Agresja – czym jest i z czego wynika? Agresja wrodzona a agresja nabyta
Agresja jest zjawiskiem, które ma zarówno elementy wrodzone, jak i nabyte. Istnieją biologiczne uwarunkowania, które mogą wpływać na skłonność do agresji, jednak istotną rolę odgrywa również społeczne uczenie się oraz interakcje z otoczeniem. Co to jest agresja? Jakie są rodzaje agresji i jak na nią reagować? Jak jej nie ulec i nie krzywdzić innych?
- Czym jest agresja? Biologiczny mechanizm agresji
- Jak powstaje agresja?
- Agresja u mężczyzn i u kobiet
- Agresja u kobiet w ciąży
- Agresja u dzieci
- Atak agresji – jak sobie radzić, gdy dotyka nas wybuch gniewu i agresji?
- Jak radzić sobie z agresją, gdy jesteśmy jej ofiarami? Jak reagować na agresję?
- Rodzaje agresji
- Czy agresja to choroba?
- Agresja – przyczyny
- Agresja – leczenie i terapia. Czy są leki na agresję? Czy agresję da się wyleczyć?
Czym jest agresja? Biologiczny mechanizm agresji
W literaturze psychologicznej i społecznej istnieją różne koncepcje i definicje agresji. B. Wojciszke uważa, że agresja to „zachowanie ukierunkowane na zadanie cierpienia innemu człowiekowi, który jest motywowany do uniknięcia tego cierpienia”. Według Ranschburga agresja to „każde zamierzone działanie w formie otwartej lub symbolicznej mające na celu wyrządzenie komuś szkody, straty lub bólu”. Z kolei R. Cialdini i jego współpracownicy uważają, że agresja to „celowe działanie człowieka, którego celem jest wyrządzenie krzywdy innej osobie”.
Jak powstaje agresja?
Na przestrzeni lat powstało wiele koncepcji agresji, a najpopularniejsze to:
- Koncepcja Freuda – według ojca psychoanalizy agresja jest instynktem, który jest niezmiennie związany z naturą człowieka,
- Agresja jako reakcja na frustrację – według tej teorii agresja jest odpowiedzią na jakiś nieprzyjemny bodziec,
- Agresja jako wyuczony sposób zachowania – zgodnie z tą teorią zachowania agresywne następują na skutek oddziaływań środowiska, najczęściej jest to naśladownictwo nie tylko osób w najbliższym otoczeniu, ale również tego, co zaobserwowaliśmy w mass mediach. Ponadto badania wskazują na to, że zachowania agresywne, które nie spotykają się z karą, mają tendencję do wzmocnienia naśladownictwa.
Agresja u mężczyzn i u kobiet
Agresja często postrzegana jest jedynie jako problem wśród mężczyzn. Dzieje się tak nie dlatego, że tylko mężczyźni przejawiają agresywne zachowania. Powodem tego jest fakt, że kobiety charakteryzują się inną formą zachowań agresywnych niż mężczyźni, a co więcej, dobrze je kamuflują.
Ataki agresji u mężczyzn częściej niż u kobiet przyjmują formę agresji fizycznej. Mężczyźni mają większą tendencję do okazywania agresji w kontekście rywalizacji i mogą stosować nie tylko agresję fizyczną, ale też werbalną, która objawia się m.in. obraźliwymi słowami, wyzwiskami, manipulacją, pogróżkami itp.
Z badań Björkqvist wynika natomiast, że kobiety oraz mężczyźni stosują agresję słowną w równym stopniu.
Agresja u kobiet w ciąży
Ciąża to czas, który niesie za sobą wiele zmian dla kobiety. Przede wszystkim może pojawiać się stres związany ze zdrowiem płodu, a także niepokój związany z obawami dotyczącymi objęcia nowej roli. Dodatkowo jeżeli kobieta zmaga się z innymi trudnymi czynnikami psychologicznymi, takimi jak m.in. brak partnera, trudna sytuacja finansowa czy brak wsparcia bliskich osób, stres może wyraźnie się nasilać.
To naturalne, że ciąża wiąże się z silniejszymi reakcjami, niemniej jednak utrzymujący się stres może odbijać się na zdrowiu dziecka. W związku z tym warto dbać w ciąży o regulację emocjonalną i stosować techniki relaksacyjne, które pomogą w zmniejszeniu stresu.
