Dirofilarioza u zwierząt – przyczyny, objawy, leczenie

Dirofilarioza to choroba, która najczęściej dotyka psy, ale robaki mogą wywołać infekcję również u ludzi, kotów, fretek i dziko żyjących zwierząt mięsożernych. Dorosłe osobniki nicieni mogą żerować w organizmie psa nawet 4 lata, doprowadzając go do całkowitego spustoszenia i nagłej śmierci. Możliwe jest leczenie dirofilariozy, jednak wymaga to zastosowania więcej niż jednego preparatu i wielu miesięcy walki z chorobą. Najlepszym sposobem zapobiegania zarażeniu jest unikanie kontaktu z komarami lub użycie środków owadobójczych.

Dirofilarioza to jedna z parazytoz, czyli zagrażająca zdrowiu choroba pasożytnicza. Wywołują ją nicienie z rodzaju Dirofilaria, które dostają się do organizmu poprzez ugryzienie samicy komara.

Co to jest dirofilarioza?

Dirofilarioza to choroba pasożytnicza zwierząt mięsożernych, głównie psów i innych gatunków z rodziny psowatych, przenoszona przez komary. Są one biologicznymi pośrednikami, czyli wektorami przekazującymi robaki (pasożyty) – w tym wypadku nicienie z rodzaju Dirofilaria – podczas żywienia się krwią. Ślad po ugryzieniu komara i uporczywe swędzenie z czasem zanikają. W ciele ofiary pozostają jednak larwy nicieni, które dojrzewają przez wiele lat, nie dając charakterystycznych objawów. Dirofilarioza jest chorobą rzadko wykrywaną zaraz po zarażeniu robakami. Pasożyty wykształciły wiele strategii „kamuflażu”, które pozwalają im jak najdłużej pozostać w utajeniu w organizmie żywiciela. Swoim żerowaniem doprowadzają organizm do wyniszczenia lub ostatecznie do śmierci. Do rozwoju potrzebują odpowiednich warunków: temperatury od 14 do 18°C i podatne zwierzę (odpowiedniego gatunku). Koty są mniej narażone na dirofilariozę, ponieważ niewiele gatunków komarów przenoszących tę chorobę żywi się ich krwią. Człowiek może się zarazić dirofilariozą, jednak jest jedynie żywicielem przypadkowym nicieni. W praktyce oznacza to, że organizm ludzki nie stwarza odpowiednich warunków do dojrzewania i rozmnażania płciowego filarii, natomiast obecność pasożytów rzutuje na stan jego zdrowia. Do niedawna choroba ta w Polsce była zaliczana do schorzeń zawleczonych, czyli występujących u osób zarażonych poza granicami kraju. Liczne wyjazdy zagraniczne mieszkańców, import towarów z zagranicy, a także postępujące zmiany klimatyczne pozwoliły komarom zarażonym filariami zasiedlić się również w naszym kraju. Obecnie najwięcej przypadków dirofilariozy diagnozuje się w Polsce centralnej.

Dirofilarioza psa – przyczyny

Choroba przenosi się za pośrednictwem zarażonych filariami samic komara z rodziny Culicidae. Należy zwrócić uwagę, że przekazanie nicieni zachodzi dwukierunkowo, gdyż w cyklu życiowym pasożytów występuje dwóch żywicieli – komar i zwierzę mięsożerne. Samica owada przekazuje inwazyjne postacie robaków psu, ale sama wcześniej została zarażona larwami nicieni (mikrofilariami) krążącymi we krwi obwodowej jej ofiary. Dirofilarioza u psa może przebiegać na dwa sposoby w zależności od tego, jaki gatunek nicienia dostanie się do organizmu zwierzęcia. Po zarażeniu Dirofilaria immitis występuje postać sercowo-płucna, a Dirofilaria repens wywołuje postać skórną (inaczej: podskórną).

Co ciekawe, na rozwój choroby z udziałem D. immitis ma wpływ jeszcze jeden czynnik chorobotwórczy. Mowa o bakteriach z rodzaju Wolbachia, które naturalnie zasiedlają pasożyty (są ich endosymbiontami). Przyjmuje się, że te patogeny nasilają rozwój procesu zapalnego w przebiegu dirofilariozy, a co więcej – ich eliminacja przy pomocy antybiotyków zmniejsza żywotność nicieni w ciele psich żywicieli.

