Zaburzenia łaknienia u dzieci – co robić, gdy dziecko jest niejadkiem?

Zaburzenia łaknienia u dzieci, objawiające się obniżonym apetytem lub wybiórczością pokarmową, mogą mieć rozmaite przyczyny. Mogą być stanem fizjologicznym, niewymagającym leczenia (często dotyczy to dzieci w wieku od 1 do 5 lat), lecz mogą również być objawem choroby (np. schorzeń układu pokarmowego, oddechowego, nerwowego). Problemy z apetytem nierzadko towarzyszą dzieciom z zaburzeniami ze spektrum autyzmu, mogą mieć także podłoże emocjonalne. Zaburzenia łaknienia często wymagają wielospecjalistycznego podejścia – współpracy pediatry, lekarzy specjalistów, logopedy, psychologa.

Zaburzenia łaknienia u dzieci – przyczyny 

Najczęstszą przyczyną przejściowego zmniejszenia łaknienia u dzieci jest choroba infekcyjna (np. biegunka wirusowa lub inna choroba z towarzyszącą gorączką). U niemowląt spadek apetytu często jest głównym objawem infekcji dróg oddechowych – rodzice zgłaszają lekarzowi, że dziecko zjada mniejsze porcje, czas karmienia jest wydłużony, a maluch szybko męczy się w trakcie jedzenia. Stany zapalne dziąseł, zmiany próchnicze zębów, zapalenie gardła lub zmiany w jamie ustnej (pleśniawki, afty) także mogą być przyczyną odmowy zjedzenia pokarmów przez dziecko (szczególnie tych kwaśnych, gorących, pikantnych). Zwiększona męczliwość w trakcie spożywania pokarmów może współistnieć też z chorobami układu krążenia (wady serca, anemia, kardiomiopatia, ringi naczyniowe). 

Wśród przyczyn organicznych zaburzeń łaknienia u dzieci mogą występować problemy gastrologiczne – wady rozwojowe przełyku, przetoki przełykowo-tchawicze, ucisk na przełyk (ringi naczyniowe, guzy śródpiersia, przepuklina przeponowa), refluks u niemowlaka, zbyt duży język, krótkie wędzidełko, rozszczep podniebienia, eozynofilowe zapalenie przełyku, alergie pokarmowe, zapalenia jelit, celiakia, zakażenia pasożytnicze, a także zaparcia (dziecko w obawie przed bólem w trakcie defekacji może powstrzymywać się od jedzenia). U dzieci z zaburzeniami neurologicznymi (mózgowe porażenie dziecięce, zaburzenia OUN, miopatie, dystrofie mięśniowe), metabolicznymi (nietolerancja fruktozy, zaburzenia cyklu mocznikowego itp.) oraz endokrynologicznymi (niedoczynność tarczycy, nadnerczy) często współistnieje osłabiony apetyt. 

Zaburzenia łaknienia u dzieci – objawy towarzyszące. Kiedy udać się do pediatry? 

Wśród niepokojących objawów (tzw. red flags), które powinny zaniepokoić rodziców i lekarza oraz skłonić do pogłębionej diagnostyki to:

• zaburzenia wzrastania, niedobór masy ciała oraz opóźnienie rozwoju psychoruchowego,
• wymioty, krztuszenie się w trakcie posiłku, nadmierne ślinienie, 
• nawracające zapalenia dróg oddechowych,
• odynofagia (ból w trakcie przełykania), 
• przewlekła biegunka,
• ekstremalne ograniczenia żywieniowe, rygorystyczne ograniczenie produktów,
• objawy krążeniowo-oddechowe i inne sugerujące poważną chorobę przewlekłą,
• dodatkowe zachowania mające na celu spadek masy ciała (nadmierna aktywność fizyczna, przyjmowanie preparatów odchudzających itp.).

Leczenie zaburzeń łaknienia u dzieci

Na początku należy określić stan odżywienia dziecka, przeprowadzić analizę dietetyczną i ocenić, czy dieta pokrywa zapotrzebowanie energetyczne dziecka. W dalszym postępowaniu należy wykluczyć przyczyny organiczne oraz sprawdzić, czy u dziecka nie występują niedobory pokarmowe (m.in. wit. A, wit. D, żelazo, wapń, kwas foliowy). 

Należy pamiętać, że u dziecka w 1.-5. roku życia fizjologicznie może występować wybiórczy apetyt. Ważne jest wówczas, aby rodzic „nie poddawał się” przedwcześnie w rozszerzaniu diety i podejmował próbę włączenia określonego produktu kilkukrotnie. Istnieje kilka technik włączania nowych pokarmów – nowe są włączane w momencie największego łaknienia albo dopiero po zaspokojeniu tzw. pierwszego głodu znanym jedzeniem. Skuteczne może być też stopniowe wprowadzanie nowego smaku lub faktury. 

Zaburzenia łaknienia u dzieci – zalecenia

Podstawowe zalecenia w przypadku osłabienia apetytu u dziecka to:

• regularność posiłków, podawanie małych porcji, unikanie wmuszania i przedłużania posiłku (powinien trwać max. 20-30 min, brak podjadania w trakcie dnia (rozwój prawidłowej regulacji głodu i sytości),
• odpowiedni nastrój w trakcie jedzenia – brak presji ze strony rodzica, w trakcie spożywania posiłku dziecko siedzi przy stole, rodzic zachęca do samodzielnego jedzenia (na miarę możliwości motorycznych dziecka),
• dodawanie zagęstników do mleka u niemowląt, które nie radzą sobie z utrzymywaniem w jamie ustnej i przełykaniem płynów o rzadkiej konsystencji,
• odpowiednia łyżeczka (miękka, nie za głęboka i duża, dobrze wyprofilowana), talerzyk z antypoślizgowym spodem.