Gdy kobieta nie jest w stanie samodzielnie poradzić sobie z nerwowością i agresją w ciąży, wtedy warto udać się do psychologa lub psychoterapeuty, który pomoże w rozpoznaniu przyczyn negatywnych emocji oraz wspomoże kobietę w nauce skutecznych strategii radzenia sobie i zmniejszania odczuwania negatywnych emocji i agresywnych zachowań w ciąży.
Agresja u dzieci
Agresja u dzieci wynika z innych czynników niż u osób dorosłych – nie z powodu chęci wyrządzenia komuś krzywdy, ale częściej z powodu osiągnięcia jakiegoś celu, np. zwrócenia na siebie uwagi rodziców. Będzie przejawiać się inaczej w zależności od wieku dziecka. Objawy agresji u najmłodszych dzieci to m.in.:
- kopanie,
- płacz,
- bicie,
- niszczenie przedmiotów,
- rzucanie przedmiotami,
- buntowanie się.
Należy jednocześnie pamiętać, że zachowania agresywne, w tym także autoagresywne o wysokim nasileniu, powinny zaniepokoić rodziców i skłonić do podjęcia rozmowy z dzieckiem oraz do ewentualnej wizyty u psychologa dziecięcego.
Atak agresji – jak sobie radzić, gdy dotyka nas wybuch gniewu i agresji?
W ataku agresji ogromną rolę odgrywa samoświadomość. W większości przypadków, gdy dotyka nas napad agresji, działamy automatycznie – nie zastanawiamy się nad tym co robimy, co mówimy i jak się zachowujemy. A żeby móc kontrolować agresję, musimy umieć ją najpierw rozpoznać.
Dlatego na początku warto uczyć się zwiększania samoświadomości, rozpoznawania ataku agresji i identyfikowania tego, jakie emocje nam wtedy towarzyszą, co odczuwamy w ciele i jakie myśli pojawiają się w naszej głowie. Podczas ataku agresji musimy pracować nad tym, by nie reagować impulsywnie.
Mogą nam w tym pomóc poniższe ćwiczenia:
- Policzenie do 10 – pozwala uspokoić myśli i dać niejako chwilę na zastanowienie się nad tym, co chcemy zrobić.
- Oddychanie pudełkowe – polega na oddychaniu przeponą np. 4:4:4:4 (przez 4 sekundy robimy wdech, 4 sekundy wstrzymujemy oddech, 4 sekundy robimy wydech i 4 sekundy wstrzymujemy powietrze). Technika ta ma za zadanie uspokoić nasz oddech, spowolnić bicie serca oraz zrelaksować umysł, dzięki czemu będziemy w stanie uspokoić się i myśleć bardziej racjonalnie.
Kluczowe znaczenie odgrywa także regularne praktykowanie technik relaksacyjnych, które pomagają uwolnić napięcie z ciała, być bardziej świadomym swojego zachowania i emocji.
Jak radzić sobie z agresją, gdy jesteśmy jej ofiarami? Jak reagować na agresję?
Niestety każdemu z nas zdarza się doświadczać agresji w różnej formie, gdy ktoś próbuje wyładować na nas swoją złość i frustrację. Jak zatem reagować na agresję słowną i inne formy agresji? Podstawową zasadą jest to, że na agresję przede wszystkim nie należy reagować agresją. Lepiej odpowiedzieć zachowaniem asertywnym, czyli w jasny i konkretny sposób wyrazić swoje zdanie, ale jednocześnie uszanować drugą stronę. Takie zachowanie pozwoli nam wyznaczyć w jasny sposób granicę.
W przypadku niektórych zachowań agresywnych warto także okazać agresorowi zrozumienie, spróbować porozmawiać z nim na ten temat – postarać się znaleźć kompromis i polubownie rozwiązać konflikt.
Jeżeli pomimo naszych prób agresor dalej reaguje agresywnie lub narusza naszą przestrzeń osobistą, wyrządza nam krzywdę i stanowi dla nas zagrożenie, wtedy najlepszym sposobem jest natychmiastowe zakończenie takiej interakcji.
