Odwodnienie u niemowląt i dzieci – przyczyny, objawy i zasady postępowania

Odwodnienie powstaje na skutek nadmiernej utraty wody i elektrolitów z organizmu. U dzieci najczęstszymi przyczynami odwodnienia są biegunka oraz wymioty w przebiegu infekcji żołądkowo-jelitowej. W leczeniu odwodnienia w stopniu lekkim i umiarkowanym stosuje się doustne płyny nawadniające, natomiast w przypadku stopnia ciężkiego lub niemożności przyjmowania płynów zaleca się nawadnianie dożylne w warunkach szpitalnych.  

Odwodnienie u niemowląt i dzieci – czym jest i jakie są jego rodzaje? 

Odwodnienie jest to stan spowodowany nadmierną utratą wody i elektrolitów z organizmu. U dzieci występuje najczęściej w przebiegu nieżytu żołądkowo-jelitowego z uporczywymi lub długotrwałymi wymiotami bądź biegunką przy niedostatecznej podaży płynów. Objawy odwodnienia mogą się pojawić nawet w ciągu kilku godzin, zwłaszcza u małych dzieci, które mają większe zapotrzebowanie płynowe w przeliczeniu na masę ciała.  

Ze względu na rodzaj odwodnienia wyróżniamy: 

– odwodnienie hipotoniczne – może być wywołane utratą wody z organizmu na skutek biegunki lub wymiotów albo utratą sodu z moczem np. w przebiegu cukrzycy u dzieci, chorobach nerek, kory nadnerczy lub nadmiernego pocenia się,

– odwodnienie izotoniczne – spowodowane nadmierną utratą płynów ustrojowych przez przewód pokarmowy do tzw. trzeciej przestrzeni w przypadku niedrożności jelit lub poprzez skórę na skutek rozległych oparzeń,

– odwodnienie hipertoniczne – spowodowane zbyt małą podażą płynów lub utratą wody przez skórę i układ oddechowy w trakcie gorączki, biegunki, wymiotów bądź oddawania dużej ilości moczu np. w cukrzycy albo moczówce prostej.  

Skutki odwodnienia u dzieci – czy odwodnienie może być groźne? 

Odwodnienie – zwłaszcza u małych dzieci – może przebiegać bardzo gwałtownie. Należy pamiętać, że może ono prowadzić do ciężkich powikłań takich jak zaburzenia świadomości, omdlenia, śpiączki, a nawet do śmierci na skutek zaburzeń wodno-elektrolitowych.

Przyczyny odwodnienia u dzieci  

Najczęstszą przyczyną odwodnienia u dzieci jest ostry nieżyt żołądkowo-jelitowy potocznie zwany jelitówką. Objawy jelitówki u dzieci to głównie nudności, wymioty, a także biegunka. Do pozostałych stanów mogących skutkować zaburzeniami wodno-elektrolitowymi należą: 

• wysoka gorączka, 
• upały wraz z niedostateczną podażą płynów (dowiedz się, jak chronić dziecko przed upałem),
• błędy w karmieniu niemowląt, 
• przewlekłe biegunki np. w alergiach pokarmowych lub chorobach gastrologicznych, 
• zaburzenia wchłaniania w jelitach, 
• zaburzenia ssania i połykania, 
• cukrzyca, 
• choroby nerek, 
• zatrucia lekami, 
• choroba Addisona. 

Odwonienie u niemowląt – co może je spowodować? 

Odwodnienie u niemowląt najczęściej jest spowodowane ostrą infekcją żołądkowo-jelitową przebiegającą z biegunką lub wymiotami. Należy pamiętać, że małe dzieci odwadniają się szybciej, gdyż mają większe zapotrzebowanie płynowe w przeliczeniu na kilogram masy ciała (100 ml/kg na dobę).  

