Gruczolak jelita grubego – przyczyny, objawy, leczenie, rokowania, dieta

Gruczolak to rodzaj łagodnej zmiany nowotworowej. Zwykle przyjmuje on formę polipa znajdującego się wewnątrz jelita grubego. Zwiększoną częstość występowania gruczolaków jelita grubego obserwuje się wraz z wiekiem oraz u osób obciążonych genetycznie. Choć większość gruczolaków to zmiany łagodne i niedające żadnych objawów, istnieje ryzyko powikłań, w tym przekształcenia się gruczolaka w nowotwór złośliwy. 

Gruczolak jelita – czym jest i jak powstaje? 

Gruczolak jelita to nieprawidłowy rozrost komórek nabłonka gruczołowego wyścielającego jelito grube. Komórki te tworzą guzowaty twór wpuklający się do światła jelita. Mechanizm powstawania gruczolaków jest złożony i zależy od wielu czynników. Udowodnionymi czynnikami ryzyka rozwoju gruczolaków jelita grubego są m.in.: 

• podeszły wiek, 
• niska aktywność fizyczna, 
• dieta uboga w błonnik, 
• palenie papierosów, 
• spożywanie alkoholu, 
• dieta bogata w tłuszcze nasycone, 
• czynniki genetyczne.

Gruczolak a ryzyko raka jelita grubego (gruczolakoraka)

Jednym z powikłań gruczolaka jelita grubego jest gruczolakorak, czyli przekształcenie w nowotwór złośliwy. Ryzyko raka również zależy od kilku czynników. Jednym z nich jest budowa histologiczna. Duże gruczolaki kosmkowe niosą za sobą nawet kilkudziesięcioprocentowe ryzyko rozwoju raka. Jest ono znacznie mniejsze w polipach cewkowych. Również rozmiar zmiany ma znaczenie. Ryzyko procesu złośliwego rośnie wraz z wielkością gruczolaka. Największe ryzyko dotyczy jednak osób obciążonych genetycznie. W zespołach chorobowych takich jak zespół gruczolakowatej polipowatości rodzinnej, zespół Gardnera, zespół Turcota czy zespół Peutza-Jeghersa występują setki, a nawet tysiące polipów. W niektórych z tych chorób ryzyko rozwoju nowotworu złośliwego w ciągu kilku lat sięga nawet 100%. Osoby te powinny być pod stałą kontrolą lekarską. 

Gwarancję całkowitego wyleczenia raka jelita grubego daje jedynie odpowiednio wczesne rozpoznanie choroby. Aby zapobiegać rozwojowi choroby nowotworowej lub wykrywać ją w możliwie jak najwcześniejszym stadium, w niektórych państwach prowadzi się badania przesiewowe polegające na wykonaniu profilaktycznej kolonoskopii.

Gruczolak jelita – rodzaje  

Wyróżnia się różne typy gruczolaków na podstawie budowy mikroskopowej i makroskopowej. Gruczolaki w jelicie grubym mogą przyjmować różne formy. Zostały one uporządkowane w tzw. klasyfikacji paryskiej. Zmiany mają charakter polipa na wąskiej szypule, polipa bez szypuły, mogą być też lekko zapadnięte w głąb błony śluzowej. Możliwe są też różne formy pośrednie. Gruczolaki bez szypuły są potencjalnie bardziej niebezpieczne. W przypadku przejścia w nowotwór złośliwy są one bardziej inwazyjne i szybciej mogą naciekać ścianę jelita oraz inne narządy. Niektóre nieuszypułowane gruczolaki, takie jak siedzący ząbkowany gruczolak, wykazują także skłonność do szybszej przemiany w raka. 

Z kolei typ histologiczny gruczolaka ocenia się na podstawie badania mikroskopowego. Wyróżnia się typy: cewkowy, kosmkowy i mieszany, czyli cewkowo-kosmkowy. Kolejną cechą, jaką ocenia się podczas badania histopatologicznego jest stopień dysplazji. Termin ten oznacza stopień namnażania się komórek nabłonka gruczołowego. Gruczolaki z dysplazją nabłonka małego stopnia mają mniejsze ryzyko wystąpienia raka, natomiast te z dysplazją dużego stopnia mają większą szansę transformacji złośliwej. 

