SIBO — przyczyny, objawy, leczenie

SIBO to choroba, która jest bezpośrednio związana z jelitem cienkim, czyli najdłuższym elementem układu pokarmowego, którego zadaniem jest m.in. produkcja enzymów trawiennych i wchłanianie składników odżywczych. Mikrobiota jelit jest bardzo zróżnicowana. Ma na nią wpływ szereg czynników, takich jak wiek, dieta, leki, środowisko i jakość nawyków żywieniowych. SIBO to dolegliwość, która polega na przeroście tej flory bakteryjnej lub obecności nietypowych dla niej bakterii. Jak rozpoznać SIBO, jak je leczyć, czego nie jeść i jak złagodzić dokuczliwe objawy? Odpowiedzi na te pytania znajdują się w niniejszym artykule.

1. Czym jest SIBO?
2. Jakie są objawy zespołu rozrostu bakteryjnego?
3. Przyczyny występowania SIBO
4. Jakie są sposoby leczenia?

Skład ilościowy i jakościowy mikroflory jelitowej jest uwarunkowany nie tylko genetycznie. Wpływ na zdrowie jelit ma również styl życia, przebyte choroby, sposób odżywiania, zażywane leki i suplementy oraz środowisko, w którym żyjemy. Zaburzenia tej naturalnej równowagi mikroflory jelitowej może być przyczyną licznych objawów chorobowych, które mogą być „widoczne" nie tylko jako objawy gastryczne. Oś mózg-jelita jest bardzo złożona i dzięki coraz szerzej prowadzonym badaniom dotyczącym wpływu, np. kondycji jelit na rozwój zaburzeń depresyjnym, wiemy o tej „relacji" coraz więcej.

Czym jest SIBO?

SIBO (ang. Small Intestinal Bacterial Overgrowth), czyli zespół rozrostu bakteryjnego jelita cienkiego, czyli anormalna zmiana ilościowa i/lub jakościowa mikroorganizmów w jelicie. Można wyróżnić dwie postacie tego schorzenia. W pierwszym przypadku mówi się o ilościowej zmianie mikroflory, gdy naturalnie występujące w jelicie cienkim bakterie, patologicznie zwiększają swoją ilość. Drugi przypadek, gdy jelito cienkie zasiedla flora bakteryjna nietypowa dla tego miejsca, bytująca naturalnie w innym odcinku przewodu pokarmowego np. w jelicie grubym.

Jakie są objawy zespołu rozrostu bakteryjnego?

Objawy SIBO nie są specyficzne, a częstotliwość ich występowania oraz nasilenie odzwierciedlają stopień rozrostu oraz rozmieszczenie zmian w jelicie. Im bliższy odcinek jelita czczego jest objęty rozrostem, tym objawy stają się silniejsze.

Pacjenci uskarżają się na objawy, które mogą być mylone z symptomami innych chorób.

Objawy SIBO:

gastrologiczne:

• wzdęcia i gazy,
• bóle brzucha,
• zgaga,   
• biegunki (tłuszczowe, które występują na skutek niestrawienia cząsteczek tłuszczowych),
• zaparcia,
• mdłości,
• zaburzenia wchłaniania witaminy B12.

neurologiczne:

• bóle głowy
• „wieczne" zmęczenie,
• zmiany/zaburzenia nastroju,
• zaburzenia widzenia.

Inne:

• trądzik,
• bóle stawów,
• spadek masy ciała.

Mało specyficzny charakter objawów stanowi poważny problem, gdyż na ich podstawie łatwo jest pomylić SIBO z inną zmianą patologiczną przewodu pokarmowego np. z zespołem jelita drażliwego — IBS (ang. Irritable Bowel Syndrome). 

