Mózgowe porażenie dziecięce – co to jest? Jakie są przyczyny i rodzaje MPD? Jak wygląda leczenie i rehabilitacja?

Mózgowe porażenie dziecięce (MPD) to nie choroba, a zespół wielu zaburzeń, które powstają w wyniku uszkodzenia mózgu, najczęściej jeszcze w życiu płodowym lub w okresie okołoporodowym. Podstawowe przyczyny MPD to niedokrwienie, niedotlenienie, infekcje oraz urazy śródczaszkowe. Pierwsze objawy mózgowego porażenia dziecięcego można zauważyć między 3 a 5 miesiącem życia dziecka, obejmują one głównie porażenie mięśniowe, asymetryczne napięcie mięśni, a także upośledzenie zdolności koordynacyjnych. Jak diagnozuje się mózgowe porażenie dziecięce? Jak wygląda leczenie i rehabilitacja przy MPD?

Mózgowe porażenie dziecięce – definicja. Czym jest MPD?

Mózgowe porażenie dziecięce (w skrócie MPD) jest to zbiór zaburzeń, w których charakterystyczne jest upośledzenie rozwoju psychomotorycznego. Przyczyną MPD są wady rozwojowe lub uszkodzenie mózgu, do których doszło podczas życia płodowego. Uszkodzenie mózgu jest niepostępujące, a w jego wyniku dochodzi do rozwoju objawów MPD wyrażonych zaburzeniami postawy oraz ruchomości. 

Objawami dziecięcego porażenia mózgowego u niemowląt może być wiotkość, opóźnienie nauki siadania czy chodzenia. Medycy wyróżniają kilka rodzajów MPD, uwzględniając podział pod względem występujących objawów bądź miejsca uszkodzenia mózgowia. W Polsce częstość występowania tego schorzenia szacowana jest na 2,0–2,5 na 1000 żywo urodzonych dzieci. Porażenie mózgowe dziecięce nie jest swoistą chorobą, lecz terminem, przy pomocy którego określamy zestaw wspólnych objawów klinicznych. Dlatego też MPD jest niejednorodne pod względem etiologii, rodzajów oraz stopnia ciężkości upośledzenia.

Mózgowe porażenie dziecięce – przyczyny

Przyczyną dziecięcego porażenia mózgowego jest uszkodzenie komórek nerwowych, do którego może dość w trakcie życia płodowego, bądź rzadziej, po urodzeniu. Wśród przyczyn mogących wywoływać uszkodzenie tkanki mózgowej wyróżniamy: 

• niedokrwienie,
• niedotlenienie, 
• malformacja mózgu (np. schizocefalia),
• ciężkie infekcje, 
• zaburzenia genetyczne, 
• zatrucie toksynami,
• zaburzenia metaboliczne. 

Czynnikami ryzyka wystąpienia porażenia mózgowego są: 

• wcześniactwo, 
• ciąża mnoga, 
• krwotok przed porodem, 
• zakażenie w czasie ciąży, 
• skrajnie mała masa urodzeniowa płodu.

Trzeba jednak podkreślić, iż u noworodka urodzonego o czasie z prawidłową masą, bez komplikacji w czasie okresu płodowego także może dojść do rozwoju objawów charakterystycznych dla dziecięcego porażenia mózgowego.

Mózgowe porażenie dziecięce – postacie

Uwzględniając występujące objawy możemy wyróżnić następujące rodzaje MPD:

1. Diplegię spastyczną, w której dochodzi do zwiększonego napięcia mięśniowego (wzmożone napięcie mięśniowe) i niedowładu tylko w kończynach dolnych. W kończynach górnych objawy mogą być w ogóle niewyrażone lub wyrażone w bardzo małym stopniu. Ze względu na wzmożone napięcie w nogach rodzice mogą zauważyć, iż dzieci chodzą na bardzo wąskiej podstawie lub na palcach.
2. Tetraplegia spastyczna (inaczej czterokończynowe porażenie mózgowe), czyli niedowład oraz towarzyszące mu wzmożone napięcie w kończynach górnych i dolnych, któremu może towarzyszyć wiotkość szyi i tułowia. Niestety większość dzieci obciążone tym typem MPD nie jest w stanie chodzić.
3. Spastyczny niedowład połowiczy (tzw. hemiplegia spastyczna) – czyli niedowład w kończynie górnej i dolnej po jednej ze stron, któremu towarzyszy wzmożone napięci mięśniowe. Dzieci te są w stanie chodzić, ale chód może być opóźniony w czasie. 
4. Dyskinetyczne porażenie mózgowe – dominującą nieprawidłowością są ruchy mimowolne – atetoza.

W piśmiennictwie można także znaleźć postacie MPD, uwzględniające miejsca uszkodzenia neuronów, medycy wyróżniają wtedy: postać pozapiramidową, móżdżkową oraz postać mieszaną. 

