diety, o ile nie istnieją ku temu faktycznie medyczne wskazania. Dotyczy to także zażywania probiotyków. Z pewnością należy unikać środków niewiadomego pochodzenia. Leki ziołowe na ogół są bezpieczne, nawet jeśli ich skuteczność w tym przypadku jest wątpliwa. Osoby leczone z powodu innych schorzeń powinny jednak zasięgnąć porady lekarza lub farmaceuty, aby dowiedzieć się, czy dane zioła nie wchodzą w interakcje z lekami.