Kalprotektyna – czym jest? Wskazania do badania, normy kalprotektyny w kale

Badanie poziomu kalprotektyny w kale może pomóc monitorować kondycję jelit, stopień zaawansowania choroby i postępy w leczeniu tym pacjentom, którzy cierpią z powodu przewlekłych zapalnych lub niezapalnych chorób tego odcinka przewodu pokarmowego. Jak prawidłowo pobrać próbkę stolca do pojemnika na kał, ile kosztuje badanie kalprotektyny i czy podlega refundacji przez NFZ? Odpowiedzi na te i inne pytania znajdują się w niniejszym artykule.

Kalprotektyna to specyficzne białko wydzielane przez ludzkie leukocyty w odpowiedzi na atak różnego rodzaju drobnoustrojów. Może być wykorzystywana w diagnostyce laboratoryjnej, jako czuły marker stanów zapalnych jelit, ponieważ zawartość kalprotektyny w kale rośnie wraz z postępowaniem procesu zapalnego, analogicznie – im bardziej jest on zaawansowany, tym wyższe jest stężenie kalprotektyny w analizowanej próbce. Dzięki temu badanie pozwala na rozróżnienie nieswoistych chorób zapalnych jelit, takich jak np. choroba Leśniowskiego-Crohna od chorób o innej etiologii, np. zespół jelita drażliwego. To proste i nieinwazyjne oznaczenie pozwala ograniczyć konieczność wykonywania kolonoskopii u części pacjentów, co jest szczególnie istotne w przypadku dzieci, a także osób, które muszą regularnie monitorować skuteczność leczenia przewlekłych chorób jelit.

Kalprotektyna – czym jest?

Kalprotektyna jest białkiem zlokalizowanym przede wszystkim w cytoplazmie neutrofili, czyli jednego z rodzajów białych krwinek, odpowiadających za obronę organizmu przed atakiem drobnoustrojów, takich jak bakterie czy wirusy. Kalprotektyna łącząc się z wapniem i cynkiem w komórkach bakterii, inaktywuje, czyli inaczej mówiąc „wyłącza” ich enzymy, co prowadzi do zahamowania procesu namnażania się. Dzięki temu białko to ma właściwości przeciwbakteryjne i regulujące rozwój procesu zapalnego. Dodatkowo ogranicza ono zdolność przylegania drobnoustrojów do śluzówki jelit, co ma znaczenie zwłaszcza przy nieswoistych chorobach zapalnych jelit, podczas których dochodzi do zwiększonego przemieszczania się komórek zapalnych do światła jelita. Ze względu na to, że stężenie kalprotektyny wzrasta proporcjonalnie do stopnia zaawansowania stanu zapalnego, jest ona uważana za jedno z tzw. białek ostrej fazy, obok takich związków jak CRP, fibrynogen lub ceruloplazmina.

U osób zdrowych kalprotektyna występuje jedynie w śladowych ilościach. Dopiero w momencie infekcji lub wówczas, gdy w którymś miejscu w organizmie zaczyna rozwijać się zapalenie, wrasta ilość napływających do niego leukocytów oraz syntetyzowanej przez nie kalprotektyny. Białko to pojawia się wtedy w ślinie, osoczu, moczu, płynie stawowym, a także kale pacjenta, na skutek przenikania przez rozszczelnioną ścianę zmienionego chorobowo jelita cienkiego. Poziom kalprotektyny w kale w porównaniu z jej poziomem we krwi jest naturalnie wyższy nawet u osób zdrowych, natomiast choroby jelit dodatkowo znacznie zwiększają jej stężenie, na skutek rozszczelnienia bariery jelitowej i napływających do światła jelita komórek zapalnych. Dzięki temu parametr ten może być wykorzystywany jako czuły i swoisty marker toczącego się procesu zapalnego. Jeżeli u osoby chorej poziom kalprotektyny obniża się i zbliża się do granicy normy, świadczy to o skuteczności stosowanego leczenia i procesie gojenia się śluzówki.

Podwyższony poziom kalprotektyny w kale utrzymuje się nawet przez 7 dni i nie ulega dziennym wahaniom, dzięki czemu możliwe jest uzyskanie wiarygodnego wyniku już podczas jednorazowego oznaczenia. Do niedawna pierwszym badaniem zalecanym w diagnozowaniu nieswoistych zapaleń jelit było inwazyjne badanie kolonoskopowe, obecnie jednak, dzięki wykorzystaniu badania poziomu kalprotektyny w kale, możliwe jest zastąpienie nim części badań inwazyjnych i znaczne ograniczenie dyskomfortu pacjenta.