Przyczyny występowania SIBO

Jedną z głównych przyczyn bezpośrednio prowadzącą do wystąpienia SIBO jest uszkodzenie wędrującego kompleksu mioelektrycznego (MMC, ang. Migrating Motor Complex). Jest to powtarzająca się między posiłkami fala kurczących się mięśni gładkich przewodu pokarmowego, której zadaniem jest usuwanie niestrawionych resztek pokarmu. Zaburzenie mechanizmu tego procesu prowadzi do zalegania resztek pokarmu w jelicie cienkim, co stanowi idealną pożywkę lgnących do niej bakterii. Przyczyną MMC mogą być przebyte infekcje stymulujące układ immunologiczny, a także zaburzenia pracy tarczycy o charakterze niedoczynności.

Drugim ważnym czynnikiem wywołującym zespół SIBO jest zbyt niska kwasowość żołądka. Fizjologicznie kwaśne pH, jakie występuje w żołądku, skutecznie blokuje wzrost spożywanych z pokarmem bakterii, co ogranicza ilość mikroflory zasiedlającej jelito cienkie. Zaburzenia produkcji kwasu solnego, a co za tym idzie podwyższenie pH soku żołądkowego, skutkuje nieprawidłowym trawieniem pokarmu, szczególnie wysokobiałkowego, i jego zaleganiem w jelicie cienkim, co stanowi dobrą pożywkę dla bakterii, szczególnie beztlenowych. Mikroorganizmy, przebywając w jelicie, wytwarzają w procesie fermentacji gazy, które są przyczyna dyskomfortu pacjenta. Dodatkowo bakterie bytujące w jelicie, wytwarzając enzymy oraz usuwając produkty przemiany materii, niszczą rąbek szczoteczkowy jelita, a przez to również zaburzają produkcję enzymów trawiennych (trawienie disacharydów). Takie działanie wywołuje u chorego bóle, mdłości, biegunki po spożyciu pokarmu, szczególnie bogatego w dwucukry.

Kolejną przyczyną występowania zespołu rozrostu bakteryjnego jelita cienkiego są zmiany anatomiczne przewodu pokarmowego. Popularne w wielu populacjach uchyłki stają się dobrym miejscem kolonizacji bakterii. Przebyte operacje w obrębie jelita cienkiego, a w szczególności zabiegi usunięcia zastawki krętniczo–kątniczej również stwarzają warunki do rozwoju bakterii w jelicie cienkim. Wszelkie choroby powodujące niedobory immunologiczne, zmniejszają odporność w obrębie jelit. Szczególnie pacjenci z obniżoną aktywnością immunoglobuliny A są narażeni na wystąpienie SIBO. 

Zespół SIBO jest również często spotykany u osób starszych, gdyż motoryka jelit w osób podeszłym wieku jest w znacznym stopniu obniżona. Dodatkowe ryzyko stwarzają choroby towarzyszące takie jak np. cukrzyca czy niedoczynność tarczycy.

Jakie są sposoby leczenia?

W większości przypadków, jeśli brak jest przyczyn wynikających ze zmian anatomicznych przewodu pokarmowego (uchyłki, przetoki) powodujących zastój treści pokarmowej, główną drogą leczenia jest terapia antybiotykami. Są to głównie antybiotyki o szerokim spektrum działania, zarówno na bakterie tlenowe, jak i beztlenowe. Ważnym aspektem leczenia SIBO jest wsparcie żywieniowe, szczególnie u osób szybko tracących masę ciała lub z niedoborem witamin i minerałów. Obecnie przyjmuje się, że najkorzystniejsze są dwa rodzaje diety w SIBO, czyli dieta low, nazywana także FODMAP, oparta na wykluczeniu laktozy i fruktozy, czyli węglowodanów złożonych, oraz dieta GAPS, której założenia mówią o spożywaniu produktów nieprzetworzonych oraz naturalnie probiotycznych.

W przypadku tej choroby konieczna jest wnikliwa obserwacja pacjenta. Największe znaczenie ma zidentyfikowanie wszystkich przyczyn oraz trafne postawienie diagnozy. Leczenie innej jednostki chorobowej może skończyć się niepowodzeniem i nie tylko nie pomóc pacjentowi, ale nawet dotkliwie zaszkodzić.