Wymioty u dziecka – przyczyny i skutki. Co robić, gdy dziecko wymiotuje?

Wymioty to częsta dolegliwość zarówno u dzieci, jak i u dorosłych. Powszechnymi przyczynami wymiotów u noworodków są wady anatomiczne lub stany zapalne przewodu pokarmowego, natomiast u dzieci starszych oraz osób dorosłych wymioty są zwykle spowodowane zakażeniem wirusowym lub bakteryjnym, bądź błędem dietetycznym. Podstawą leczenia wymiotów, jeśli wykluczono przyczynę chirurgiczną, jest stosowanie doustnych płynów nawadniających (elektrolitów), które zapobiegają odwodnieniu i zaburzeniom elektrolitowym.

Wymioty u dziecka – przyczyny  

Wymioty są skoordynowanym odruchem polegającym na wydaleniu treści pokarmowej z żołądka przez przełyk i jamę ustną. Za wymioty odpowiedzialny jest ośrodek wymiotny, który znajduje się w naszym mózgu i jest pobudzany przez toksyny, zaburzenia elektrolitowe. Do wymiotów prowadzi także podrażnienie ściany gardła, żołądka czy przełyku. Wymioty mogą być objawem wielu ostrych, jak i przewlekłych chorób, które rozwijają się w organizmie. 

Najczęstsze przyczyny wymiotów u dzieci ze względu na wiek: 

1. Wymioty u noworodków i niemowląt mogą być spowodowane nieprawidłowym rozwojem przewodu pokarmowego i występowaniem niedrożności lub zwężenia dwunastnicy bądź jelita cienkiego, niedrożności smółkowej czy choroby Hirschprunga. U niemowląt przyczyną wymiotów może być także alergia na białka mleka krowiego, zwłaszcza jeśli w stolcu dziecka widzimy krew lub śluz. Chlustające wymioty u niemowląt ok. 2.–3. miesiąca życia są charakterystycznym objawem przerostowego zwężenia odźwiernika (czyli końcowej części żołądka). Treść pokarmowa w tej chorobie nie może swobodnie przepływać z żołądka do jelit, przez co dochodzi do gwałtownych wymiotów po jedzeniu. Przerostowe zwężenie odźwiernika można rozpoznać w badaniu USG jamy brzusznej i wymaga pilnej interwencji chirurgicznej.  
2. U dzieci powyżej 12. miesiąca życia najczęstszą przyczyną wymiotów jest ostry nieżyt żołądkowo-jelitowy (grypa żołądkowa, tzw. jelitówka). Zazwyczaj wymiotom towarzyszą wówczas biegunka i gorączka.
3. Do pozostałych przyczyn wymiotów u dzieci należą: 

• zakażenie układu moczowego lub ucha środkowego, 
• błędy dietetyczne, 
• infekcje górnych i dolnych dróg oddechowych np. zapalenie płuc, 
• wgłobienie – najczęściej występuje w wieku od 3. miesiąca do 3. roku życia; polega na wpukleniu się jednej pętli jelitowej w drugą. Charakterystycznym objawem wgłobienia jest stolec o konsystencji galaretki porzeczkowej. W takim przypadku niezbędna jest pilna konsultacja chirurga,  
• guzy mózgu – charakterystyczne dla nich są poranne wymioty, bóle głowy,
• alergie pokarmowe – objawy skórne po spożyciu danego pokarmu, bóle brzucha, biegunka, krew w stolcu, 
• ciała obce w przełyku, 
• choroby metaboliczne np. galaktozemia, 
• zakażenie Helicobacter pyroli lub zakażenia pasożytnicze, 
• zapalenie wyrostka robaczkowego – silny ból brzucha, zatrzymanie oddawania gazów i stolca, 
• zatrucia lekami, pokarmami, 
• wymioty psychogenne, 
• przekarmianie dziecka, 
• nieswoiste zapalenia jelit (choroba Crohna), 
• zapalenie otrzewnej,  
• zapalenie wątroby, 
• niewydolność nerek. 

Wymioty u dziecka – o czym mogą świadczyć?  

Wymioty treścią pokarmową z żołądka zazwyczaj są przejrzyste lub żółte, zawierają resztki niedawno zjedzonego pokarmu. Wymioty o barwie ciemnozielonej świadczą o obecności żółci. W przypadku wymiotów z żółcią należy zachować szczególną czujność, gdyż mogą być objawem chorób w jamie brzusznej takich jak niedrożność jelit, która wymaga pilnej interwencji chirurgicznej.  

Jeśli w wymiotach widzimy świeżą, intensywnie czerwoną krew, podejrzewamy krwawienie z górnego odcinka przewodu pokarmowego np. w chorobie wrzodowej lub zapaleniu błony śluzowej żołądka bądź przełyku, a także krwawienie z nosa. Wymioty przypominające fusy od kawy będą świadczyły o przebytym krwawieniu lub pochodzeniu z przewodu pokarmowego poniżej żołądka, gdyż krew w kwaśnym środowisku panującym w żołądku ulega hemolizie.

