Próby wątrobowe (ALAT i ASPAT) — co oznaczają podwyższone wyniki?

Próby wątrobowe to enzymy, po oznaczeniu których można stwierdzić, w jakim stanie jest wątroba i czy pracuje w prawidłowy sposób. Zalicza się do nich aminotransferazy ASPAT i ALAT oraz gamma-glutamylotranspeptydazę (GGTP). ALAT i ASPAT to najczęściej oznaczane próby wątrobowe. Ich pełne nazwy to aminotransferaza alaninowa, czyli ALAT oraz aminotransferaza asparaginowa — ASPAT.

Próby wątrobowe to jedne z podstawowych badań laboratoryjnych, które powinno być regularnie wykonywane. Dostarcza istotnych informacji o czynności wątroby i wielu innych narządów. Testy czynności wątroby to kilka parametrów obecnych we krwi tj. enzymy wątrobowe i bilirubina. Jeśli uzyskamy podwyższone wyniki prób wątrobowych wówczas konieczna jest konsultacja z lekarzem i wdrożenie odpowiedniego leczenia.

Próby wątrobowe – co to za badanie?

Próby wątrobowe (LFT, ang. Liver Function Tests) są inaczej nazywane testami czynnościowymi wątroby. Jest to zestaw badań biochemicznych pozwalający sprawdzić poziom aktywności wytwarzanych przez wątrobę enzymów i przemianę materii krwinek. Na podstawie uzyskanych wyników ocenia się pracę wątroby, tak że po wykonaniu całego zestawu badań możliwe jest stwierdzenie czy funkcjonuje prawidłowo (jest czynna metabolicznie i pełni funkcje wydalnicze) lub czy jest uszkodzona, a nawet jest miejscem wystąpienia choroby. LFT ma szerokie zastosowanie kliniczne i można je wykonać niezależnie od płci i wieku.    

Które parametry wchodzą w skład prób wątrobowych?

Parametry, które oznaczane przy próbach wątrobowych to głównie enzymy tj.:

• transaminazy (ALAT – aminotransferaza alaninowa i AST – aminotransferaza asparaginianowa),
• fosfataza zasadowa (ALP),
• gama-glutamylotranspeptydaza (GGTP),
• barwnik żółciowy powstały z rozpadu hemoglobiny w krwinkach czerwonych (bilirubina).

Aminotransferazy uczestniczą w procesie metabolizmu białek. Swoją funkcję pełnią w wątrobie i mięśniu sercowym oraz w mięśniach  szkieletowych. Gdy dochodzi do uszkodzenia komórek tych narządów enzymy są uwalniane w dużej ilości do krwioobiegu. Z tego względu są dobrym wyznacznikiem uszkodzenia zarówno wątroby, jak i serca. Fosfataza zasadowa występuje w wątrobie i kościach człowieka. Podobnie jak ALAT i AST pomaga w procesie rozkładu białek, a jej nadmiar jest wykrywany po uszkodzeniu komórek wątroby. Wątroba produkuje GGTP, która jest uwalniana do osocza. Uzyskanie wartości GGTP powyżej normy świadczy o chorobach wątroby i dróg żółciowych.  

Kto powinien wykonać badanie prób wątrobowych?

Próby wątrobowe należą do podstawowego panelu badań. Badanie powinny wykonać m.in. osoby:

• pijące alkohol w dużych ilościach,
• biorące środki odurzające,
• otyłe,
• w trakcie terapii farmakologicznej,
• z podejrzeniem chorób wątroby,
• z bólem brzucha, wymiotami, wybroczynami skórnymi, ciemnym kolorem moczu lub jasnym stolcem,
• kobiety w ciąży w grupie ryzyka wystąpienia cholestazy,
• u których w rodzinie wystąpiły choroby wątroby.

