Niedobór żelaza – przyczyny, objawy, skutki oraz leczenie niskiego poziomu żelaza. Dieta i suplementacja żelaza

Niedobór żelaza – jaką rolę w organizmie pełni żelazo?

Żelazo (łac. ferrum) pełni bardzo ważną rolę w metabolizmie komórkowym. Jest składnikiem hemoglobiny, czyli białka zawartego w krwinkach czerwonych. Ponadto żelazo jest ważnym elementem w procesie transportowania tlenu i dwutlenku węgla w organizmie, a także składnikiem enzymów uczestniczących w metabolizmie komórkowym oraz mioglobiny, czyli białka wchodzącego w skład mięśni. Żelazo jest magazynowane w wątrobie, szpiku kostnym i śledzionie, pełniąc funkcje zapasowe.

Główne przyczyny niskiego poziomu żelaza we krwi

Podłożem zmniejszonego poziomu żelaza we krwi może być utrata krwi lub przewlekłe krwawienia – z przewodu pokarmowego lub podczas silnego krwawienia, np. w trakcie obfitych miesiączek. Niski poziom żelaza może wystąpić także w okresie dojrzewania, kiedy zapotrzebowanie organizmu na mikroelementy jest zwiększone lub w ciąży, w szczególności w drugim i trzecim trymestrze. Niedobór żelaza może być także spowodowany niewystarczającym spożyciem produktów bogatych w żelazo, np. podczas stosowania źle zbilansowanych diet wegańskich lub wegetariańskich. 

Kolejną przyczyną za niskiego poziomu żelaza w organizmie mogą być zaburzenia wchłaniania w jelitach obserwowane w przypadku: zabiegów chirurgicznych związanych z przewodem pokarmowym, infekcji bakteryjnej Helicobacter Pylori lub stanem zapalnym żołądka i jelit.

Niedobór żelaza – skutki

W skutek niedoboru żelaza w organizmie może dojść do niedokrwistości (anemii). Cechą charakterystyczną niedokrwistości związanej z niedoborem żelaza jest wielkość krwinek czerwonych. Erytrocyty są wtedy małe, a ilość zmagazynowanej w nich hemoglobiny jest zmniejszona. Zdolność przenoszenia tlenu przez erytrocyty do komórek organizmu jest więc ograniczona. 

W przypadku anemii z niedoboru żelaza w wynikach badań poza obniżonym poziomem hemoglobiny widzimy także obniżony poziom ferrytyny (białka magazynującego żelazo), zmniejszoną wielkość czerwonych krwinek (erytrocytów) oraz zmniejszone stężenie żelaza. 

Objawy obniżonego poziomu żelaza 

Do objawów niedoboru żelaza w organizmie należą:  

• szybka męczliwość, 
• ogólne osłabienie, 
• senność, apatia,
• problemy z koncentracją, 
• bladość skóry i błon śluzowych, m.in. spojówek,
• cienie pod oczami,
• bóle i zawroty głowy, 
• przyspieszona akcja serca,
• uczucie kołatania serca,
• wypadanie włosów,
• łamliwość paznokci, oraz podłużne prążki na płytce paznokciowej,
• sucha, szorstka skóra,
• zajady w kącikach ust,
• osłabienie odporności i wzrost podatności na infekcje.

Dieta przy za niskim poziomie żelaza

Zapotrzebowanie organizmu na żelazo wynosi na dobę odpowiednio ok. 2 mg dla kobiet i ok. 1 mg dla mężczyzn (wchłanianiu ulega tylko cześć żelaza dostarczonego w pokarmie, dlatego wraz z dietą należy dostarczać większą ilość żelaza ok. 10–20 mg na dobę). Żelazo w pożywieniu występuje w formie jonu trójwartościowego. Taka forma występowania jonów żelaza nie jest wchłaniana  przez przewód pokarmowy. Przez działanie soku żołądkowego (także kwasu askorbinowego, czyli wit. C) forma żelaza trójwartościowego jest redukowana do formy dwuwartościowej, która jest wchłaniana w przewodzie pokarmowym.

Dobre źródło żelaza stanowią: mięso oraz podroby mięsne, ryby (w szczególności sardynki), warzywa (np. burak, szczaw, brokuł, szpinak, por, zielony groszek,  pietruszka), owoce (np. awokado oraz porzeczki czarne, białe i czerwone, suszone jabłka i śliwki, morele, rodzynki), jaja, orzechy (np. włoskie, laskowe), produkty zbożowe (np. ryż brązowy, kasza pęczak,  gryczana i jaglana, płatki żytnie i owsiane, chleb graham), nasiona roślin strączkowych (np. groch, fasola). 

Warto zwrócić uwagę także na produkty, które mogą obniżać przyswajanie żelaza, np. kawa i herbata, produkty bogate w wapń, np. mleko. 

Niedobór żelaza – leczenie farmakologiczne 

Leczenie niskiego poziomu żelaza opiera się w pierwszej kolejności na  usunięciu przyczyny  niedoborów. Jeżeli nie występują problemy z wchłanianiem żelaza z przewodu pokarmowego, stosuje się preparaty żelaza doustne. Warto pamiętać, iż żelazo w tabletkach należy przyjmować miedzy posiłkami lub na czczo. Natomiast w przypadku złej tolerancji preparatów doustnych lub kiedy występują problemy związane z wchłanianiem żelaza z przewodu pokarmowego (np. choroby przewodu pokarmowego), stosuje się preparat żelaza podawane drogą pozajelitową. W ten sposób podaje się lek dożylnie lub domięśniowo przez wykwalifikowany personel medyczny.

Należy pamiętać, że w przypadku leczenia anemii z niedoboru żelaza wzrost stężenia hemoglobiny o ok. 2g/dl następuje po około 3 tygodniach od początku leczenia. Leczenie trwa zazwyczaj ok. 4–6 miesięcy, ponieważ organizm musi odbudować magazyny żelaza. Z tego powodu leczenie żelazem kontynuuje się przez kilkadziesiąt dni nawet po uzyskaniu prawidłowego wyniku morfologii krwi. 

W niektórych przypadkach wskazane jest profilaktyczne przyjmowanie żelaza celem zapobiegania anemii z niedoboru żelaza. Żelazo w dawce profilaktycznej (dawka profilaktyczna jest mniejsza od dawki żelaza podawanej w trakcie leczenia anemii z niedoboru żelaza) wskazane jest u kobiet ciężarnych i w okresie karmienia piersią, u wcześniaków oraz noworodków z ciąż mnogich oraz u osób, które stosują niezbilansowaną dietę bezmięsną lub ubogą w produkty mięsne.