Perfekcjonizm – czym jest i jak sobie z nim radzić?
Dzisiejsze czasy kreują nowe modele pożądanych zachowań i postaw – jedna z nich jest perfekcjonizm, który ma swoje źródła między innymi w wyidealizowanym świecie znanym z mediów społecznościowych. Jednak perfekcjonizm może być również dużą trudnością dla obarczonego nim człowieka, która znacznie utrudnia życie i relacje z innymi ludźmi.
Perfekcjonizm utożsamiany jest ze stawianiem sobie zbyt wygórowanych oczekiwań, niejako dążeniem do doskonałości. Zazwyczaj perfekcjoniści nie są w stanie podołać nierealistycznym oczekiwaniom, a nawet jeśli osiągną sukces, czują, że nigdy nie są wystarczający dobrzy. Skąd się bierze perfekcjonizm? Jakie ma skutki i w jaki sposób można się od niego uwolnić?
Czy perfekcjonizm to choroba? Czy perfekcjonizm jest zły?
Perfekcjonizm nie jest zaklasyfikowany jako choroba lub zaburzenie ani w DSM-5 ani w ICD-10. Zdaniem badaczy jest on nieadaptacyjnym wzorcem myślenia. Jedna z definicji psychologicznych mówi o tym, że perfekcjonizm jest “cechą osobowościową przejawiającą się w dążeniu do doskonałości, wyznaczaniu sobie zawyżonych standardów i przypisywaniu zbyt dużego znaczenia opiniom innych na temat jednostki i je pracy”.
Przeciwieństwem adaptacyjnego perfekcjonizmu jest dezadaptacyjny perfekcjonizm określany także mianem neurotycznego i toksycznego perfekcjonizmu. Charakteryzuje się on myśleniem zerojedynkowym, samokrytycyzmem, stawianiem sobie wygórowanych wymagań, niską samooceną i niemożnością zaakceptowania swoich błędów.
W literaturze psychologicznej wyróżniane są trzy rodzaje perfekcjonizmu:
- zorientowany na własne ja – polegający na stawianiu wygórowanych wymagań wobec samego siebie,
- zorientowany na innych – polegający na stawianiu wygórowanych oczekiwań innym,
- uwarunkowany społecznie – związany z przekonaniem, że inne osoby stawiają nam wysokie wymagania.
Mimo tego, że perfekcjonizm nie jest chorobą, ciągłe dążenie do doskonałości, brak zadowolenia z własnych sukcesów, niska samoocena i nieustanny lęk mogą prowadzić do zaburzeń psychicznych, takich jak:
- depresja,
- zaburzenia odżywiania,
- zaburzenia lękowe,
- zaburzenia obsesyjno-kompulsywne, potocznie nazywane nerwicą natręctw,
- zaburzenia snu.
Jakie cechy ma perfekcjonista? Objawy perfekcjonizmu
Perfekcjonistę charakteryzuje myślenie typu “wszystko albo nic”. Jeżeli perfekcjoniści nie odniosą zamierzonego sukcesu, będą uznawać to za porażkę, niezależnie od tego, jak dużo starań włożyli w swoją pracę i jak wiele małych sukcesów odnieśli w drodze do osiągnięcia postawionego sobie (często nierealistycznego) celu. Nadmiernemu perfekcjonizmowi towarzyszy wysoki poziom samokrytycyzmu oraz lęk przed porażką, który może prowadzić do prokrastynacji.
Jak przejawia się perfekcjonizm w pracy?
Perfekcjoniści w pracy cechują się wysoką motywacją do działania. Dobrze radzą sobie w organizowaniu i planowaniu pracy. Są gotowi do pracy po godzinach i nie oczekują za to wynagrodzenia finansowego. Niestety często nie są oni w stanie odpocząć, ponieważ mają wrażenie, że w tym czasie mogliby zrobić coś dodatkowego. Wszystko to zwiększa ryzyko rozwoju wypalenia zawodowego.
Perfekcjoniści nadmiernie skupiają się na szczegółach, dlatego też zdarza się, iż nie wykonują swojej pracy na czas. Swoją samoocenę uzależniają od własnych osiągnięć. Nawet jeżeli osiągną sukces, nie są zadowoleni z osiągniętego rezultatu. Uważają, że zawsze mogą coś poprawić i skupiają się wyłącznie na swoich niedoskonałościach.
Jak uwolnić się od perfekcjonizmu?
Jak pokonać perfekcjonizm? Aby to osiągnąć należy przede wszystkim uświadomić sobie to, w jaki sposób funkcjonujemy. W pierwszej kolejności powinniśmy zastanowić się nad źródłem naszego perfekcjonizmu. Kluczowe jest także zapoznanie się z naszymi przekonaniami i dezadaptacyjnymi myślami. Możemy zapisać je na kartce i zastanowić się, czy pomagają nam one w życiu zgodnym z naszymi wartościami.
Perfekcjoniści powinni uświadomić sobie, że każdy człowiek popełnia błędy i jest to zupełnie normalne. Błędy możemy traktować nie jako porażkę, ale jako lekcję, z której możemy wynieść coś wartościowego. W walce z perfekcjonizmem może pomóc również planowanie pracy i rozkładanie celów na mniejsze etapy. Dzięki temu będzie nam łatwiej dostrzec, czy cel, który sobie postawiliśmy, jest realistyczny i czy rzeczywiście będziemy w stanie go zrealizować.
Perfekcjoniści często mają także trudności z dostrzeganiem tego co mają, z dostrzeganiem swoich osiągnięć i zalet. Warto więc wprowadzić do swojej codzienności praktykę wdzięczności w formie prowadzenia dziennika. Wystarczy, że każdego dnia zapiszemy 3-5 rzeczy, za które jesteśmy w danym dniu wdzięczni. Pomoże nam to dostrzec rzeczywistości taką, jaką jest, być “tu i teraz”, a przede wszystkim docenić wszystko, a w szczególności te małe i błahe rzeczy w naszym życiu, na które zazwyczaj nie zwracamy uwagi.
Jak sobie radzić z perfekcjonizmem, jeżeli żadna metoda nie pomaga?
Walka z perfekcjonizmem to trudna i długa droga. Nie zawsze jesteśmy sobie w stanie samodzielnie pomóc. Jeżeli objawy perfekcjonizmu znacząco utrudniają nasze codzienne funkcjonowanie, warto skonsultować się z psychologiem, psychiatrą lub psychoterapeutą.
Specjalista pomoże nam znaleźć źródło perfekcjonizmu i nauczy bardziej adaptacyjnych wzorców reagowania i radzenia sobie z objawami.
Przyczyny perfekcjonizmu
Przyczyn perfekcjonizmu przede wszystkim dopatruje się w dzieciństwie i wpływach ze strony rodziców. Rozwojowi perfekcjonizmu sprzyja nadmierna krytyka ze strony rodziców i wygórowane oczekiwania względem dziecka. Nie bez znaczenia dla rozwoju perfekcjonizmu pozostają ciągłe porównywania do rówieśników.
Współcześnie, kiedy niemal większość osób korzysta z mediów społecznościowych, to właśnie w social mediach można doszukiwać się źródeł perfekcjonizmu. Media społecznościowe są wypełnione idealnym wzorcem życia – kobietami i mężczyznami o idealnych sylwetkach, prowadzącymi na pozór perfekcyjne, wymarzone życie.
Badania pokazują również, że perfekcjonizm często współwystępuje z innymi zaburzeniami psychicznymi, np. z depresją lub zaburzeniami lękowymi.