Tabletka „dzień po” – czym jest antykoncepcja awaryjna?

Antykoncepcja awaryjna, potocznie nazywana tabletką „dzień po”, stosowana jest już po odbytym stosunku seksualnym, który był niezabezpieczony lub gdy inne zastosowane metody antykoncepcji okazały się niewystarczające. Ma ona na celu zapobiec zapłodnieniu przez blokowanie lub opóźnianie owulacji. Obecnie dostępne są dwa rodzaje tabletek „dzień po”. Czym się różnią? Jak działają? Czy można je dostać bez recepty?

Antykoncepcja awaryjna – czym jest?

Antykoncepcja awaryjna, znana również jako antykoncepcja postkoitalna, doraźna, po stosunku lub po prostu tabletka „dzień po”, jest „awaryjną” metodą zabezpieczenia przed zajściem w ciążę. Stosowana jest już po odbytym stosunku płciowym, który był niezabezpieczony lub też zastosowane metody antykoncepcji okazały się niewystarczające, np. doszło do pęknięcia, zsunięcia lub nieprawidłowego założenia prezerwatywy, plaster antykoncepcyjny uległ odklejeniu lub został przyklejony z opóźnieniem, tabletki antykoncepcyjne były źle przyjmowane lub pominięto jedną z nich.

Istnieją dwa rodzaje antykoncepcji awaryjnej:

• hormonalna, czyli doustne tabletki „dzień po”;
• niehormonalna, polegająca na założeniu wkładki domacicznej z miedzią (CU-IUD).

Tabletka „dzień po” – czym jest?

Tabletka „dzień po” jest tabletką podawaną doustnie, zawierającą duże stężenia hormonów. Preparaty dostępne na rynku różnią się między sobą składem. Posiadając receptę wypisaną na konkretny lek, w przypadku braku jego dostępności w danej aptece, nie można dokonać zamiany na inny preparat o tym samym działaniu, ponieważ zawiera on inną substancje czynną (substancja odpowiadająca za działanie leku), więc nie jest jego zamiennikiem.

Wśród tabletek „dzień po” wyróżnia się:

• tabletki jednoskładnikowe zawierające albo lewonorgestrel, albo octan uliprystalu;
• tabletki dwuskładnikowe (metoda Yuzpe) będące połączeniem estrogenu i progestagenu.

Jak działa tabletka „dzień po”?

Działanie tabletki „dzień po” zależy od jej rodzaju, czyli substancji występującej w jej składzie. Tabletki jednoskładnikowe mogą zawierać lewonorgestrel albo octan uliprystalu.

Lewonorgestrel w dawce 1,5 mg w tabletce:

• hamuje owulację, o ile jeszcze nie nastąpiła;
• zapobiega zapłodnieniu poprzez zmianę konsystencji śluzu, co utrudnia dotarcie plemnikom do komórki jajowej oraz prowadzi do zmian w endometrium, uniemożliwiając zagnieżdżenie się zarodka w błonie śluzowej macicy;
• 1 tabletkę należy przyjąć do 72h (3 dni) od stosunku płciowego bez zabezpieczenia lub gdy inne metody antykoncepcji zawiodły; najlepiej jeśli zostanie ona podana w przeciągu 12h;
• jeśli w przeciągu 3h od zażycia tabletki wystąpiły wymioty, zaleca się ponowne przyjęcie jednej tabletki;
• może być stosowany w dowolnym dniu cyklu miesiączkowego, o ile miesiączka nie jest opóźniona.

Octan uliprystalu w dawce 30 mg w tabletce:

• hamuje lub opóźnia owulację, jeśli jeszcze nie nastąpiła;
• może wpływać na zmiany w endometrium uniemożliwiające zagnieżdżenie się zarodka;
• 1 tabletkę należy przyjąć do 120h (5 dni) od stosunku płciowego bez zabezpieczenia lub gdy inne metody antykoncepcji zawiodły;
• jeśli w przeciągu 3h od zażycia tabletki wystąpiły wymioty, zaleca się ponowne przyjęcie jednej tabletki;
• może być stosowany w dowolnym dniu cyklu miesiączkowego, o ile miesiączka nie jest opóźniona.