Najczęstszą przyczyną zwracania treści pokarmowej u dzieci do 12. miesiąca życia jest refluks żołądkowo-przełykowy, potocznie nazywany ulewaniami. Jest on  spowodowany niedojrzałością górnego zwieracza przełyku, co powoduje cofanie się treści pokarmowej z żołądka do przełyku. Ma to miejsce zazwyczaj do 30 minut po jedzeniu, a dziecko jest spokojne i dobrze przybiera na masie. Dzieci z fizjologicznym refluksem żołądkowo-przełykowym w piśmiennictwie angielskim określa się „szczęśliwymi ulewaczami” (happy spitter) i zazwyczaj nie wymagają stosowania leczenia ani zmiany pokarmu. 

Skutki wymiotów u dziecka 

W zależności od stopnia odwodnienia dziecka możemy wyróżnić odwodnienie łagodne, umiarkowane i ciężkie. W przypadku odwodnienia łagodnego lub umiarkowanego dziecko zazwyczaj jest niespokojne, pobudzone, ma wzmożone pragnienie, może mieć suche śluzówki i oddawać zmniejszoną ilość moczu. Jeśli dziecko jest odwodnione w stopniu ciężkim, to zazwyczaj jest apatyczne, senne, ma przyspieszony oddech i wzmożoną częstość pracy serca, bardzo suche śluzówki, zimne kończyny, nie chce pić, płacze bez łez, oddaje bardzo mało moczu lub wcale. Odwodnienie ciężkie jest wskazaniem do nawadniania dożylnego w szpitalu.  

Kiedy należy pilnie udać się z dzieckiem wymiotującym do lekarza? 

• Jeśli dziecko jest apatyczne, w złym stanie ogólnym lub występują inne wyżej wymienione cechy ciężkiego odwodnienia, gdyż może być konieczne zastosowanie nawadniania dożylnego w szpitalu. 
• Gdy widoczne są objawy odwodnienia dziecka (suche śluzówki, zmniejszenie ilości lub brak moczu, płacz bez łez, spadek masy ciała) i nie jest możliwe intensywne nawadnianie doustne, tzn. dziecko odmawia przyjmowania płynów lub gwałtowanie wymiotuje przy każdej próbie podaży picia. 
• Wymioty występują rano, towarzyszy im ból góry ustępujący po wymiotach – może to świadczyć o obecności guza mózgu. 
• Jeśli w wymiotach widoczna jest świeża lub fusowata krew. 
• Gdy wymiotom towarzyszy krwista biegunka. 
• Jeśli u dziecka występują objawy zapalenia otrzewnej, wyrostka robaczkowego lub innej choroby wymagającej pilnej interwencji chirurgicznej (zatrzymanie gazów i stolca, silny ból brzucha, gorączka). 

 Co robić, gdy dziecko wymiotuje? 

Podstawą leczenia wymiotów u dziecka, u którego wykluczono przyczynę chirurgiczną, jest nawadniania doustne. W przypadku wymiotów u dziecka najlepiej zastosować doustne płyny nawadniające (tzw. elektrolity), które zawierają niezbędne, a utracone podczas wymiotów – makro- i mikroelementy oraz glukozę. W wymiotach lub biegunce wywołanych nieżytem żołądkowo-jelitowym o podłożu wirusowym lub bakteryjnym dochodzi do uszkodzenia powierzchni jelit i upośledzenia wchłaniania wody do organizmu. Aby praca mechanizmu transportu wody przez ścianę jelit przebiegała prawidłowo, są niezbędne glukoza oraz sole mineralne. Dlatego tak ważne jest stosowanie specjalnych preparatów nawadniających.  

Zasady nawadniania wymiotującego dziecka: 

• Małymi porcjami, ale często, np. łyżeczka płynu co kilka minut, w przypadku dobrej tolerancji możemy stopniowo zwiększać ilość podawanych płynów. 
• Podajemy chłodne płyny, gdyż ciepłe mogą nasilać odruch wymiotny. 
• Przez pierwsze kilka godzin intensywnych wymiotów lepiej zrezygnować z podawania pokarmów. 
• Dzieci karmione piersią należy często przystawiać do piersi. Zazwyczaj pokarm mamy jest w stanie zapobiec ciężkiemu odwodnieniu.  
• Jeśli dziecko kategorycznie odmawia przyjmowania doustnych płynów nawadniających, można próbować podawać rozcieńczony sok jabłkowy lub chłodne napary z ziół (np. z rumianku, melisy, mięty). Nie zaleca się podawania innych napojów, zwłaszcza gazowanych np. typu cola, gdyż mogą powodować narastanie odwodnienia dziecka. 

Dieta dziecka wymiotującego: w początkowej fazie można ograniczyć podawanie pokarmów, natomiast po zmniejszeniu intensywności wymiotów i zgodnie z wytycznymi można wrócić do żywienia dziecka sprzed rozwinięcia się objawów. Należy jednak pamiętać, aby nie podawać dziecku pokarmów ciężkostrawnych np. pizzy, chipsów czy frytek.  

Dowiedz się więcej, jak powinna wyglądać dieta przy wymiotach u dzieci.

Nie zaleca się rutynowego podawania leków przeciwwymiotnych u dzieci z ostrym nieżytem żołądkowo-jelitowym, aby nie hamować wydalania toksyn bakterii i wirusów z organizmu.