Podwyższone wyniki prób wątrobowych uzyskają pacjenci:

• z chorobą alkoholową,
• uzależnieni od środków odurzających,
• z mechanicznym uszkodzeniem wątroby (np.: pęknięciem, zmiażdżeniem),  
• z zapaleniem wątroby,
• z marskością wątroby,
• ze- stłuszczeniem wątroby,
• z nowotworem wątroby,
• z autoimmunologiczne zapalenie wątroby,
• z wirusowe zapalenie wątroby (WZW A, B, C),
• z żółtaczką.

Próby wątrobowe jako ważny elementem diagnostyki są przydatne do określenia stopnia zaawansowania chorób wątroby (i nie tylko). Przydają się również w trakcie monitorowania przebiegu ubytku zdrowotnego wątroby. Są dobrym punktem odniesienia w procesie śledzenia skutków ubocznych szlaku rozkładu leków. Oprócz chorób wątroby przyczynami podwyższonych ilości enzymów wątrobowych i bilirubiny we krwi są: kamica pęcherza żółciowego, niewydolność serca, celiakia, hemochromatoza, mononukleoza i choroba Wilsona.

Próby wątrobowe – jak się przygotować do badania?

Aby przygotować się do wykonania prób wątrobowych trzeba odpowiedzieć sobie na pytanie, w jakim celu badanie będzie przeprowadzone. Jeśli jesteśmy w trakcie sprawdzania obciążenia wątroby przez przyjmowane leki, wówczas nie powinno się ich odstawiać przed badaniem. Natomiast na wyniki prób wątrobowych może wpłynąć wcześniejsze spożycie posiłku i napojów (głównie alkoholowych), a także przyjęcie leków (innych niż zalecane, np.: przeciwbólowych, przeciwgorączkowych), uprawianie sportu i zmęczenie. Dlatego w dniu badania należy być na czczo, a dzień przed badaniem należy zachować wstrzemięźliwość wobec alkoholu, tłustych posiłków (najlepiej na dzień przed pobraniem krwi do badań) i wzmożonej aktywności fizycznej. Wskazane jest aby przed każdym badaniem poinformować laboratorium o przyjmowanych lekach oraz skonsultować się wcześniej z lekarzem czy leki, które przyjmujemy na stałe, nie wpłyną na wynik badania.

Próby wątrobowe – normy dla kobiet, mężczyzn i ciężarnych

Prawidłowe wyniki prób wątrobowych różnią się w zależności od wieku i płci. 

Normy dla prób wątrobowych:

• ALAT – poniżej 25 j.m/l dla dzieci, poniżej 35 j.m/l dla kobiet, poniżej 45 j.m/l dla mężczyzn,
• AST – poniżej 52 U/l dla dzieci, 5-40 U/l dla kobiet, 19 u/l dla mężczyzn,
• ALP – 20-150 Ul dla dzieci, 20-70 Ul/ dla dorosłych,
• GGTP – poniżej 22 /l dla dzieci, 10-66 U/l dla kobiet, 18-70 U/l dla mężczyzn,
• bilirubina – 0,2-1,1 mg%.

U kobiet w ciąży większość enzymów wydzielanych jest w podobnych wartościach. Różnica dotyczy GGTP, które u ciężarnych nie powinno przekraczać 35 U/l. Zbyt niskie lub wysokie wyniki prób wątrobowych mogą zagrażać zdrowiu matki i dziecka. Kobieta w ciąży narażona jest na wystąpienie: małopłytkowości, niewydolności nerek i wątroby, a u dziecka może to wywołać hipoglikemię, a podczas porodu może uzyskać mniej punktów w skali Apgar. Należy pamiętać, że podane wartości mogą się różnić w zależności od metody oznaczania powyższych parametrów w laboratorium diagnostycznym.

