
Gaslighting: co to jest? Przykłady i jak się przed nim bronić
Ktoś cały czas podważa Twoje zdanie? Sugeruje, że zawsze wszystko źle pamiętasz i cały czas musi Cię poprawiać? Być może jesteś ofiarą gaslightingu – formy przemocy, która polega na manipulowaniu drugą osobą w taki sposób, by przestała wierzyć swojemu osądowi. Czym jest gaslighting i jak się przed nim bronić?
- Gaslighting – co to jest?
- Kto najczęściej stosuje gaslighting?
- Gaslighting a osobowość narcystyczna
- Jak rozpoznać gaslighting?
- Gaslighting – przykłady
- Gaslighting – jak go udowodnić?
- Gaslighting – jak się bronić?
Gaslighting – co to jest?
Gaslighting to forma przemocy psychicznej, która przejawia się głównie w manipulowaniu ofiarą. Nazwa „gaslighting” pochodzi od sztuki teatralnej pt. „Gas Light”, w której mężczyzna próbował zmanipulować swoją żonę – m.in. zmniejszał natężenie światła w ich domu i jednocześnie zaprzeczał, że widzi jakieś zmiany. Mężczyzna wmawiał swojej żonie, że wszystko jej się wydaje, a jego celem było doprowadzenie do tego, by kobieta zaczęła myśleć, że to z nią i jej osądem jest coś nie tak.
Kto najczęściej stosuje gaslighting?
Gaslighting może być stosowany tak naprawdę przez każdą osobę, w każdym środowisku: w pracy, w związku oraz w rodzinie. Najczęściej jednak stosują go osoby z niską samooceną, które manipulują innymi, by móc poczuć się od nich lepiej. Ponadto gaslighting często stosowany jest w celu osiągnięcia własnych celów i korzyści.
Gaslighting a osobowość narcystyczna
Gaslighterzy to bardzo często osoby z zaburzeniami zachowania pod postacią osobowości narcystycznej. Osobowość narcystyczną charakteryzuje bowiem manipulacyjna postawa. Narcyz manipuluje innymi osobami, by osiągnąć postawione sobie cele, nawet kosztem tychże osób. Manipuluje innymi, wprowadza ich w błąd, umniejsza ich umiejętności i dokonania, nie przyjmuje zdania innych osób, przekonuje wszystkich do swoich racji i stara się zyskać przewagę nad swoimi ofiarami, aby móc je kontrolować.
Jak rozpoznać gaslighting?
Rozpoznanie gaslightingu może być trudnym zadaniem, ponieważ gaslighter manipuluje w tak subtelny sposób, żeby ofiara nie mogła rozpoznać, że jego zachowanie jest przemocą. Jak rozpoznać gaslighting?
- Gaslighter cały czas podważa Twoje kompetencje, zrzuca na Ciebie winę za coś, co się nie udało.
- Próbuje Ci wmówić, że coś było zupełnie inne, niż Ty to pamiętasz.
- Zaczynasz ciągle przepraszać, ale tak właściwie nie wiesz za co.
- Uważasz, że gaslighter ma rację, zaczynasz wątpić we własny osąd i we własną pamięć.
- Bronisz go i tłumaczysz przed innymi osobami.
- Masz trudności z podejmowaniem prostych decyzji, zaczynasz polegać na manipulatorze.
- Spada Twoja pewność siebie i poczucie własnej wartości.
Gaslighting – przykłady
Gaslighterzy zachowują się w określony sposób i stosują podobne techniki manipulacji emocjonalno-psychologicznej. Przykłady gaslightingu wraz z częstymi stwierdzeniami używanymi przez gaslighterów to:
- zaprzeczanie rzeczywistości, faktom – „to nieprawda, Ty nigdy nie pamiętasz niczego dokładnie”, „ta sytuacja nigdy nie miała miejsca, wymyśliłeś to sobie”,
- umniejszanie uczuć oraz emocji – „jak zwykle reagujesz przesadnie” „zawsze tak reagujesz, jesteś przewrażliwiony”, „nie wiem, o co ci chodzi, nic złego przecież się nie stało”,
- oskarżanie i obwinianie – „gdybyś tego nie powiedział, to nie doszłoby do tej sytuacji”,
- tworzenie dezorientacji – „to nie było tak, pamiętasz to źle”, „wymyśliłeś to sobie, to było inaczej”,
- szantaż emocjonalny – „nigdy nie znajdziesz nikogo lepszego ode mnie”, „nigdy nie znajdziesz lepszej pracy”.
To tylko niektóre przykłady gaslightingu, które mogą przejawiać się w odmienny sposób w zależności od tego, kto i wobec kogo stosuje tę formę manipulacji i przemocy psychicznej.
Gaslighting w związku
Niestety z gaslightingiem często mamy do czynienia w związkach. Wówczas jeden z partnerów przyjmuje postać gaslightera, drugi zaś staje się ofiarą. Objawy gaslightingu w związku to manipulowanie, obwinianie niemal za wszystko, umniejszanie uczuć i emocji, ignorowanie, odmawianie udzielenia pomocy, nieustanne poprawianie, narzucanie swojego punktu widzenia, umniejszanie drugiej osoby.
