O czym może świadczyć obecność śluzu w stolcu?

Śluz w kale występuje fizjologicznie (prawidłowo) u każdego człowieka. Jeśli jest to niewielka ilość, która jest niemal niezauważalna gołym okiem, nie ma powodów do niepokoju. Naszą uwagę powinna zwrócić sytuacja, gdy do śluzu w kale dochodzą inne objawy alarmowe, które mogą sugerować stany zapalne czy chorobę nowotworową w obrębie jelit. Jeśli ilość śluzu jest duża lub towarzyszą mu niepokojące dolegliwości, warto udać się po pomoc do lekarza pierwszego kontaktu. Jak wygląda śluz w kale i co oznacza? Jakie są jego przyczyny?

Za produkcję śluzu w ludzkim organizmie odpowiadają przede wszystkim komórki kubkowe. Występują one zarówno w układzie oddechowym, jak i w jelicie cienkim oraz grubym – przy czym ich najmniejsza ilość znajduje się w obrębie początku jelita cienkiego (w dwunastnicy), a największa w końcowym odcinku jelita grubego. Komórki kubkowe współdziałają także z układem odpornościowym i są kontrolowane głównie przez autonomiczny (wegetatywny) układ nerwowy, jednak reagują również na interleukinę IL-4 (czyli czynnik zapalny). Z tego względu infekcja, zapalenie czy choroba nowotworowa powodują wzmożoną produkcję śluzu w jelicie poprzez lokalne zaburzenie kontroli autonomicznej, burzę cytokin czy reakcję odpornościową.

Śluz w stolcu – czym jest? Jak wygląda?

Śluz w stolcu jest naturalną substancją produkowaną w błonie śluzowej jelit przez komórki kubkowe. Śluz składa się głównie z wody, soli mineralnych oraz lepkiej mucyny. Jego zadaniem jest działanie ochronne i nawilżające (pomaga masom kałowym przesuwać się przez jelita) oraz chroniące śluzówkę przed enzymami i kwasami. W stanie pełnego zdrowia śluz cały czas występuje w kale. Jego zwiększona ilość może pojawić się u osób z nieregularnym wypróżnianiem, przy biegunce, zaparciach oraz hemoroidach i nie musi świadczyć wtedy o poważnym stanie chorobowym. Niepokój mogą budzić towarzyszące mu objawy alarmowe.

Śluz w kale – kiedy powinien nas niepokoić?

Mimo że przeważnie śluz w kale nie jest niczym niepokojącym jako samodzielny objaw, to jako jeden z wielu symptomów powinien wzbudzić naszą czujność. Śluz w stolcu połączony z widoczną krwią w stolcu lub zmianą rytmu wypróżnień może świadczyć o nieswoistych zapaleniach jelit (wrzodziejące zapalenie jelita grubego, choroba Leśniowskiego-Crohna). Śluz i wysoka gorączka mogą być objawem ostrej infekcji jelitowej, np. infekcji Clostridioides difficile wywołanej najczęściej antybiotykoterapią (szczególnie przyjmowaniem klindamycyny).

Najczęściej wymieniane objawy alarmowe to:

• krwawienie z jelita grubego (krew na stolcu, zmieszana ze stolcem, krew na papierze toaletowym),
• wystąpienie objawów powyżej 50. roku życia,
• wywiad rodzinny raka jelita grubego,
• dolegliwości nocne,
• utrata masy ciała,
• niedokrwistość,
• gorączka.

Śluz w kale – co jest jego przyczyną?

Na zwiększoną ilość śluzu w stolcu ma wpływ większość chorób układu pokarmowego. Każda infekcja, choroba zapalna, przewlekłe problemy z wypróżnianiem się czy zmiany nowotworowe powodują pobudzenie wydzielania śluzu przez komórki kubkowe.

Do najczęstszych stanów związanych z wydzielaniem śluzu zaliczymy:

• zespół jelita drażliwego (IBS),
• hemoroidy,
• szczelinę odbytu,
• przetokę odbytu,
• mukowiscydozę,
• przewlekłe biegunki i zaparcia,
• chorobę nowotworową (np. guzy esicy),
• infekcje jelitowe – zarówno pasożytnicze, wirusowe, pierwotniakowe, jak i bakteryjne,
• niedrożność przewodu pokarmowego,
• nieswoiste zapalenia jelit (wrzodziejące zapalenie jelita grubego i choroba Leśniowskiego-Crohna),
• alergie pokarmowe oraz nietolerancje pokarmowe.

