Bolesne miesiączki – przyczyny, diagnostyka i leczenie bólu podczas okresu

Bolesne miesiączki to problem wielu kobiet w wieku rozrodczym. Ból podczas menstruacji może mieć charakter pierwotny, pojawia się wówczas u młodych kobiet (do dwóch lat od pierwszego krwawienia) i towarzyszy im często aż do okresu przekwitania. Może być także wtórny, czyli wywołany stanami chorobowymi. Dolegliwości bólowe podczas miesiączki mogą być spowodowane występowaniem endometriozy, mięśniaków macicy czy torbieli jajników. Kiedy należy wykonać badania? Jak sobie radzić z bolesnymi miesiączkami?

Bolesne miesiączki – kilka słów o cyklu menstruacyjnym

Pierwsza miesiączka pojawia się zazwyczaj między 8. a 12. rokiem życia. Cykl miesiączkowy regulowany jest przez układ podwzgórzowo-przysadkowy –podwzgórze wydziela gonadoliberynę, która pobudza przysadkę do produkcji hormonów FSH i LH, które z kolei regulują wydzielanie estrogenów i progesteronu przez jajniki. Możemy wyróżnić cykl jajnikowy (faza folikularna, owulacja, faza lutealna) i cykl maciczny (menstruacja, faza proliferacyjna, faza sekrecyjna). 

Owulacja zachodzi zazwyczaj około 14 dnia cyklu, pod wpływem piku w wydzielaniu estrogenów. Temperatura ciała kobiety zazwyczaj wówczas wzrasta. Estrogeny zwiększają kurczliwość i perystaltykę jajowodów, co ułatwia przemieszczenie komórki jajowej w kierunku macicy. W fazie lutealnej/wydzielniczej pęcherzyk dominujący przekształca się w ciałko żółte, które produkuje progesteron. Pod wpływem hormonu endometrium staje się przekrwione i rozpulchnione, czynność skurczowa macicy i jajowodów jest wygaszana, a śluz staje się gęsty i nieprzenikliwy dla plemników. Jeśli nie dojdzie do zapłodnienia, to pod koniec cyklu poziom hormonów zmniejsza się, a błona śluzowa macicy się złuszcza. Cykl miesiączkowy może trwać od 21 do 35 dni (średnio 28 dni), faza folikularna zależna od dojrzewania pęcherzyków 7–21 dni, lutealna zazwyczaj 14 dni.

Bolesne miesiączki – przyczyny bolesnego miesiączkowania

Bolesne miesiączki pierwotne

Bolesne miesiączki pierwotne występują zazwyczaj u nastolatek i młodych kobiet, mających regularne cykle. U niektórych dolegliwości obecne są już podczas pierwszego okresu, choć mogą pojawić się także do 2 lat po. Bóle menstruacyjne mogą poprzedzać miesiączkę lub pojawić się na początku krwawienia. Trwają średnio 1-2 dni i zlokalizowane są zazwyczaj w podbrzuszu, promieniują do części krzyżowej kręgosłupa i pachwin. Najbardziej nasilone są u kobiet między 20 a 25 rokiem życia. 

Ból spowodowany jest czynnością skurczową macicy, wywoływaną przez prostaglandyny (metabolity kwasu arachidonowego, produkowane w endometrium, naczyniach, myometrium dzięki enzymowi COX, ich produkcję nasilają estrogeny, a hamuje progesteron). Skurcz mięśni macicy powoduje ucisk naczyń i krótkie niedokrwienie narządu, co wywołuje ból. Nasilać go może obfite krwawienie (zwiększona ekspozycja na prostaglandyny), palenie papierosów (skurcz naczyń krwionośnych), może wynikać też z osobniczych cech (obniżony próg bólu, podatność emocjonalna). Bolesnemu miesiączkowaniu mogą towarzyszyć objawy ze strony układu pokarmowego czy współczulnego (wynikające z ogólnoustrojowego działania prostaglandyn): bóle głowy, nudności, biegunka, pogorszenie samopoczucia, zwiększona męczliwość, kołatanie serca. Czasami z bólem menstruacyjnym współwystępuje PMS, czyli zespół napięcia przedmiesiączkowego (bóle i obrzęk piersi, labilny nastrój). Często ulega ona zmniejszeniu po pierwszej ciąży (zmniejszenie liczy neuronów adrenergicznych, uczestniczących w stymulacji skurczów macicy), choć nie jest to regułą. 

Bolesne miesiączki wtórne

Dysmenorrhea wtórna występuje po okresie bezbolesnych miesiączek, zazwyczaj u kobiet z nieregularnymi cyklami i jej przyczyna ma podłoże organiczne. Bolesne miesiączki mogą być spowodowane przez: 

• zapalenie przydatków i narządów miednicy mniejszej, 
• zrosty pozapalne, 
• torbiele przydatków, 
• endometriozę, 
• polipy endometrium, 
• mięśniaki macicy, 
• wady anatomiczne, 
• zaburzenia hormonalne, 
• zwężenie szyjki macicy (najczęściej po konizacji), 
• nowotwory, 
• wkładkę wewnątrzmaciczną.

Kobiety mogą też zgłaszać ból w trakcie stosunku, w różnym okresie cyklu, a także plamienia między miesiączkami.

Bolesne miesiączki – diagnostyka przy bolesnych okresach

Podstawą diagnostyki jest dobrze zebrany wywiad i badanie ginekologiczne – w przypadku pierwotnych bolesnych miesiączek o łagodnym nasileniu i dobrej reakcji na leczenie przeciwbólowe, jest to wystarczające. Natomiast w przypadku podejrzenia wtórnej etiologii bólów, warto pobrać rozmaz cytologiczny i posiew bakteriologiczny z pochwy. Podstawowe badania laboratoryjne obejmują: CRP, OB, morfologię, badanie ogólne moczu z posiewem, βhCG.

Podstawowym badaniem obrazowym jest USG miednicy mniejszej (najlepiej USG dopochwowe) – warto pamiętać o dobrze wypełnionym pęcherzu moczowym do badania. Czasami konieczne jest badanie histeroskopowe macicy (polipy, endometrioza, zmiany nowotworowe), TK lub MR miednicy mniejszej. 

Bolesne miesiączki – leczenie

Pomocne w walce z bolesnymi miesiączkami mogą być również spazmolityki, takie jak drotaweryna lub hioscyna. Czasami włącza się leczenie estrogenowo-progestreronowe, które hamuje owulację, terapia trwa minimum 3-6 cykli, do 12 miesięcy. Leczenie wtórnych bolesnych miesiączek jest przyczynowe.

Bolesne miesiączki – domowe sposoby na ból podczas okresu

Oprócz leków pomocne mogą być metody niefarmakologiczne. Ulgę przynoszą ciepłe okłady na okolicę podbrzusza, picie naparu z liści malin lub rumianku, suplementacja magnezu i witaminy B1. Zachęca się też do nieobciążającej aktywności fizycznej (spacery, joga, pilates) oraz stosowania diety niskotłuszczowej, bogatej w kwasy Ω3. Przy tendencji do bolesnych miesiączek należy unikać stresu, gorących kąpieli w trakcie okresu (mogą nasilać krwawienie) oraz ostrych przypraw i soli.