Rak jelita grubego – objawy, diagnostyka, leczenie, profilaktyka

Rak jelita grubego – epidemiologia 

Według Krajowego Rejestru Nowotworów nowotwory złośliwe jelita grubego i odbytnicy są trzecim najczęściej występującym nowotworem u mężczyzn na świecie (660000 przypadków, 10%) oraz drugim u kobiet (570000 przypadków, 9%). W Polsce liczba zachorowań na nowotwory złośliwe jelita grubego w 2010 roku wynosiła u mężczyzn prawie 8700 i ponad 7100 u kobiet. 

Rak  kanału odbytu lub brzegu odbytu stanowi około 1%–2% wszystkich nowotworów jelita grubego. Niestety obserwuje się wzrost zapadalności na tą jednostkę chorobową, większość zachorowań obserwuje się u osób po 50. roku życia. Ryzyko rozwoju nowotworu wzrasta z wiekiem, przy czym u mężczyzn jest około 1,5-2 razy wyższe niż u kobiet. Rak jelita grubego w 90% przypadków rozwija się na podłożu gruczolaka. 

Do stanów przedrakowych należą: 

• gruczolaki, 
• zespoły polipowatości rodzinnej, 
• nieswoiste choroby zapalne jelit.

Rak jelita grubego – przyczyny i czynniki ryzyka

Czynniki ryzyka rozwoju raka jelita grubego możemy podzielić na modyfikowalne i niemodyfikowalne. Do czynników modyfikowalnych, czyli takich, które mogą być ograniczone pod wpływem prawidłowego stylu życia  należą:

• otyłość i nadwaga.
• palenie tytoniu,
• spożywanie alkoholu, zwłaszcza wysokoprocentowego,
• nieprawidłowe nawyki żywieniowe (dieta bogatokaloryczna, tłusta, z wysokim spożyciem czerwonego mięsa i poddawanie go nieprawidłowej obróbce termicznej),
• dieta uboga w warzywa, owoce, błonnik,
• siedzący tryb życia i brak aktywności fizycznej.

Wśród czynników niemodyfikowalnych raka jelita grubego wymienia się:

• wiek,
• obciążony wywiad rodzinny – krewni pierwszego stopnia (rodzice, rodzeństwo, dzieci) osoby chorej na raka jelita grubego są bardziej narażeni na zachorowanie,
• choroby zapalne jelit (wrzodziejące zapalenie jelita grubego, choroba Leśniowskiego- Crohna),
• genetycznie uwarunkowane zespoły chorobowe np. zespół Lyncha,
• występowanie dziedzicznej polipowatości gruczolakowej.

Rak jelita grubego – objawy

Rozwijający się nowotwór w zależności od lokalizacji w jelicie może prezentować różne objawy. W rakach prawej połowy okrężnicy często występuje utajone krwawienie i narastająca w związku z tym niedokrwistość w badaniach laboratoryjnych. Rak lewej połowy odbytnicy manifestuje się zmianą rytmu wypróżnień i obecnością krwi w stolcu. W raku dolnej części odbytnicy  pierwszymi objawami nogą być: uczucie parcia na stolec, ból odbytu, stolce ołówkowate, biegunka lub niedrożność jelit. W zaawansowanej chorobie występujące objawy mogą być związane z obecnością odległych przerzutów (powiększenie wątroby, obecność płynu w jamie otrzewnej, powiększenie lokalnych węzłów chłonnych).

Rak jelita grubego – diagnostyka

Do badań laboratoryjnych pomocnych w diagnostyce raka jelita grubego należą: ocena morfologii pod kątem niedokrwistości (częsta w raku kątnicy i wstępnicy), badanie na obecność krwi utajonej w kale, wzrost stężenia antygenu rakowo-płodowego (CEA) – ma ono znaczenie zwłaszcza w kontroli po leczeniu.

