Escherichia coli (pałeczka okrężnicy) – co to za bakteria?

Escherichia coli (bakteria kałowa, pałeczka okrężnicy) jest jedną z bakterii naturalnie występujących w organizmie ludzkim. Niestety, niektóre szczepy mogą powodować groźne infekcje. W jaki sposób dochodzi do zakażenia E. coli? Jak wygląda leczenie zakażeń pałeczką okrężnicy? 

Bakteria Escherichia coli, zwana również pałeczką okrężnicy, naturalnie występuje w jelicie grubym człowieka. Zwykle w florze jelitowej dominują szczepy bakterii niestwarzające istotnego zagrożenia. Wyróżnia się jednak odmiany powodujące zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego. E. coli jest także częstym czynnikiem zakażeń układu moczowego. 

Escherichia coli – charakterystyka 

Pałeczka okrężnicy (Escherichia coli) jest bakterią występującą powszechnie w jelitach ludzi i niektórych zwierząt, gdzie stanowi cześć prawidłowej flory bakteryjnej. Znanych jest wiele różnych odmian E. coli i chociaż większość jest nieszkodliwa, niektóre mogą powodować poważne zatrucia pokarmowe i infekcje. Bakterie E. coli są też częstą przyczyną zapalenia pęcherza moczowego, które rozwija się, gdy bakterie rozprzestrzeniają się z jelit do układu moczowego. Kobiety są bardziej podatne na tego typu infekcje ze względu na bliskość cewki moczowej i odbytu. 

Niektóre szczepy E. coli mają zdolność wytwarzania toksyn (np. toksyna Shiga) uszkadzających nabłonek jelita, inne z kolei uszkadzają jelita bezpośrednio. Istnieją też odmiany charakteryzujące się lepszą zdolnością do przylegania do nabłonka dróg moczowych oraz do powierzchni cewników naczyniowych. Niektóre szczepy mogą być przyczyną epidemii odzwierzęcych. Pewne odmiany wywołują też groźne zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych u dzieci. 

Escherichia coli – jak można się zarazić?  

Pałeczka okrężnicy występuje w jelitach u praktycznie każdej osoby. Natomiast szczepem wywołującym problemy żołądkowo-jelitowe najczęściej można zarazić się drogą fekalno-oralną. Oznacza to, że bakterie dostają się do organizmu wraz z drobinkami kału. Zarazić można się przez bezpośredni kontakt, przez skażony pokarm lub wodę. Z kolei zakażenia dróg moczowych są najczęściej wywołane przez własne bakterie osoby chorej. Infekcje układu moczowo-płciowego u obojga płci mogą rozwinąć się także w wyniku uprawiania seksu analnego bez odpowiedniego zabezpieczenia. 

Escherichia coli w ciąży 

Pałeczka okrężnicy jako najczęstszy czynnik wywołujący zakażenia układu moczowego stanowi szczególny problem u kobiet w ciąży. Ilość bakterii w moczu określa się w jednostkach CFU/ml (ang. colony forming unit – jednostka tworząca kolonię). W próbce moczu oddanego do badania ogólnego może znajdować się pewna ilość bakterii. Norma dla ilości bakterii w próbce moczu zależy od tego, skąd był pobierany mocz oraz czy występują objawy. Jeśli nie występują oznaki infekcji, przy ilości bakterii większej lub równej 105 CFU/ml mówi się o bezobjawowym bakteriomoczu. Poza pewnymi wyjątkami nie wymaga on leczenia.

Escherichia coli u dzieci 

W przypadku dzieci zakażenia przenoszone drogą fekalno-oralną stanowią duży problem. Dotyczy to również zakażeń pałeczką okrężnicy. Dzieci mają skłonność do wkładania do ust także zanieczyszczonych przedmiotów. Niektóre jeszcze nie potrafią dochować należytej higieny. Jest to przyczyną rozprzestrzeniania się biegunek zakaźnych w miejscach takich jak przedszkola, szkoły czy ośrodki wypoczynkowe. Niektóre odmiany E. coli powodują epidemie odzwierzęce. Dzieci mogą zarazić się także przez kontakt bezpośredni ze zwierzętami (głównie z bydłem), np. poprzez głaskanie. Dlatego odpowiednia edukacja oraz częste przypominanie o myciu rąk, zwłaszcza po skorzystaniu z toalety, są kluczowe. 

Zapalenia układu moczowego wywołane przez E. coli są częstym problemem u dzieci. Do 6. miesiąca życia częściej chorują chłopcy, natomiast później przeważają infekcje u dziewczynek. Namnażaniu się bakterii w moczu u dziecka sprzyjają zaburzenia odpływu moczu wynikające z wad anatomicznych lub zaburzeń czynnościowych układu moczowego. U dzieci w okresie noworodkowym i niemowlęcym infekcje dróg moczowych objawiają się z reguły inaczej niż u dorosłych. Dominują objawy niespecyficzne takie jak apatia, rozdrażnienie, wymioty czy biegunki. 

