Dieta w biegunce u dzieci i dorosłych – co jeść przy rozwolnieniu?

Podczas biegunki należy stosować dietę zapierającą (tzw. dietę BRAT). Jej podstawą są łatwostrawne produkty, które pomagają zagęszczać treść pokarmową. Kolejnym i równie ważnym elementem w żywieniu w czasie biegunki jest odpowiednia podaż wody. Jak powinna wyglądać dieta podczas rozwolnienia? Które produkty można jeść, a których unikać? 

Bywa, że łapie nagle – ze stresu tuż przed ważnym spotkaniem, na wakacjach, po zjedzeniu czegoś nieświeżego. Jest także bardzo dużym problemem chorych onkologicznych – pojawia się zwykle w trakcie leczenia chemio- bądź radioterapią, a także u chorych z wyłonionym sztucznym odbytem. Prócz farmakologii przy rozwolnieniu ogromne znaczenie ma specjalny rodzaj diety, tzw. zapierającej. Dieta przy biegunce – co jeść i pić, a czego unikać?  

Przyczyny biegunki u dorosłych oraz dzieci 

Zgodnie z definicją Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) biegunka to oddawanie przynajmniej trzech luźnych lub wodnistych stolców na dobę. Nie jest to więc jednorazowy incydent, który czasami za biegunkę uznajemy. W zależności od czasu jej trwania biegunkę dzielimy na typ ostry (trwający powyżej 14 dni), przetrwały (14–30 dni) albo przewlekły (powyżej 30 dni). 

Biegunka pojawia się najczęściej w przebiegu nietolerancji danych produktów i potraw, w wyniku zjedzenia czegoś nieświeżego (np. kilkukrotnie odmrażane i zamrażane lody zjadane podczas upałów) lub podczas zakażenia o charakterze wirusowym. Jest także następstwem zaordynowanej terapii onkologicznej – m.in. w chemioterapii przy wdrożeniu wybranych cytostatyków czy po radioterapii w wyniku tzw. popromiennego zapalenia jelita. Biegunka stanowi także objaw zespołu drażliwego jelita (IBS) w postaci biegunkowej bądź mieszanej, a także jako efekt przerostu flory bakteryjnej jelita cienkiego (SIBO). 

Nieco inna sytuacja występuje w przypadku niemowląt i małych dzieci. Biegunkę u nich rozpoznaje się, gdy dziecko oddaje znacznie większą niż zazwyczaj liczbę stolców, stają się one wodniste lub półpłynne albo zawierają śluz, ropę lub krew. Według definicji WHO biegunkę u niemowląt rozpoznaje się wtedy, gdy karmione sztucznie dziecko oddaje 3 lub więcej wodnistych stolców w ciągu doby. Definicja ta nie dotyczy maluchów karmionych wyłącznie piersią – mogą one bowiem oddawać nawet kilkanaście stolców na dobę i dopóki nie zauważa się zmian w częstości ich oddawania bądź też w ich charakterze, nie diagnozuje się biegunki. 

Dieta BRAT przy biegunce u dziecka, dorosłego i starszej osoby – banany, ryż, gotowane jabłka i suchary 

Większość z nas pamięta niesmacznie wyglądające kleiki ryżowe czy marchwianki, które w dzieciństwie podawano podczas zatrucia pokarmowego. Rzeczywiście dania te stanowią element diety zalecanej podczas rozwolnienia, tzw. diety zapierającej. W literaturze fachowej dieta taka znajduje się pod nazwą BRAT. Jej elementy składowe stanowią produkty, których nazwy pochodzą od pierwszych liter wspomnianej wyżej diety. Jakie to produkty? Oto one:

• B – jak banany, mało dojrzałe, im bardziej zielone tym lepiej;
• R – jak biały ryż: kleiki, wafle, płatki ryżowe, pieczywo; 
• A – jak ang. apple: pieczone jabłko, mus z gotowanego jabłka; 
• T – jak tosty pszenne, lekko czerstwe, białe pieczywo, drobny, dobrze ugotowany makaron, lekko odstane biszkopty, kasza manna (tzw. grysik) gotowana na bulionie. 

Co jeść i pić przy biegunce? 

Prócz wymienionych wyżej produktów bazowych działaniem zapierającym odznaczają się także: 

• purée z ziemniaków bądź całe gotowane; 
• marchwianka, gotowana marchew; 
• chude, gotowane mięso; 
• chrupki kukurydziane;
• dania mączne (kopytka, pierogi, kluski) bez tłustych dodatków; 
• jajka na twardo, nieprzegotowane;
• galaretki (zapierające działanie żelatyny);
• gorzka czekolada (min. 60%). 

Działanie zapierające posiadają także określone napoje. Co pić na biegunkę?  Napoje, które sprawdzą się przy rozwolnieniu to:

• mocna, czarna herbata;
• słaby napar z nagietka, lipy;
• napar z czarnych jagód;
• naturalne kakao na wodzie;
• rzadki kleik/kisiel z siemienia lnianego;
• chudy bulion drobiowy z marchewką, pietruszką. 

Czego jeszcze unikać przy biegunce? 