Objawy odwodnienia u niemowląt i dzieci 

Jak poznać, czy dziecko jest odwodnione? Do objawów mogących świadczyć o odwodnieniu u dziecka zaliczamy: 

• zmniejszoną ilość lub brak oddawanego moczu przez dziecko,
• płacz bez łez, 
• wzmożone pragnienie, 
• zmiana zachowania dziecka (dziecko może być apatyczne, senne, rozdrażnione), 
• ubytek masy ciała, 
• zapadnięte ciemię u niemowląt, 
• sucha skóra i błony śluzowe, powoli rozprostowujący się fałd skórny, 
• zapadnięte gałki oczne.

Ze względu na stopień nasilenia odwodnienia wyróżniamy: 

 – odwodnienie o stopniu lekkim – u dziecka występują: wzmożone pragnienie, zmniejszona ilość moczu o ciemnożółtym kolorze, rozdrażnienie oraz suchość błon śluzowych; 

– odwodnienie o stopniu umiarkowanym – dziecko z umiarkowanym odwodnieniem jest niespokojne, ma suche śluzówki, odczuwa wzmożone pragnienie, płacze bez łez, ma przyspieszoną akcję serca oraz wolno rozprostowujący się fałd skórny; 

– odwodnienie o stopniu ciężkim – to stan zagrażającym życiu; u dziecka występują: bardzo sucha skóra i suche błony śluzowe, niechęć do picia, zapadnięte gałki oczne i ciemiączko u niemowląt, brak łez, spadek ciśnienia tętniczego, drgawki, zaburzenia świadomości i przytomności. 

Co robić, gdy niemowlę lub dziecko ma objawy odwodnienia? Jak nawadniać dziecko? 

Odwodnienie w stopniu lekkim u starszych dzieci zazwyczaj jest leczone w warunkach domowych poprzez podawanie doustnych preparatów nawadniających przeznaczonych dla dzieci. W przypadkach odwodnienia o umiarkowanym lub ciężkim przebiegu bądź niemożności przyjmowania płynów drogą doustną stosuje się nawadnianie dożylne w warunkach szpitalnych.  

Należy pamiętać, aby u dzieci z objawami infekcji żołądkowo- jelitowej lub wysoko gorączkujących podawać zwiększoną ilość płynów do picia. Zalecane jest zastosowanie doustnych płynów nawadniających (elektolity dla dzieci), które posiadają odpowiednie stężenie składników mineralnych, dzięki czemu zapobiegają odwodnieniu. Płyny te należy podawać schłodzone i w małych ilościach zwłaszcza w przypadku wymiotów, np. łyżeczkę płynu co kilka minut.  

U dzieci z objawami lekkiego odwodnienia należy podawać płyny w objętości 100 ml na każdy kilogram masy ciała dziecka w ciągu pierwszych 4 godzin występowania objawów celem wyrównania niedoboru wody. Po każdym biegunkowym stolcu lub wymiotach należy dodatkowo podać 5-10 ml/kg masy ciała.  

Kiedy udać się do szpitala i jak wygląda leczenie odwodnienia u dzieci? 

Każde dziecko z objawami odwodnienia powinno być zbadane przez lekarza, który określi stopień nasilenia odwodnienia i zaleci dalsze postępowanie. W przypadku dzieci, które odmawiają spożywania płynów doustnie lub mają objawy odwodnienia w stopniu umiarkowanym lub ciężkim, można zastosować nawadnianie dożylne stosując kroplówki lub podaż płynów poprzez zgłębnik nosowo-żołądkowy w warunkach szpitalnych.  

U dziecka z ciężkim odwodnieniem monitoruje się ciśnienie tętnicze, czynność serca oraz ilość oddawanego moczu. Po wykonaniu badań określających zaburzenia elektrolitowe i równowagi kwasowo-zasadowej stosuje się preparaty wyrównujące brakujące elektrolity. Ważne jest leczenie przyczyny odwodnienia np. podawanie leków przeciwwymiotnych w przypadku długotrwałych lub uporczywych wymiotów u dzieci.