Próby wątrobowe – interpretacja wyników

Z wynikami prób wątrobowych należy udać się do lekarza pierwszego kontaktu, gdyż ich interpretacja zależy od wielu czynników (np.: chorób współistniejących, uzależnieniu). Podczas wizyty zostanie przeprowadzony dokładny wywiad lekarski, co pomoże wprowadzić dalsze postępowanie. Po uzyskaniu podwyższonego stężenia enzymów wątrobowych bardzo ważna jest współpraca z lekarzem. Najdrobniejsze szczegóły mogą wpłynąć na decyzje specjalisty. Będzie miał do wyboru włączenie lub przerwanie leczenia, zmianę dawki leków lub w skrajnych przypadkach skierowanie na dalsze badania do szpitala. W przypadku uzyskania wyników nie zgodnych z rzeczywistym stanem zdrowia pacjenta, badanie należy powtórzyć. Podwyższone próby wątrobowe u dziecka to również sygnał dla lekarza o konieczności powtórzenia badania. Jeśli wynikom odstającym od normy towarzyszą: żółtaczka, wysypka, gorączka, biegunka, krwawy stolec, wzdęty i tkliwy brzuch lub wymioty konieczna będzie dalsza diagnostyka.    

Które leki mogą wpływać na podwyższenie prób wątrobowych?

Powiększone wartości prób wątrobowych mogą być spowodowane przyjmowaniem leków. Z uwagi na fakt, że farmaceutyki metabolizowane są w wątrobie, mogą ją dodatkowo obciążać. Nieprawidłowy plan leczenia (np. przy użyciu zbyt wysokich dawek lub niestosowanie się do zaleceń lekarza) szybko może być przyczyną uszkodzenia komórek wątroby. W takim przypadku to w jakim tempie pogorszą się parametry wątroby zależy od wytrzymałości organizmu. Może onA różnie zareagować (z skutkiem natychmiastowym, wywołując nagłe ubytki na zdrowiu lub długotrwałe konsekwencje).

Próby wątrobowe mogą zaburzone przez:

• leki przeciwbólowe (tj. ibuprofen, paracetamol),
• antybiotyki,
• pochodne witaminy A (np.: izotretynoina w leczeniu trądziku młodzieńczego)
• leki wykluczające się wzajemnie (wchodzące w reakcje).  

Jak obniżyć podwyższone próby wątrobowe?

Aby zregenerować uszkodzoną wątrobę ważne jest obniżenie ALAT i AST. Przede wszystkim należy stosować się do zaleceń lekarza. Sposobów na to jak obniżyć próby wątrobowe jest kilka:

• stosowanie odpowiedniej diety,
• spożywanie posiłków regularnie,
• odpowiednie nawadnianie się,
• regularne uprawianie aktywności fizycznej,
• unikanie alkoholu,
• oraz suplementowanie kwasów omega-3.

Jeśli pacjent lubi pić piwo, a ma podwyższone próby wątrobowe, mniejsze obciążenie wątroby uzyska, pijąc napoje bezalkoholowe. Na obniżenie stężenia enzymów wątrobowych we krwi dobrze wpływa również suplementacja kwasu foliowego oraz regularne picie kawy. Jeśli próby wątrobowe są dużo powyżej normy koniecznie należy udać się lekarza, który będzie mógł poprowadzić odpowiednią terapię. Nieleczone choroby wątroby zagrażają życiu pacjenta.  

Próby wątrobowe – cena/refundacja, skierowanie

Skierowanie na badanie prób wątrobowych można uzyskać w dowolnym gabinecie lekarza pierwszego kontaktu lub specjalisty chorób wewnętrznych. Wówczas wykonanie badania jest bezpłatne, czyli refundowane przez NFZ. Cena prób wątrobowych badana komercyjnie w laboratorium diagnostycznym to średnio od 30 do 60 zł. Gdyby stan zdrowia pogorszył się podczas zagranicznego wyjazdu wówczas wystarczy posiadać Europejską Kartę Ubezpieczenia Zdrowotnego, aby badanie wykonać w ramach polskiego ubezpieczenia. Ten dokument upoważnia do bezpłatnego leczenia w krajach innych niż Polska.