Jakie są przyczyny samobójstw i jak im zapobiegać?

Statystyki wskazują, że coraz więcej młodych ludzi odbiera sobie życie, choć problem ten dotyczy osób w każdym wieku i niezależnie od płci. Jak można zapobiegać samobójstwom? Co zrobić, gdy bliska osoba wyraża chęć odebrania sobie życia?

1. Samobójstwa w Polsce i na świecie – statystyki
2. Czynniki ryzyka popełnienia samobójstwa
3. Jak zapobiegać samobójstwom?
4. Jak rozpoznać ryzyko samobójstwa?
5. Jak pomóc osobie z myślami samobójczymi?

Samobójstwa w Polsce i na świecie – statystyki

Według WHO na całym świecie każdego roku więcej niż 720 000 osób odbiera sobie życie. Samobójstwo jest uznawane za trzecią najczęstszą przyczynę śmierci wśród osób w wieku od 15 do 29 lat. Samobójstwa zdarzają się wszędzie, we wszystkich regionach świata, niezależnie od wieku, płci i statusu ekonomicznego.

Zgodnie z policyjnymi danymi w pierwszej połowie 2024 r. liczba samobójstw w Polsce wyniosła aż 7,7 tys. Najwięcej przypadków samobójstw odnotowano w grupie wiekowej osób od 13. do 18. roku życia oraz od 19. do 24. roku życia. Samobójstwa częściej podejmowały również osoby w wieku 35–39 lat. Warto jednak zaznaczyć, że policyjne dane za cały rok 2024 nie są jeszcze dostępne.

Statystyki pokazują, że w 2024 r. samobójstwa zakończyły się śmiercią dla 31,8 proc. osób, co stanowiło 2,4 tys. osób. Zdecydowana większość zgonów dotyczyła mężczyzn.

Czynniki ryzyka popełnienia samobójstwa

Samobójstwo to poważny problem uwarunkowany wieloma czynnikami: społecznymi, kulturowymi, biologicznymi, psychologicznymi i środowiskowymi obecnymi w ciągu całego życia.

Za czynniki ryzyka, które mogą zwiększać ryzyko podjęcia próby samobójczej, uznaje się:

• zaburzenia psychiczne – depresja, zaburzenia lękowe, schizofrenia, zaburzenia osobowości,
• choroby o różnym podłożu – choroby nowotworowe, układu krążenia, infekcje HIV, choroby upośledzające sprawność fizyczną itd.,
• traumatyczne, stresujące wydarzenia,
• silnie stresujące wydarzenia życiowe,
• uzależnienie od narkotyków/alkoholu,
• przemoc w rodzinie,
• doświadczenie przemocy,
• stratę bliskiej osoby na skutek śmierci, rozwodu,
• trudności finansowe,
• samotność, konflikty w relacjach z innymi,
• problemy zawodowe, mobbing w pracy, brak przynależności,
• ograniczony dostęp do pomocy medycznej, psychologicznej, psychiatrycznej.

Natomiast jako przyczyny samobójstw u dzieci i młodzieży wymienia się m.in.:

• zaburzenia psychiczne: depresję, zaburzenia lękowe,
• problemy w rodzinie,
• brak wsparcia ze strony rodziców,
• przemoc domową,
• śmierć bliskiej osoby,
• rozwód rodziców,
• złą sytuację finansową rodziny,
• choroby psychiczne lub uzależnienia rodziców,
• skrajnie wysokie lub niskie oczekiwania ze strony rodziców,
• molestowanie seksualne,
• wyśmiewanie ze strony rówieśników, tyranizowanie, przemoc szkolną.

Jak zapobiegać samobójstwom?

Zapobieganie samobójstwom obejmuje przede wszystkim zadbanie o tzw. czynniki ochronne.

Jako czynniki chroniące przed samobójstwem wymienia się:

• wsparcie społeczne (zgodnie z badaniami hamuje ono tendencje samobójcze),
• dorastanie w prawidłowo funkcjonującej rodzinie,
• wzorce rodzinne, dobre relacje z rodzicami,
• dobre relacje z rówieśnikami,
• umiejętność radzenia sobie w sytuacjach stresowych, wiara we własne możliwości, poczucie własnej wartości,
• umiejętność rozwiązywania konfliktów,
• poczucie sensu życia,
• poczucie przynależności,
• dostęp do pomocy psychologiczno-psychiatrycznej.