Dirofilarioza sercowo-płucna u psa

Dirofilarioza sercowo-płucna jest inaczej nazywana robaczycą serca ze względu na znajdowane pośmiertnie białe robaki właśnie w tym narządzie psa. Dirofilaria immitis początkowo przemieszcza się ze skóry przez tkankę podskórną aż do mięśni. Wraz z osiąganiem kolejnych stadiów rozwojowych nicienie zagrażają innym narządom w ciele czworonogów, takim jak płuca, wątroba, mózg, oczy, nerki. Z tkanek wydostają się do żył, powodując ich uszkodzenia, a zgodnie z obiegiem krwi osiągają tętnice płucne. Tam bytują i rozmnażają się dojrzałe osobniki. Kolejne pokolenia nicieni płucnych trafiają do prawej komory serca. Filarie osiągają dojrzałość po ok. pół roku (120–180 dni) od zarażenia psa, a rozpoznanie choroby do czasu pojawienia się poważnych objawów jest kwestią przypadku.

Aby wyobrazić sobie, co czuje pies w trakcie żerowania pasożytów w jego organizmie, warto wiedzieć, że:

• samiec nicieni osiąga od 120 do 180 milimetrów,
• samica jest większa (dorasta do 30 centymetrów),
• w zaawansowanej chorobie w zarobaczonych organach znajdowanych jest ponad 100 nicieni.

Dirofilarioza skórna u psa

Dirofilarioza u psów w Polsce częściej występuje w postaci skórnej niż sercowo-płucnej. Nicienie po przedostaniu się pod skórę naszych pupili zaczynają inwazję tkanki łącznej w najgłębszej warstwie skóry (czyli tkance podskórnej) oraz mięśniach (dokładnie w powięzi międzymięśniowej). Są do tego świetnie przystosowane. Mają obły kształt, a ich długość nie przekracza 7 (samce) lub 17 (samice) centymetrów. Dirofilaria repens osiąga dojrzałość średnio po 8 miesiącach żerowania w ciele żywiciela, cały czas pozostając w stanie utajenia. Zarażenie daje niespecyficzne objawy, a wykrycie pasożytów w tkance podskórnej jest najczęściej przypadkowe – zdarza się podczas badań krwi i wycinków tkanek oraz zabiegów chirurgicznych (w tym kastracji). Dorosłe postacie nicieni u psa żyją nawet 4 lata. W tym czasie intensywnie się mnożą i wydają dziesiątki nowych osobników. Te rozsiewają się naczyniami krwionośnymi do kolejnych komórek tkanki podskórnej lub pozostają w krwiobiegu i przy okazji ukąszenia komara znajdują nowego żywiciela.

Dirofilarioza psa – objawy

Sercowo-płucna postać choroby u psa długo przebiega bezobjawowo. W późniejszym etapie objawy dirofilariozy obejmują:

• kaszel,
• dużą męczliwość zwierzęcia,
• brak łaknienia i utratę masy ciała,
• narastającą niewydolność oddechową i omdlenia,
• zaburzenie pracy narządów wewnętrznych (m.in. płuc, wątroby, nerek),
• czasem powiększenie śledziony.

Najgroźniejszy etap tej postaci choroby następuje w momencie dojrzewania i namnażania pasożytów. Drażnią one wnętrze żył i tętnic oraz obniżają ich przepustowość. Nicienie pozostające w sercu zaburzają jego pracę i utrudniają przepływ krwi. W końcu, gdy robaki zaczną obumierać, stają się przyczyną zatorów naczyń krwionośnych, a ich obecność wywołuje silną reakcję zapalną w ciele zwierzęcia. Układ odpornościowy produkuje przeciwciała skierowane przeciwko różnym stadiom rozwojowym pasożytów (mikrofilarii, larw, dorosłych osobników), co z czasem jeszcze bardziej pogarsza stan zdrowia psa.