Badania obrazowe, takie jak USG jamy brzusznej, tomografia komputerowa czy rezonans magnetyczny, wykonywane są w przypadku podejrzenia przerzutów do wątroby, otrzewnej, węzłów chłonnych.

Rak jelita grubego – leczenie 

Podstawowym leczeniem raka jelita grubego jest chirurgiczne usunięcie fragmentu jelita z guzem wraz z okolicznymi węzłami chłonnymi. W przypadkach niewielkich, niezaawansowanych (cN0), dobrze zróżnicowanych (G1-2) guzów dopuszczalne jest miejscowe wycięcie zmiany metodami laparoskopowymi. Leczenie uzupełniające, czyli radioterapia i chemioterapia, stosowane są w różnych sytuacjach klinicznych.

U wybranych chorych na raka odbytnicy (zwłaszcza z  przeciwwskazaniami do operacji) alternatywą może być radykalna radioterapia. Chemioterapia uzupełniająca, obejmująca swoim zasięgiem cały organizm, ma na celu zniszczenie krążących komórek nowotworowych i mikroprzerzutów. 

Rak jelita grubego – rokowania

Pomimo postępu w dziedzinie leczenia nowotworów, rokowanie w raku jelita grubego jest poważne i zależy od stopnia zaawansowania choroby. We wczesnych stopniach zaawansowania rokowanie jest stosunkowo dobre – w przypadku raka ograniczonego do błony śluzowej odsetek 5-letniego przeżycia pozostaje na poziomie prawie 100%. W przypadku obecności przerzutów w węzłach chłonnych odsetek 5-letniego przeżycia spada do 30-60%. Wyniki leczenia Polsce daleko odbiegają od wyników uzyskiwanych w krajach rozwiniętych.

Rak jelita grubego – profilaktyka

Profilaktyka raka jelita grubego to przede wszystkim zadbanie o zdrową, zbilansowaną dietę oraz o odpowiedni poziom aktywności fizycznej, co gwarantuje utrzymanie prawidłowej masy ciała. Istotne są też badania profilaktyczne, w tym kolonoskopia.

Rak jelita grubego a styl życia

Do działań prozdrowotnych, które zmniejszają ryzyko wystąpienia raka jelita grubego należą:

• spożywanie świeżych warzyw i owoców,
• ograniczenie spożywania alkoholu,
• zaprzestanie palenia papierosów i innych wyrobów tytoniowych,
• zwiększenie błonnika w diecie,
• regularna aktywność fizyczna (znacząco poprawia perystaltykę jelit),
• ograniczenie w diecie tłuszczów pochodzenia zwierzęcego,
• utrzymanie prawidłowej masy ciała.

Rak jelita grubego – kiedy należy wykonać profilaktyczną kolonoskopię?

Program badań przesiewowych raka jelita grubego (https://pacjent.gov.pl/program-profilaktyczny/program-badan-przesiewowych-raka-jelita-grubego) kierowany jest do osób:

• w wieku 50–65 lat niezależnie od wywiadu rodzinnego,
• w wieku 40–49 lat, jeśli u krewnego pierwszego stopnia wystąpiło zachorowanie na raka jelita grubego,
• w wieku 25–49 lat, pochodzących z rodzin, w których wystąpiły zachorowania na dziedzicznego raka jelita grubego niezwiązanego z polipowatością (hereditary non-polyposis colorectal cancer – HNPCC; zespół Lyncha).

Do programu nie kwalifikują się osoby, u których w ciągu ostatnich 10 lat wykonywano pełną kolonoskopię.

Równie ważnym elementem profilaktyki w gabinecie lekarza pierwszego kontaktu jest badanie per rectum. Pozwala ono stwierdzić nieprawidłowości w obrębie odbytnicy (np. obecność guza) na odcinku ok. 15 cm. Co prawda nie jest wystarczające do wykrycia raka, ale stanowi ważny element, dzięki któremu można skierować chorego na dalszą diagnostykę w przypadku  zauważonych odchyleń od normy.