Nadmierne pragnienie (polidypsja) – co może oznaczać? Przyczyny i leczenie polidypsji

Polidypsja – czym jest i jak się objawia? 

Zalecana dobowa ilość płynów to około 1,5 do 2 litrów. Wzmożone pragnienie może być związane z dietą bogatą w sód (słoną) lub mieć podłoże psychiczne, natomiast długotrwałe uczucie silnego pragnienia może jednak być objawem chorobowym. 

Polidypsja to patologicznie nadmierne pragnienie do picia i przyjmowanie bardzo dużej ilości (nawet 6 l/dobę) płynów. Z reguły towarzyszy jej wielomocz. Wzmożone pragnienie może prowadzić do rozcieńczenia krwi, zaburzeń elektrolitowych. W najgorszych przypadkach może dojść nawet do tzw. zatrucia wodnego z niskim stężeniem sodu i w następstwie wymiotów, drgawek, a nawet śpiączki. Całkowita ilość wody w organizmie to 60% u mężczyzn, około 50% u kobiet. Większość to woda śródkomórkowa, mniejszą część stanowi woda pozakomórkowa. W przestrzeni śródkomórkowej głównym jonem jest potas, w pozakomórkowej sód i chlor. Zaburzenia uwodnienia ustroju zawsze wiążą się z zaburzeniami stężenia sodu i zawsze w tych przypadkach należy je kontrolować. Zarówno zbyt wysokie, jak i zbyt niskie stężenie jonów (elektrolitów) jest niebezpieczne dla zdrowia i życia.  

Co może powodować polidypsję? Przyczyny nadmiernego pragnienia  

Polidypsja może być związana z pierwotnym zaburzeniem poboru wody lub wtórnymi chorobami cechującymi się wielomoczem. 

Zaburzenia przyjmowania wody to głównie polidypsja psychogenna (schizofrenia, zaburzenia afektywne dwubiegunowe, zaburzenia lękowe, zaburzenia odżywiania), ale też przyjmowane leki (zwłaszcza wysuszające śluzówki) i choroby podwzgórza, histiocytoza, sarkoidoza, uszkodzenia popromienne oraz nowotwory.  

Zaburzenia z nadmierną utratą wody to moczówka centralna, nerkowa oraz cukrzyca, ale także leki moczopędne, gorączka, wymioty, nudności czy obfite pocenie przy wysokiej temperaturze otoczenia, po wysiłku fizycznym oraz po spożyciu ostrych, pikantnych czy słonych potraw. Zarówno sól (sód), jak i kapsaicyna zawarta w np. ostrej papryce powodują pragnienie. 

Polidypsja a choroby

Polidypsja w przewlekłych chorobach nerek (i przewlekłej ich niewydolności) wiąże się z wielomoczem i może zależeć od oporności nerek na wazopresynę – mówimy wtedy o moczówce prostej nerkopochodnej. Nerki są niezdolne do zagęszczania moczu. Inne hormonalne przyczyny polidypsji to pierwotny hiperaldosteronizm (zespół Conna), nadczynność tarczycy i przytarczyc, a także nadmiar hormonu wzrostu (akromegalia). 

Nadmierne pragnienie w cukrzycy 

Cukrzyca jest jedną z najczęstszych przyczyn zarówno nadmiernego pragnienia, jak i nadmiernego wydalania moczu. Rozpoznanie jest łatwe na podstawie hiperglikemii i glikozurii. Polidypsja w cukrzycy jest spowodowana poliurią, zwanym w tym konkretnym przypadku diurezą osmotyczną. Nadmiar glukozy we krwi powoduje pojawienie się jej w moczu, porywając za sobą duże ilości wody. 

Polidypsja a uwarunkowania genetyczne 

Polidypsja uwarunkowana genetycznie jest obserwowana w chorobach spichrzeniowych. To grupa chorób, których przyczyną jest brak lub niewystarczająca aktywność różnych enzymów (defekt metaboliczny), co doprowadza do magazynowania różnych substancji w lizosomach komórek różnych narządów. 

Inne przyczyny polidypsji

Polidypsia może wiązać się z uczuciem suchości śluzówek jamy ustnej po przyjmowaniu leków moczopędnych lub leków przeciwdepresyjnych, uspokajających i przeciwbólowych, a także przy odwodnieniu oraz podwyższonym stężeniu wapnia i obniżonym stężeniu potasu we krwi. 

Nadmierne pragnienie u dziecka 

Dzieci mogą odczuwać wzmożone pragnienie z tych samych powodów co dorośli. Może to u nich oznaczać cukrzycę typu 1– to podstawowa przyczyna, którą należy wykluczyć. Zdarza się jednak także, że dziecko pije nawykowo, zastępując piciem zabawę, bliskość rodzica czy nawet uczucie głodu (w przypadku domagania się soków owocowych). 

Nadmierne pragnienie a alkohol 

Nadmierne spożycie alkoholu hamuje wydzielanie hormonu antydiuretycznego (wazopresyny), a w następstwie tego wielomoczu i nadmiernego pragnienia. Wazopresyna wydzielana jest w przysadce mózgowej i informuje nerki o tym, że mają absorbować wodę. Jeśli jej nie ma, nerki wydalają nadmiar wody i w efekcie dochodzi do odwodnienia i wzmożonego uczucia pragnienia. 

Nadmierne pragnienie w ciąży 

Nadmierne pragnienie w ciąży może oznaczać cukrzycę z wysokimi poziomami cukru (cukrzycę ciążową) i diurezą osmotyczną (wielomoczem). 

Diagnostyka polidypsji – badania przy nadmiernym pragnieniu 

Każdą diagnostykę zaczynamy od dokładnego wywiadu i badania pacjenta. Ważne są informacje dotyczące chorób przewlekłych, przyjmowanych leków. Pomiary objętości przyjmowanych i wydalanych płynów powinny się odbywać pod nadzorem personelu medycznego. 

Badania laboratoryjne obejmują morfologię, stężenie kreatyniny (badania czynności nerek), stężenia glukozy, elektrolitów (sodu, potasu, chlorków, wapnia) w surowicy oraz w moczu, pomiar osmolalnosci osocza i moczu. Najdokładniejszym badaniem jest test odwodnieniowy i wazopresynowy. 

Leczenie polidypsji 

Leczenie polidypsji zależy od jej przyczyny. W każdym przypadku polidypsji trzeba najpierw potwierdzić bądź wykluczyć cukrzycę, a w przypadku jej rozpoznania dobre jej wyrównanie za pomocą leków doustnych, insuliny, samokontroli, ruchu oraz diety. Jeśli przyczyną polidypsji jest niewydolność nerek, często konieczne jest leczenie nerkozastępcze za pomocą dializ. Gdy przyczyną polidypsji są zaburzenia psychiczne, wskazana jest psychoterapia i/lub leki psychiatryczne. W odwodnieniu zastosujemy nawodnienie, czasem płynami wieloelektrolitowymi. Jeśli przyczyną są leki, które można odstawić, należy to zrobić. Moczówke prostą (czyli niedobór wazopresyny) leczymy, uzupełniając hormon jego analogami.