Objawy postaci skórnej również są niespecyficzne. Przypominają inne schorzenia dermatologiczne, np. atopowe zapalenie skóry czy nadwrażliwość pokarmową. Pozostaje więc pytanie: jak trafnie rozpoznać zakażenie dirofilariami? Na przebieg skórnej choroby pasożytniczej wskazują obrzęki skóry i wykwity skórne w postaci:

• bezbolesnych i dużych rozmiarów podskórnych guzków,
• rumienia,
• wyłysienia skóry,
• hiperpigmentacji (czyli miejscowego ciemnienia skóry),
• łuszczącego się naskórka,
• kryzek naskórkowych (czyli obrączkowatych łusek skóry),
• nieropnych krost.

Zmiany skórne zlokalizowane są najczęściej w okolicy głowy, szyi, grzbietu, brzucha lub kończyn, a rzadziej występują w płucach, spojówce oka, węzłach chłonnych lub na jądrach psa. Oprócz objawów dermatologicznych pasożyty i uwalniane przez nie toksyczne metabolity mogą wywołać silną reakcję zapalną oraz zatory w naczyniach włosowatych skóry. Aby włączyć leczenie na dirofilariozę skórną, potwierdza się ją w badaniach laboratoryjnych, wykrywając u psa: białe robaki w guzkach i innych wykwitach skórnych lub ich larwy w ogólnym badaniu krwi.

Jak ograniczyć ryzyko rozwoju dirofilariozy? Czynniki ryzyka, szczepienia

W celu zapobiegania chorobie należy przede wszystkim ograniczyć kontakt z komarami poprzez:

• stosowanie repelentów (czyli środków odstraszających insekty),
• ograniczenie spacerów z pupilami po zmroku (w okresie od maja do października),
• zamykanie zwierząt na noc w pomieszczeniach chronionych od owadów,
• usuwanie wody stojącej (w rynnach, otwartych pojemnikach), aby zapobiec rozmnażaniu komarów,
• montaż moskitier.

Repelenty skuteczne w stosunku do komarów dostępne są w postaci kropli, czyli preparatów spot-on (zawierających permetrynę z dinotefuranem). Zalecane jest podawanie ich co miesiąc, rozpoczynając od okresów wiosennych (marzec-kwiecień) do późnej jesieni (październik). Stosuje się również leczenie zapobiegawcze, które już na początku zarażenia nicieniami zabija ich larwy. Służą do tego preparaty doustne zawierające: imidakloprid z moksydektyną lub selamektynę.

Jak wygląda leczenie chorego na dirofilariozę? Ile trwa choroba?

Leczenie dirofilariozy jest długotrwałe i kilkuetapowe. Wymaga cierpliwości, dlatego że z organizmu chorego zwierzęcia należy usunąć zarówno larwy, jak i osobniki dorosłe pasożytów. W dirofilariozie sercowo-płucnej na 4 tygodnie przed podaniem leków przeciwpasożytniczych wdraża się antybiotykoterapię (doksycykliną). Ma ona na celu osłabienie pasożytów przez pozbycie się „zaprzyjaźnionych” bakterii z rodzaju Wolbachia, które potęgują stan zapalny po inwazji robaków. Następnie psu podaje się dwie dawki leku w odstępie 30–60 dni. Lekiem z wyboru jest dwuchlorowodorek melarsominy. Ważne jest, aby nie zabić wszystkich pasożytów jednocześnie, mogłoby to spowodować nagły zator płucny i śmierć zwierzęcia. Aby do tego nie dopuścić dodatkowo podaje się również leki przeciwzapalne (glikokortykosteroidy) i rozrzedzające krew (tj. heparyna). Czasami konieczna jest interwencja chirurgiczna, gdy pomimo zastosowanych procedur utrudniony jest przepływ krwi do prawego przedsionka serca. W trakcie leczenia zalecane jest ograniczenie wysiłku fizycznego i pobudzenie apetytu u psa. Dirofilariozę skórną leczy się przez cztery miesiące przez podanie kropli na skórę psa. Mogą zawierać imidakloprid z moksydektyną lub iwermektynę, czyli leki skuteczne w stosunku do larw robaków. Terapię uzupełnia się, podając leki zwalczające dorosłe postaci nicieni. Jest to melarsomina, którą dwukrotnie w formie zastrzyku domięśniowego podaje lekarz weterynarii. Chirurgiczne usunięcie dorosłych osobników z guzków wspiera szybszy powrót do zdrowia psa.