Gruczolak jelita grubego – objawy 

Zdecydowana większość gruczolaków jelita grubego jest łagodna i nie daje żadnych objawów. Pojedyncze gruczolaki są często znajdywane przypadkowo lub podczas przesiewowej kolonoskopii. Zmiany te mogą dawać jednak pewne objawy. Polipy mogą oderwać się, powodując krwawienie. Dotyczy to w szczególności polipów uszypułowanych. Krwawienie to może ujawniać się na różne sposoby, np. w postaci zmiany zabarwienia stolca lub krwawienia z odbytu. Jeśli krwawienie jest niewielkie, ale trwa przez dłuższy czas, może doprowadzić do objawów anemii z niedoboru żelaza. Duże gruczolaki mogą też powodować niedrożność przewodu pokarmowego lub zmianę rytmu wypróżnień polegającą na pojawieniu się zaparć lub biegunek.

Należy jednak zawsze brać pod uwagę ryzyko wystąpienia nowotworu złośliwego. Jego obecność, poza wymienionymi wyżej objawami, może powodować także znaczą utratę masy ciała, bóle brzucha, a w zaawansowanych postaciach, nawet pojawienie się guza wyczuwalnego przez brzuch oraz objawy spowodowane przerzutami do innych narządów. 

Gruczolak jelita grubego – diagnostyka 

Diagnostykę pod kątem zmian w jelicie grubym należy wdrożyć, gdy występują któreś z wymienionych wyżej objawów. Badaniu mogą się poddać też osoby zdrowe, np. w ramach Programu Badań Przesiewowych. Podstawową metodą wykrywania gruczolaków jelita grubego jest kolonoskopia. Jest to rodzaj badania endoskopowego, w którym wprowadza się aparat przez odbyt. Podczas badania możliwa jest ocena błony śluzowej jelita grubego. Za pomocą endoskopu można też usunąć i pobrać gruczolaki do badania histopatologicznego.

Kolonoskopię przeprowadza się zarówno w trybie ambulatoryjnym, jak i podczas pobytu w szpitalu. Polipy pobierane podczas kolonoskopii mają wielkość ok. kilku centymetrów. Nie jest możliwe dokładne odróżnienie zmiany łagodnej od złośliwej gołym okiem. Dlatego też kolejnym etapem diagnostyki jest badanie histopatologiczne. Wówczas określa się charakter nowotworu oraz jego typ histologiczny. Na wynik badania czeka się 2–3 tygodnie. 

To, jak często należy stawiać się na kolejne kolonoskopie, zależy od wyniku pierwszego badania. Jeśli wykryto zmiany o małym ryzyku złośliwości, np. maksymalnie 2 niewielkie gruczolaki cewkowe lub polipy ząbkowane o małym stopniu dysplazji, powinno się wykonywać kolejne badania co 10 lat. Jeśli zaś uwidoczniono więcej polipów, o maksymalnym wymiarze przekraczającym 1 cm lub o dużym stopniu dysplazji, kontrolną kolonoskopię powinno się przeprowadzić po 3 latach.  

Leczenie gruczolaka jelita 

Leczenie pojedynczych gruczolaków jelita polega na ich usunięciu za pomocą specjalnego narzędzia podczas kolonoskopii. Należy w miarę możliwości usunąć wszystkie zmiany o średnicy co najmniej jednego centymetra. Jeśli zmiany są łagodne, praktycznie nie jest konieczna dalsza terapia poza okresowymi kontrolami. Natomiast duże polipy, powodujące niedrożność przewodu pokarmowego, w ciężkich przypadkach wymagają chirurgicznego wycięcia zmiany. U części osób z zespołami rodzinnej polipowatości, rokowanie jest złe ze względu na bardzo duże ryzyko przekształcenia gruczolaków w nowotwór złośliwy. Aby możliwie jak najbardziej zminimalizować to ryzyko, zaleca się profilaktyczne usunięcie jelita grubego i odbytnicy z wyłonieniem stomii.  

Dieta dla osób z gruczolakiem jelita 

Jednym z czynników ryzyka rozwoju nowotworów jelita grubego jest dieta uboga w błonnik i węglowodany oraz bogata w tłuszcze. Zatem dieta bogata w błonnik pomoże nam nie tylko zachować prawidłową pracę jelit, ale również zmniejszy ryzyko rozwoju nowotworów jelita grubego. Zalecana minimalna zawartość błonnika w diecie to ok. 30 g na dobę. U osób z zaparciami lub innymi zaburzeniami czynnościowymi jelit zaleca się stosowanie diety bogatoresztkowej o zawartości błonnika zwiększonej do 40 g na dobę. Dobrymi źródłami błonnika są otręby zbożowe, grube kasze, pieczywo razowe oraz graham.