Objawy zarażenia Escherichia coli 

Objawy zależą od miejsca zakażenia i rodzaju bakterii E. coli wywołujących zakażenie. Zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego obejmują bóle brzucha, nudności, biegunki, czasem z domieszką krwi. Symptomy zatrucia utrzymują się zwykle przez kilka dni. Szczep E. coli O157:H7 może wywoływać tzw. zespół hemolityczno-mocznicowy. W jego przebiegu dochodzi do uszkodzenia nerek spowodowanego toksynami produkowanymi przez bakterie. W zespole tym pojawia się niedokrwistość, małopłytkowość, niewydolność nerek, wzrost ciśnienia tętniczego oraz gorączka. U części osób uszkodzenie nerek może być trwałe.

Objawy zapalenia pęcherza wywołanego przez pałeczkę okrężnicy to między innymi częste oddawanie moczu, parcie na pęcherz i bóle w nadbrzuszu. U mężczyzn infekcje układu moczowego nie są tak częste. Obecność bakterii w układzie moczowo-płciowym może istotnie wpływać na jakość nasienia. 

Do rzadszych chorób wywoływanych przez pałeczkę okrężnicy należy między innymi zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych. Bakteria ta jest głównym czynnikiem zapalenia opon u noworodków. W jego przebiegu pojawiają się bóle głowy, wysoka gorączka, objawy oponowe oraz zaburzenia świadomości (do śpiączki włącznie). Bakteria E. coli jest też jednym z rzadszych czynników wywołujących zapalenie ucha środkowego.  

Escherichia coli – leczenie 

Dokładny przebieg leczenia zależy od rodzaju infekcji oraz od samej bakterii. Leczenie zatrucia pałeczką okrężnicy jest głównie objawowe. Należy przyjmować odpowiednią ilość płynów, aby zapobiec odwodnieniu. Czasami może być konieczne podawanie płynów dożylnych.  

W zespole hemolityczno-mocznicowym, ze względu na niewydolność nerek, wskazane jest zastosowanie dializ. Mogą okazać się konieczne przetoczenia krwi.  

Infekcje pęcherza moczowego często ustępują samoistnie. Jeśli tak się nie stanie, można włączyć antybiotykoterapię empiryczną, tzn. zastosować lek, na który bakteria najprawdopodobniej jest wrażliwa. Aktualnie zalecanymi antybiotykami są furazydyna, kotrimoksazol oraz fluorochinolony. Preparaty furazydyny są dostępne bez recepty. Leczenie trwa od 3 do 5 dni. Jeśli zapalenia pęcherza nawracają po krótkim czasie lub objawy utrzymują się pomimo leczenia, wskazane jest pogłębienie diagnostyki. Wykonuje się badania obrazowe oraz posiew moczu z oznaczeniem wrażliwości bakterii na poszczególne antybiotyki. W przypadku kobiet ciężarnych zaleca się leczenie amoksycyliną z kwasem klawulanowym lub cefaleksyną.

Z kolei u dzieci preferowane jest rozpoczęcie leczenia od antybiotyków z grupy cefalosporyn. Furazydyna może być stosowana jedynie po ukończeniu 2. roku życia, a fluorochinolony stosuje się w sytuacjach wyjątkowych. 

Escherichia coli – jak uniknąć zarażenia? 

Infekcje E. coli mogą być poważne, dlatego ważne jest, aby im zapobiegać. Bakterie zwykle dostają się do ust wraz z drobinkami odchodów. Zanieczyszczone mogą być przedmioty codziennego użytku, pożywienie czy woda. Właściwa higiena ma kluczowe znaczenie dla zapobiegania zakażeniom i rozprzestrzeniania się bakterii. Szczególnie ważne jest zachowanie higieny po korzystaniu z toalety, przed przygotowywaniem posiłków oraz przed jedzeniem. Należy zwrócić szczególną uwagę na edukację dzieci.

Stacje sanitarno-epidemiologiczne regularnie monitorują stan wody pitnej pochodzącej z poszczególnych ujęć oraz wody w kąpieliskach. Należy śledzić komunikaty o ewentualnych skażeniach i unikać połykania takiej wody. Wykazanie skażenia E. coli nie oznacza, że w danej próbce wody znajdują się szczepy chorobotwórcze bakterii. Ponieważ jednak bakteria ta dominuje w składzie flory bakteryjnej jelit, jest ona używana jako wskaźnik skażenia wody kałem. Zwykle jest to jednoznaczne z tym, że w danej próbce wody znajdują się inne bakterie występujące w kale. 

Nawracające zakażenia dróg moczowych mogą świadczyć np. o wadach układu moczowego lub obniżeniu odporności. Kobiety dotknięte nawracającymi infekcjami powinny stosować odpowiednią profilaktykę. Do naturalnych metod zapobiegania infekcjom należą: 

• przyjmowanie odpowiedniej ilości płynów (2–2,5 l dziennie), 
• unikanie wstrzymywania moczu oraz oddawanie moczu przed snem i po współżyciu, 
• unikanie stosowania różnego rodzaju substancji mogących podrażniać okolice intymne takich jak środki plemnikobójcze, lubrykanty zawierające dodatki zapachowe lub smakowe, środki do kąpieli. 

Dodatkowo można stosować probiotyki dopochwowe zawierające składniki naturalnej flory bakteryjnej.