Mózgowe porażenie dziecięce – objawy

Objawy dziecięcego porażenia mózgowego wyrażone są głównej mierze w nieprawidłowym funkcjonowaniem motorycznym. Problemy te mogą być wyrażone pod postacią trudności z chodzeniem, jedzeniem i połykaniem, a także mową. Objawami porażenia dziecięcego mogą być zaburzenia funkcji wzroku, słuchu i innych zmysłów. U dzieci z MPD mogą rozwinąć się także różnorodne problemy układu mięśniowo–szkieletowego, takie jak przykurcze mięśni czy ścięgien. 

Warto podkreślić, iż objawy są zależne od typu MPD. U dzieci z porażeniem mózgowym pod postacią paraplegii spastycznej, ze względu na wzmożone napięcie w nogach, rodzice mogą zauważyć, iż dzieci chodzą na bardzo wąskiej podstawie lub na palcach. W tetraplegii spastycznej niedowładom kończyn towarzyszą napady padaczkowe, zaburzenia mowy, trudności z połykaniem, upośledzone są funkcje poznawcze. U dzieci z diskinetycznym porażeniem mózgowym napięcie mięśniowe jest często obniżone. 

Objawy porażenie mózgowego mogą wystąpić już u niemowląt – w rozwoju dziecka obserwujemy nieprawidłowe napięcie mięśniowe czy utrwaloną asymetrię. Warto podkreślić, iż przyczyna asymetrii ułożeniowej u niemowląt może być fizjologiczna, opiekunowie powinni wprowadzić prawidłowe układanie dziecka w czasie zabawy, pielęgnacji, podczas noszenia dziecka czy jego snu. Dzięki tej dbałości powinno dojść do normalizacji asymetrii. Jeśli rodzice mają wątpliwości, powinni udać się do gabinetu pediatrycznego bądź rehabilitacji dzieci.

Dziecięce porażenie mózgowe – diagnoza

Diagnostyka dziecka z MPD jest trudna i czasochłonna, gdyż nie ma jednoznacznych kryteriów rozpoznania. Lekarze rozpoczną od rozmowy z rodziną pacjenta. Ważne będą informacje dotyczące przebiegu ciąży, ewentualnego narażenia na substancje toksyczne w trakcie jej trwania, przebieg porodu, rozwój dziecka w pierwszych miesiącach życia. Warto przygotować kartę informacyjną z pobytów szpitalnych, poczynając od narodzin dziecka oraz książeczkę zdrowia. 

Podczas wywiadu lekarz zainteresuje się stanem zdrowia pozostałych członków rodziny. Następnie odbędzie się badanie neurologiczne, dzięki któremu możliwa będzie między innymi ocena siły i napięcia mięśniowego oraz występowanie odruchów patologicznych. W wczesnym etapie diagnostyki należy ocenić słuch i wzrok, aby nie pogłębiać opóźnienia psychoruchowego dziecka. Konieczne może być także wykonanie badań obrazowych takich jak USG, tomografia komputerowa czy rezonans magnetyczny.

Mózgowe porażenie dziecięce – leczenie

Leczenie mózgowego porażenia dziecięcego jest zależne jest od występujących objawów. U dziecka z porażeniem mózgowym, u którego występują trudności z połykaniem, aby zapewnić dostateczne odżywienie konieczne jest zastosowanie gastrostomii (PEG). Chorzy z zaburzeniami mowy oraz niedowładem, u których komunikacja jest bardzo utrudniona mogą korzystać z urządzeń śledzących ruchy gałek ocznych bądź tabliczki przy pomocy których dziecko może wskazywać na określone elementy. Umożliwi to rozwój intelektualny dziecka z MPD. Wstrzyknięcia toksyny botulinowej mogą natomiast zostać wykorzystane w leczeniu spastyczności. Efekt utrzymuje się około 3–4 miesięcy.

W leczeniu spastyczności można także wykorzystać wszczepiane przez neurochirurgów pompy podające lek rozkurczowy. Jeśli pacjent spełnia odpowiednie kryteria, można wykonać zabieg ryzotomii – jest to zabieg chirurgiczny polegający na częściowym przecięciu grzbietowych korzeni nerwowych.

Rehabilitacja dzieci i dorosłych z MPD

Współczesna medycyna nie zna możliwości naprawienia uszkodzonej tkanki mózgowej, jednakże istnieje zjawisko plastyczności mózgu, dzięki któremu zdrowe komórki mózgu mogą częściowo przejąć funkcje obszarów zniszczonych. W MPD istotne jest zapewnienie dziecku kompleksowej opieki medycznej. Dlatego tak ważną funkcję odgrywa zespół złożony z lekarza rehabilitacji medycznej, fizjoterapeuty, logopedy, protetyka. 

Ćwiczenia z dzieckiem z porażeniem mózgowym mają na celu zmniejszenie spastyczności i ruchów mimowolnych, poprawę sprawności ruchowej. Nauka chodzenia jest jednym z celów holistycznego podejścia do małego pacjenta.