Również w przypadku dzieci na agresję nie należy reagować agresją. Zamiast tego warto spróbować uspokoić dziecko, okazać mu zrozumienie i pomóc zrozumieć emocje, jakie się pojawiły. Już od najmłodszych lat warto uczyć młodego człowieka regulowania emocji – rozumienia ich i okazywania – oraz zapoznawać dziecko z adaptacyjnymi strategiami radzenia sobie z trudnymi emocjami. Jeżeli agresywne zachowania dziecka wymykają się spod kontroli, wtedy warto porozmawiać z psychologiem dziecięcym, który pomoże w dotarciu do przyczyn problemu i podpowie, jak reagować na zachowanie dziecka i jak mu pomóc.
Rodzaje agresji
Agresję możemy podzielić na kilka rodzajów:
- agresja wrodzona – niektórzy badacze uważają, że agresja jest wrodzona, ale to, jak będzie się objawiać, zależne jest od czynników środowiskowych,
- agresja nabyta – czyli wspomniany wpływ czynników środowiskowych, jednostka uczy się agresji poprzez obserwację otoczenia i naśladownictwo,
- agresja słowna (agresja werbalna) – jak sama nazwa wskazuje, polega na wyrządzeniu krzywdy drugiej osobie poprzez stosowanie słów: wyzwisk, gróźb, wyśmiewania itd.,
- agresja fizyczna – obejmuje zachowania, których celem jest wyrządzenie krzywdy fizycznej innym osobom, zwierzętom lub przedmiotom poprzez ich niszczenie,
- agresja psychiczna – jej celem jest zadawanie szkód emocjonalnych, które wyraźnie wpływają na psychiczne funkcjonowanie jednostki, np. manipulacja emocjonalna, zastraszanie, poniżanie,
- agresja pasywna (bierna) – zawoalowana technika agresji, która objawia się „szpileczkami” wbijanymi w drugą osobę, często pod pozorem uprzejmości czy wręcz fałszywych komplementów,
- autoagresja – agresja wymierzona w samego siebie.
Czy agresja to choroba?
Agresja nie jest chorobą, a reakcją na różne czynniki pojawiające się w środowisku. Warto jednak pamiętać, że agresja może być objawem niektórych zaburzeń psychicznych lub innych problemów zdrowotnych, np. schizofrenii czy choroby Alzheimera.
Agresja – przyczyny
Wśród czynników, które mogą wpływać na zwiększoną intensywność zachowań agresywnych, wymienia się m.in.:
- czynniki genetyczne,
- czynniki hormonalne,
- nieprawidłowości w układzie nerwowym,
- czynniki psychologiczne – niska samoocena, trudności z regulowaniem emocji, impulsywność,
- naśladowanie postaw agresywnych rodziców/opiekunów,
- doświadczenie traumy,
- przemoc w rodzinie,
- frustrację wynikającą z niezaspokojenia potrzeb,
- problemy z regulacją emocji,
- presję społeczną,
- oczekiwania kulturowe,
- uzależnienie od substancji psychoaktywnych.
Inne będą zaś przyczyny agresji u dzieci. Przyczyny zachowań agresywnych u najmłodszych to:
- chęć zwrócenia na siebie uwagi,
- brak umiejętności radzenia sobie z trudnymi emocjami,
- traumatyczne wydarzenia,
- zmiany, z którymi dziecko nie może sobie poradzić,
- obserwowanie agresji u rodziców,
- obserwowanie przemocy w mediach,
- brak ciepła i bezpieczeństwa w rodzinie,
- zbyt wysokie wymagania rodziców,
- brak wyznaczonych jasnych granic,
- poczucie zagrożenia.
Agresja – leczenie i terapia. Czy są leki na agresję? Czy agresję da się wyleczyć?
Nad agresją można pracować samodzielnie poprzez stosowanie różnego rodzaju treningów redukujących agresywne zachowania, praktykowanie technik relaksacyjnych oraz podnoszenie swoich umiejętności komunikacyjnych.
Poważne problemy z agresją mogą również wymagać psychoterapii, której celem jest znalezienie przyczyn agresji, zmiana nieprawidłowych wzorców reagowania i zastąpienie ich adaptacyjnymi strategiami radzenia sobie z gniewem. W przypadku dzieci i młodzieży skuteczna może okazać się także psychoterapia rodzinna, która pomaga w zidentyfikowaniu problemów rodzinnych i wspólnym uczeniu się nowych wzorców.
Ostateczna metoda leczenia zależna będzie od tego, co jest przyczyną ataków agresji.