Kapsaicyna – co to jest i jak działa? Właściwości, skutki uboczne, przeciwwskazania

Z czym możemy skojarzyć kapsaicynę? Z suplementami diety na odchudzanie, znanymi „od zawsze” maściami i plastrami rozgrzewającymi i uśmierzającymi ból, ale także z ostrym smakiem papryki chili. Któż nie natknął się na program kulinarny lub podróżniczy, w którym jakiś śmiałek zmagał się z coraz to ostrzejszymi potrawami, a zmagania te opłacił łzami, potem i z trudem czerpanym oddechem? Oto kapsaicyna i jej niezwykłe właściwości. 

Pilnie obserwując naturę i analizując procesy w niej zachodzące, człowiek uzyskuje dostęp do jej nieprzebranych bogactw (oczywiście zakładamy tu pełne poszanowanie praw świata przyrody). Tak tworzą się niezwykłe dzieje substancji pochodzenia naturalnego: czerwony, ostrzegawczy kolor oraz ostry smak papryki chili to wynik adaptacji do zagrożenia i próba odstraszenia roślinożerców. Wykorzystali to już rdzenni Amerykanie, używając wysuszonych i sproszkowanych papryczek jako środka bojowego upośledzającego wzrok przeciwnika. Z biegiem historii paprykę i jej składniki aktywne włączono do kulinariów, medycyny ludowej, a obecnie z jej możliwości korzysta medycyna nowoczesna, farmacja, a nawet kosmetyka. 

Kapsaicyna – co to za związek? 

Kapsaicyna (ang. capsaicin) to organiczny związek chemiczny pochodzenia naturalnego, przypisywany do grupy alkaloidów. Jest wytwarzana przez rośliny rodzaju pieprzowców (Capsicum) z rodziny psiankowatych (Solanaceae) i odpowiada za ich ostry, piekący wręcz smak. Dla celów przemysłowych pozyskuje się ją głównie z papryki chili. 

Różne odmiany papryk zawierają różne ilości alkaloidu, a co za tym idzie: różna jest siła ich właściwości drażniących. By umożliwić określenie skali ostrości (pikantności), porównuje się ją za pomocą skali Scoville’a wprowadzonej w 1912 roku. Czysta kapsaicyna ma ostrość 16 000 000 SHU (Scoville Heat Unit). 

Jak działa kapsaicyna? 

Właściwości kapsaicyny opierają się głównie na jej oddziaływaniu z receptorami waniloidowymi TRPV1 (które, co ciekawe, wiążą się też z piperyną z pieprzu czarnego, kurkuminą z ostryżu długiego i z zingeronem z imbiru lekarskiego), będącymi kationowymi kanałami. Receptory te występują w dużych ilościach na zakończeniach neuronów czuciowych, a także w mózgu, wątrobie, nerkach, pęcherzu moczowym. Po związaniu się z kapsaicyną kanał otwiera się i następuje napływ kationów do wnętrza komórki, co skutkuje depolaryzacją błony komórkowej. Wygenerowany potencjał czynnościowy przekazywany jest do rdzenia kręgowego, a my odczuwamy za jego pomocą ciepło i – uwaga – ból. Wydzielone zostają również neuropeptydy wywołujące stan zapalny (np. substancja P). Skąd zatem biorą się właściwości przeciwbólowe kapsaicyny? Podczas dłuższego działania kapsaicyny na receptory TRPV1 dochodzi do ich inaktywacji – pomimo obecności bodźca (również bólowego) receptor nie jest pobudzany, a neuropeptydy nie zostają uwolnione. 

Na co pomoże kapsaicyna? Jak, kiedy i w jakiej formie ją stosować? 

Kapsaicyna jako składnik aktywny maści, kremów i plastrów jest stosowana jako środek przeciwbólowy w bólach przewlekłych: mięśniowo-stawowych, nerwobólach (np. związanych z półpaścem), w dolegliwościach wywołanych neuropatią cukrzycową, w chorobie zwyrodnieniowej stawów, w reumatoidalnym zapaleniu stawów, a także w bólu towarzyszącym wysypkom i łuszczycom. Kapsaicynę stosuje się zarówno w monoterapii, jak i w połączeniu z innymi lekami przeciwbólowymi. 

Na co jeszcze pomaga kapsaicyna? 

• ma działanie przeciwdrobnoustrojowe. Udowodniono hamujący wpływ np. na bakterie Salmonella typhimurium, Pseudomonas aeruginosa, Helicobacter pylori (najczęstsza przyczyna choroby wrzodowej) oraz na drożdże Saccharomyces cerevisiae, 
• obniża ciśnienie krwi, 
• ma właściwości antyoksydacyjne. Opóźnia oksydację lipoprotein LDL, tym samym opóźniając rozwój miażdżycy. Zmniejsza zatem ryzyko wystąpienia choroby wieńcowej serca oraz zawałów mięśnia sercowego, 
• kapsaicyna w formie sprayu do nosa znajduje zastosowanie w łagodzeniu uporczywego, idiopatycznego (niealergicznego) nieżytu nosa, 
• w recepturze aptecznej wykonuje się tonik-wcierkę do skóry głowy na bazie nalewki z owoców pieprzowca (Tinctura capsici), której składnikiem aktywnym jest oczywiście kapsaicyna. Gotowy płyn stosuje się przy nadmiernym wypadaniu włosów, 
• stwierdzono również działanie odchudzające kapsaicyny. Alkaloid przyspiesza spalanie tłuszczów, stymuluje termogenezę, zmniejsza apetyt. Stąd obecność na rynku wielu preparatów doustnych na odchudzanie (najczęściej w tabletkach lub kapsułkach), które zawierają ekstrakty z papryki standaryzowane na konkretną zawartość kapsaicyny, 
• ekstrakt z papryki chili bywa dodatkiem do pomadek do ust – taki kosmetyk powoduje lepsze ukrwienie i uwydatnienie objętości ust. Efekty nie są długotrwałe, więc aplikację należy powtarzać. 

Kapsaicyna – czy jest zdrowa? Przeciwwskazania, skutki uboczne 

Dawka jest czynnikiem decydującym o efekcie działania kapsaicyny. Alkaloid w małych dawkach wykazuje bowiem właściwości korzystne dla zdrowia, a przy wyższych jest substancją toksyczną – takie zjawisko nazywane jest hormezą. Zagrożenie dla zdrowia i życia wynika prawdopodobnie z paraliżu oddechowego, należy jednak zaznaczyć, że osiągnięcie tak wysokich, wręcz ekstremalnych dawek kapsaicyny w organizmie jest mało prawdopodobne. 

Stosowanie preparatów z kapsaicyną jest przeciwwskazane kobietom w ciąży i karmiącym piersią.