Ogromną rolę odgrywa wczesne rozpoznanie trudności, z jakimi zmaga się dana osoba, oraz zapewnienie jej właściwej pomocy psychologiczno-psychiatrycznej na wczesnych etapach.

Jak rozpoznać ryzyko samobójstwa?

Zgodnie z badaniami Amerykańskiego Towarzystwa Suicydologicznego 80 proc. osób, które zamierzają popełnić samobójstwo, usiłuje wcześniej powiadomić o tym najbliższe otoczenie, zarówno za pomocą bezpośrednich, jak i pośrednich sygnałów. Badania Aptera i Wassermana z 2003 r. wykazały, że 25 proc. nastolatków przebadanych po próbie samobójczej relacjonowało, że poszukiwało pomocy u dorosłych, ale jej nie otrzymało.

Sygnały ostrzegawcze, które mogą świadczyć o chęci odebrania sobie życia, to:

• jawne mówienie o chęci odebrania sobie życia,
• jawne mówienie o tym, że dana osoba nie chce żyć i nie ma po co żyć,
• nadmierne zainteresowanie tematyką śmierci,
• drastyczna zmiana zachowania, zmiana dotychczasowych nawyków,
• wycofywanie się z kontaktów społecznych,
• utrata zainteresowania rodziną, bliskimi, szkołą, pracą,
• przygotowywanie się do śmierci: porządkowanie swoich spraw, rozdawanie ważnych rzeczy, żegnanie się z bliskimi,
• pisanie pożegnalnych listów, testamentu,
• nagła zmiana stanu psychicznego – np. u osoby, która była smutna, nagle pojawia się euforia,
• nadmierne spożywanie alkoholu lub narkotyków,
• odrzucanie pomocy ze strony innych,
• wypowiadanie komunikatów takich jak: „chciałbym umrzeć”, „nie powinnam się urodzić”, „niedługo przestanę być dla ciebie problemem”.

Tendencje samobójcze w przypadku dzieci i nastolatków mogą natomiast przejawiać się w utworach literackich lub pracach plastycznych. Należy pamiętać, że jeżeli osoba dorosła, dziecko lub nastolatek przejawia zachowania, które mogą wskazywać na chęć odebrania sobie życia, nigdy nie można lekceważyć tak poważnych objawów. Szczególną uwagę należy poświęcić osobie, która podejmowała już próbę samobójczą, nawet jeżeli jej samopoczucie uległo poprawie – niestety w większości przypadków jest to złudne. Taka osoba powinna być poddana odpowiedniemu leczeniu i powinna być pod stałą obserwacją rodziców/partnera/bliskich/specjalistów.

Jak pomóc osobie z myślami samobójczymi?

Jeżeli bliska osoba przejawia myśli samobójcze i wyraża chęć odebrania sobie życia, zachowaj spokój i zainicjuj z nią kontakt. Okaż wsparcie i zrozumienie, porozmawiaj, staraj się wysłuchać, nigdy nie oskarżaj ani nie bagatelizuj jej problemów. Zaproponuj pomoc i towarzysz na każdym etapie otrzymywania tej pomocy. Zaproponuj wspólną wizytę u specjalisty i pokaż, że jesteś dla tej osoby wsparciem.

W przypadku dzieci i nastolatków decyzja o podjęciu leczenia psychologicznego lub/i psychiatrycznego należy do opiekunów i rodziców. Ważne jest jednak, żeby nie stawiać dziecka przed faktem dokonanym, ale porozmawiać z nim na temat jego trudności. Należy okazać mu wsparcie i zrozumienie oraz wytłumaczyć, że wizyta u psychologa czy psychiatry ma na celu poprawę jego samopoczucia.

Nigdy nie mów, że osoba, która chce popełnić samobójstwo, przesadza, że inni mają gorzej i że wszystko będzie dobrze. Nie podejmuj również gwałtownych i agresywnych zachowań, ponieważ mogą one pogorszyć sytuację. Zapewnij wsparcie i bezpieczeństwo.