Śluz w kale u dzieci

U dzieci, podobnie jak u dorosłych, śluz występuje w kale naturalnie w małych ilościach. Niepokój powinny wzbudzić duże ilości śluzu w stolcu, śluzowe biegunki oraz stolec śluzowo-krwisty. W przypadku dzieci może być to pierwszy sygnał zakażenia rotawirusowego (szczególnie przy podwyższonej temperaturze ciała). Gdy śluzowi towarzyszą ślady krwi w stolcu, można przypuszczać infekcję jelitową (np. przy infekcji bakteriami Campylobacter czy Clostridium spp.). Śluz w stolcu u dziecka mogą nasilać również infekcje pasożytnicze układu pokarmowego (np. owsica). Jeśli śluz pojawia się cyklicznie po określonym pokarmie czy posiłku, świadczy to o alergii pokarmowej na jeden z najczęstszych alergenów – jajka, soję, produkty mleczne lub zboża.

Śluz w kale u kobiet i podczas ciąży

Naturalnie u kobiet (także tych niebędących w ciąży) ilość śluzu w kale zwiększa się okołoowulacyjnie (w okresie poprzedzającym miesiączkę) ze względu na zmianę poziomu hormonów (estrogenów i progesteronu). Stolec pokryty śluzem może pojawić się również w przebiegu dolegliwości ginekologicznych, najczęściej w wyniku infekcji przenoszonych drogą płciową oraz w przypadku waginozy bakteryjnej.

Kał ze śluzem – diagnostyka i leczenie

Jeśli śluzowi w kale nie towarzyszą objawy silnego odwodnienia lub wysokiej gorączki, można go diagnozować w pierwszej kolejności w warunkach podstawowej opieki zdrowotnej (u lekarza POZ).

Ze względu na liczne możliwe przyczyny kału ze śluzem przedstawione zostaną ogólne zasady postępowania.

Istotne będzie zbadanie kału pod kątem jego morfologii, obecności krwi utajonej oraz pasożytów. W przypadku biegunki infekcyjnej niezbędne będzie wykonanie posiewu kału oraz oznaczenie zawartości toksyn A oraz B. Oznaczenie kalprotektyny w kale będzie uzasadnione w przypadku podejrzenia nieswoistego zapalenia jelita lub rozrostu nowotworowego.

Niezbędne będzie także USG jamy brzusznej, które może uwidocznić pogrubiałą zapalnie ścianę jelita czy powiększone węzły chłonne. Bardzo istotne (szczególnie w przypadku podejrzenia nowotworu) będzie wykonanie kolonoskopii oraz gastroskopii.

W przypadku ciąży bądź podejrzenia infekcji przenoszonej drogą płciową lub waginozy bakteryjnej konieczne będzie badanie ginekologiczne.

Jeśli chodzi o leczenie śluzu w kale spowodowanego zwykłą biegunką lub zaparciami, możemy początkowo zastosować leczenie objawowe. Przy biegunce możemy stosować leki przeciwbiegunkowe (loperamid oraz diosmektyt), probiotyki, lekkostrawną dietę oraz przede wszystkim intensywne nawadnianie niegazowanymi napojami. Przy zaparciach należy zwiększyć ilość błonnika w diecie, zadbać o systematyczną aktywność fizyczną oraz – jeśli to konieczne – stosować np. leki pobudzające (np. antranoidy) lub osmotyczne (makrogole).

Gdy śluz w kale towarzyszy zespołowi jelita drażliwego (IBS), leczenie będzie skupiać się na łagodzeniu objawów. Stosuje się dietę Low FODMAP, która zmniejszy fermentację w jelicie, dodatkowo pacjent może przyjmować mebewerynę (działa rozkurczowo), symetykon (działający przeciwwzdęciowo) oraz leki przeciwbiegunkowe. Lekarz może zalecić zastosowanie antybiotyku – ryfaksyminy.

Śluz towarzyszący infekcji będzie wymagał stosowania antybiotykoterapii.

W przypadku alergii pokarmowej niezbędne będą odstawienie alergizującego pokarmu lub restrykcyjna dieta do czasu jego znalezienia. Nieswoiste choroby zapalne jelit są leczone poprzez stosowanie leków sterydowych, pochodnych aspiryny oraz leczenie biologiczne, a także odpowiednio dopasowaną dietę. Schorzenia okołoodbytowe (takie jak szczelina, przetoka czy hemoroidy) powinny zostać skonsultowane z chirurgiem-proktologiem, gdyż najczęściej mogą być one całkowicie wyleczone przez zabiegi operacyjne. Natomiast terapia chorób onkologicznych zależy od ich postaci oraz zaawansowania (najczęściej może być to interwencja chirurgiczna połączona z radio- i chemioterapią).