Z czasem ofiara przestaje wierzyć we własny osąd, staje się zależna od gaslightera, izoluje się od innych i broni go przed bliskimi osobami. Nie dowierza, że partner mógłby wyrządzić jej krzywdę. Niestety gaslighting w związku sprawia, że relacja staje się toksyczna, co niesie za sobą szereg konsekwencji dla ofiary, takich jak spadek poczucia własnej wartości, poczucie osamotnienia, objawy lękowe, spadek nastroju, niska samoocena i wiele innych negatywnych skutków dla zdrowia psychicznego.
Gaslighting w pracy
Gaslighting w miejscu pracy może pojawić się zarówno między współpracownikami, jak i między przełożonym a pracownikiem. Zazwyczaj przejawia się on w ten sam sposób, co klasyczny gaslighting – gaslighter umniejsza dokonania drugiej osoby, kwestionuje jej poglądy, podważa jej pewność siebie oraz zachowania, obwinia ją za każdy popełniony błąd, nawet jeżeli błąd nie stoi po jej stronie, dyskredytuje jej umiejętności, kwestionuje jej pamięć i wymyśla sytuacje, które nigdy nie miały miejsca.
Gaslighting w rodzinie
Choć wielu rodziców nie zdaje sobie z tego sprawy, to niektóre często powielane zachowania w relacji rodzic-dziecko są przejawem gaslightingu. Gaslighting w rodzinie skierowany w stronę dziecka objawia się obarczaniem dziecka odpowiedzialnością za coś, co go nie dotyczy, krytykowaniem dziecka, wmawianiem, że jego przekonania są nieprawdziwe, poprawianiem go i mówieniem, że jest za młode, by coś na dany temat wiedzieć.
Wyrażenia takie jak:
- „nie masz powodu do płaczu”, „histeryzujesz”, „zawsze reagujesz jak histeryk”,
- „to nic nie boli, więc nie wiem, czemu płaczesz”,
- „jestem zła, bo przeszkadzasz mi i nie mogę pracować”,
- „źle to pamiętasz, zresztą co ty możesz pamiętać, jak jesteś taki młody”,
- „musisz być głodna, bo nie jadłaś nic od 2 godzin”,
- „nie masz o niczym pojęcia, jesteś zbyt naiwny i za bardzo ufasz ludziom, ja wiem lepiej, bo jestem starszy”,
- „nic nie rozumiesz, nie masz pojęcia o życiu”,
- „przestań przesadzać, nic się nie stało”
to również przejawy gaslightingu, który jest psychiczną i emocjonalną przemocą skierowaną w stronę dziecka lub nastolatka. Stosowanie gaslightingu w dzieciństwie negatywnie wpływa na rozwój dziecka, powoduje, że dziecko dorasta z niską samooceną i niskim poczuciem własnej wartości, ma trudności z wyrażaniem oraz rozumieniem emocji.
Wyżej wymienione przykłady gaslightingu mogą również występować w relacji między innymi członkami rodziny. Jeżeli gaslighting stosowany być w dzieciństwie, to bardzo często będzie on kontynuowany w dorosłości w relacji rodzica z dorosłym dzieckiem.
Gaslighting – jak go udowodnić?
Gaslighting jest formą przemocy i nikt nie powinien się na niego godzić. Pierwszym krokiem do stawienia czoła przemocy jest dostrzeżenie, że jesteśmy ofiarą gaslightingu i uświadomienie sobie, że mamy prawo walczyć o nasze prawa. W pierwszej kolejności warto porozmawiać na ten temat z bliskimi osobami i poprosić je o pomoc oraz wsparcie.
Gaslighting – jak się bronić?
Gaslighting wiąże się z wieloma negatywnymi skutkami dla zdrowia psychicznego: obniża samoocenę i poczucie własnej wartości, zwiększa brak wiary w siebie i we własne możliwości, powoduje problemy w podejmowaniu decyzji. Gaslighting może również sprzyjać rozwojowi depresji, zaburzeń lękowych, a nawet pojawieniu się myśli lub prób samobójczych.
Kluczową rolę w obronie przed przemocą psychiczną będzie odgrywać umiejętność asertywności, czyli stanowczego i jednoznacznego odpowiadania gaslighterowi. Jeżeli widzisz, że rozmowa z gaslighterem zmierza donikąd, nie kontynuuj jej, ponieważ nie będziesz w stanie przekonać manipulatora. Bądź stanowczy, jasno postaw granicę i nie pozwalaj, by ktoś ją przekraczał.
W przypadku gdy nie jesteśmy w stanie samodzielnie poradzić sobie z gaslightingiem oraz jego skutkami, warto zwrócić się o pomoc do psychoterapeuty lub psychologa. Specjalista pomoże nam zrozumieć, czym jest gaslighting, jakie zachowania na niego wskazują i jak sobie z nimi radzić. Ponadto specjalista pomoże w pracy nad skutkami gaslightingu oraz będzie towarzyszył nam na każdym etapie zmiany – nauki stawiania granic, zakończenia toksycznej relacji czy zmiany pracy.