Kalprotektyna – wskazania do wykonania badania, czyli objawy za wysokiego poziomu białka

Najczęstszym wskazaniem do wykonania badania poziomu kalprotektyny w kale jest sprawdzenie, czy objawy zgłaszane przez pacjenta wynikają z zespołu jelita drażliwego (IBS, ang. Irritable Bowel Syndrome), czy też z dużo groźniejszych chorób zapalnych jelit (IBD, ang. Inflammatory Bowel Disease), takich jak choroba Leśniowskiego-Crohna, wrzodziejące zapalenie jelita grubego i inne nieokreślone zapalenia jelit, w których przebiegu dochodzi do rozwoju ich stanów zapalnych.

Badanie poziomu kalprotektyny jest wykorzystywane również podczas diagnozowania pacjentów zgłaszających długotrwałe, nawracające bóle brzucha i jelit, biegunki i zaburzenia trawienia, pojawianie się krwi w stolcu, utratę apetytu lub stany zapalne w obszarze jamy ustnej, jak również przy podejrzeniu nowotworu jelita grubego lub zaburzeń czynnościowych pracy jelit oraz u pacjentów po wycięciu polipów jelita grubego.

Badanie poziomu kalprotektyny w kale – przygotowanie, przebieg

Do wykonania oznaczenia poziomu kalprotektyny konieczne jest pobranie przez pacjenta niewielkiej ilości kału i dostarczenie go do laboratorium. Próbka powinna stanowić połączenie niewielkich jego ilości, pobranych z kilku punktów stolca, pamiętając przy tym, aby nie miał on kontaktu z wodą lub środkami chemicznymi stosowanymi w toaletach. W internecie można kupić specjalne jednorazowe podkładki do nałożenia na sedes, które zdecydowanie ułatwiają cały proces pobrania materiału. Materiał należy przechowywać w szczelnie zamkniętym i jałowym pojemniku na kał, który bez problemu można kupić w aptece. Kałówkę do momentu oddania jej w laboratoryjnym punkcie pobrań należy przechowywać w lodówce, w temperaturze około 4°C i nie dłużej niż 48 godzin.

Kalprotektyna – normy, co oznacza podwyższony poziom?

W przypadku kalprotektyny zakres norm referencyjnych jest dość jednoznaczny i pozwala na podjęcie decyzji, czy można wykluczyć choroby zapalne jelit, czy też wymagana jest dalsza, pogłębiona diagnostyka w ich kierunku:

• jeżeli poziom kalprotektyny jest niższy niż 50 μg/g, wynik badania jest prawidłowy, a przyczyną dolegliwości nie jest proces zapalny toczący się w jelitach;
• jeżeli uzyskany wynik znajduje się w przedziale 50-150 μg/g, to jest on słabo dodatni, co może sugerować infekcję, pacjenci wymagają monitorowania lub dalszej diagnostyki oraz powtórzenia badania po około 6.–8. tygodniach od pierwszego wyniku;
• jeżeli poziom kalprotektyny przekracza 150 μg/g, wynik badania wskazuje na toczący się w jelitach aktywny proces zapalny, co wymaga dalszej, pogłębionej diagnostyki, w tym kolonoskopii, USG lub badań RTG z zastosowaniem kontrastu, a ponadto rozszerzonego panelu badań laboratoryjnych, które zleci lekarz prowadzący.

Warto jednak wiedzieć, że podwyższony poziom kalprotektyny może wynikać nie tylko z nieswoistych zapaleń jelit, ale także z innych dolegliwości, takich jak zapalenie trzustki, marskość wątroby, nowotwory jelita grubego i inne choroby nowotworowe, aktywne choroby reumatyczne, czy zapalenie płuc, jak też być skutkiem dużego wysiłku fizycznego, zakażenia wirusem HCV lub stosowania leków z grupy niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ), takich jak ibuprofen, paracetamol, czy aspiryna. U dzieci zdarza się także, że podniesione stężenie kalprotektyny wynika z alergii pokarmowych lub spożywania mleka krowiego.

Kalprotektyna – cena/refundacja, skierowanie

Oznaczenie stężenia kalprotektyny nie podlega refundacji przez Narodowy Fundusz Zdrowia. Koszt wykonania jest pokrywany przez pacjenta i wynosi około 100–200 zł, w zależności od miasta i cennika danego laboratorium diagnostycznego.