Dieta zapierająca ma charakter diety łatwostrawnej (popularnie: lekkostrawnej), dlatego oczywistym będzie, że produkty, które należy unikać będą należeć do grupy tych ciężkostrawnych, nierzadko powszechnie uważanych za zdrowe, np. pełnoziarniste pieczywo, grube kasze, surowe warzywa i owoce. Czego jeszcze unikać przy rozwolnieniu? 

• produktów/posiłków zimnych, wprost z lodówki (niska temperatura przyspieszy pasaż jelitowy); 
• cukru (każdego rodzaju), w tym cukru brzozowego (ksylitolu) i wszelkich syropów (np. z agawy); również i miód przy biegunce nie będzie dobrym rozwiązaniem; 
• smażenia, panierek, wielokrotnego odgrzewania posiłków; 
• laktozy – jeśli zostanie to potwierdzone w ramach odpowiedniego wywiadu żywieniowego/lekarskiego (bywa, że przetwory fermentowane, takie jak naturalny jogurt czy kefir, są dobrze tolerowane); 
• nadmiaru tłuszczu – zaleca się stosować raczej niewielkie ilości np. oliwy extra vergine w postaci „na świeżo” dodanej wprost do potrawy, w kontrolowanej ilości (nadmiar nasila biegunkę); 
• ostrych przypraw, octu, sztucznych dodatków (np. kostki rosołowe, vegeta, maggi); 
• kawy (naturalnej, rozpuszczalnej);
• alkoholu.  

Rozwolnienie u dzieci i dorosłych – jak powinien wyglądać jadłospis? 

Podczas uporczywej biegunki trudno o spełnienie założeń zdrowej diety – zarówno pod kątem jakościowym (omówionym powyżej), jak i ilościowym. Nie sprawdzi się więc zalecenie jedzenia posiłków regularnie – należy jeść tak często jak to możliwe, wybierając niewielkie porcje dań o charakterze łatwostrawnym, zapierającym.

Zaleca się jeść bardzo powoli, dokładnie gryząc oraz żując, aby umożliwić jak najlepszą tolerancję produktu. Większość dań spożywanych w czasie biegunki bazuje na produktach dostarczających sporej ilości węglowodanów – produktach mącznych, produktach skrobiowych (np. ziemniaki, banany), przekąskach typu wafle ryżowe czy chrupki kukurydziane. Jeśli dieta ma mieć charakter przewlekły, np. podczas leczenia onkologicznego, nie wolno też zapominać o produktach dostarczających cenne dla pacjenta pełnowartościowe białko, tj. chude mięso, jajka czy galaretki mięsne. 

Biegunka po antybiotyku

Intensywna bądź długotrwała antybiotykoterapia może być przyczyną przewlekłej biegunki, ze względu na m.in. wspomniane wyżej SIBO. W takiej sytuacji dobrze sięgnąć po rekomendowane preparaty probiotyczne. Doradź się swojego lekarza albo farmaceuty. 

Co jeść przy biegunce w ciąży? 

Opisane wyżej zalecenia będą odpowiednie i bezpieczne dla prawie każdej grupy chorych – również dla kobiet w ciąży czy starszych dzieci. Jedyne ograniczenie może dotyczyć mocnej, czarnej herbaty odznaczającej się działaniem zapierającym, ale mogącym stanowić produkt podwyższający ciśnienie tętnicze krwi w tej grupie osób oraz uniemożliwiającym przyswajanie określonych składników pokarmowych, np. żelaza. Obecne w herbacie taniny zmniejszają bowiem stopień wchłaniania tego elementu z pożywienia. 

Dieta po przebytej biegunce

Nie ma specjalnych zaleceń obowiązujących po przebytej biegunce. Uważa się, że produkty normalnie dotąd spożywane powinny być wprowadzane stopniowo, jeden po drugim, na bieżąco obserwując reakcję chorego. Celem wyrównania ewentualnych strat w trakcie trwania rozwolnienia dobrze skonsultować jadłospis ze specjalistą dietetykiem. 

Przykładowe przepisy na dania przy biegunce

Oto przykładowe przepisy na potrawy w biegunce:

Kleik ryżowy z pieczonym jabłkiem i cynamonem 

Ryż rozgotuj w osolonej wodzie na kleik. W międzyczasie upiecz jabłko w brytfance (ok. 20–30 minut w 180℃). Następnie wydrąż z niego miąższ i połącz z ryżem. Posyp potrawę cynamonem. 

Domowy kisiel jagodowy 

150 ml wody zagotuj ze 100 g mrożonych lub  świeżych jagód. W międzyczasie rozpuść 2 łyżeczki mąki ziemniaczanej w 2 łyżkach wody. Wlej do gotujących się jagód, cały czas intensywnie mieszając. Gotuj jeszcze kilka minut. 

Galaretka z marchewką, mięsem i jajkami przepiórczymi 

Przygotuj 6 małych opakowań np. po jogurtach. W każdym ułóż na dnie kawałek natki pietruszki, pokrojone, ugotowane, chude mięso (np. z piersi kurczaka), połówki jajek przepiórczych ugotowanych na twardo i pokrojoną w plasterki gotowaną marchewkę. 1 łyżkę żelatyny rozprowadź w niewielkiej ilości wody i delikatnie podgrzej, ale nie gotuj. Następnie dokładnie połącz z 500 ml chudego, gorącego bulionu, zalej foremki. Gdy wszystko nieco przestygnie, wstaw do lodówki do całkowitego stężenia.