Tabletki dwuskładnikowe będące połączeniem estrogenu i progestagenu, oprócz stosowania ich jako codzienną doustną antykoncepcje, mogą być również użyte jako antykoncepcja awaryjna. Jest to tzw. metoda Yuzpe polegająca na przyjęciu dwóch zwiększonych dawek hormonów w odstępie 12h w przeciągu 72h od stosunku płciowego bez zabezpieczenia. W metodzie tej nie ma wskazanego konkretnego leku i ilości tabletek, jakie trzeba przyjąć. Istotne jest, aby łącznie podać 100 µg etynyloestradiolu (estrogen) i 0,5 mg lewonorgestrelu (progestagen).

Tabletka „dzień po” – działania niepożądane

Zastosowanie tabletki „dzień po” niesie za sobą ryzyko wystąpienia działań niepożądanych, co związane jest dostarczeniem do organizmu dużej dawki hormonów. Oczywiście nie u każdej kobiety wystąpią skutki uboczne tabletki „dzień po”, natomiast warto wiedzieć, czego można się spodziewać. Wśród działań niepożądanych wymienia się:

• bóle i zawroty głowy,
• nudności i wymioty,
• biegunkę,
• bóle podbrzusza,
• krwawienia niezwiązane z miesiączką (mogą pojawić się przemijające zaburzenia cyklu miesiączkowego),
• wrażliwość piersi,
• uczucie zmęczenia,
• zaburzenia nastroju,
• bolesne miesiączkowanie.

Pigułka „dzień po” – przeciwwskazania

Przeciwwskazaniami do stosowania tabletki „dzień po” są:

• ciąża lub podejrzenie bycia w ciąży,
• karmienie piersią,
• uczulenie na którykolwiek ze składników leku.

Tabletka „dzień po” – cena

Antykoncepcja awaryjna wydawana jest na receptę 100% (nie podlega refundacji), a jej cena waha się w zależności od tego, jaki preparat został przepisany. Koszt tabletki „dzień po” to cena od 60 do 120 zł.

Tabletka „dzień po” – dostępność

W wielu krajach na świecie, chociażby w Stanach Zjednoczonych czy Wielkiej Brytanii, antykoncepcja awaryjna dostępna jest bez recepty po odbyciu rozmowy z farmaceutą. W Polsce tabletka „dzień po” nie jest zakazana, natomiast od 2015 roku po uchwaleniu przez sejm nowelizacji ustawy o świadczeniach zdrowotnych dostępna jest ona tylko i wyłącznie na receptę, która może być wypisana przez każdego lekarza, nie tylko ginekologa.

Tabletka „dzień po” – skuteczność

Skuteczność tabletki „dzień po” jest dość wysoka, bo wynosi ona aż 97,9–99,1%. Zgodnie ze wskaźnikiem Pearla służącego do określania skuteczności danej metody antykoncepcyjnej: 0,9–2,1. Oznacza to, że na 100 kobiet stosujących daną metodę w ciągu roku liczba ciąż wynosiła 0,9 przy prawidłowym przestrzeganiu zaleceń dla tej metody i 2,1 jeśli nie wszystkie zalecenia były przestrzegane.

Jeśli doszło już do rozpoczęcia zagnieżdżania się zarodka w błonie śluzowej macicy, to zastosowanie tabletki „dzień po” będzie nieskuteczne, ponieważ nie wpływa ona na obumarcie zarodka, a jedynie zapobiega zapłodnieniu.

Pigułka „dzień po” a bezpieczeństwo

Zastosowanie tabletki „dzień po” z lewonorgestrelem w dawce 1,5 mg uznawane jest przez Polskie Towarzystwo Ginekologów i Położników za bezpieczną metodę antykoncepcji awaryjnej.

Pomimo braku stwierdzenia teratogennego działania tabletki „dzień po” nie zaleca się stosowania jej przez kobiety karmiące piersią. Substancje aktywne mogą przenikać do mleka matki i trafiać wraz z nim do organizmu niemowlaka. W przypadku konieczności sięgnięcia po antykoncepcję awaryjną należy zrobić to po karmieniu i wstrzymać się z dalszym karmieniem dziecka przez tydzień.

Tabletka „dzień po” a okres

Zastosowanie tabletki dzień po nie zaburza krwawienia miesiączkowego. Powinno ono pojawić się zgodnie z przewidywanym terminem. Czasami krwawienie może pojawić się kilka dni za wcześnie lub kilka dni za późno. Jeśli zaś pomimo zastosowania tabletki „dzień po” i stałej antykoncepcji hormonalnej nie dochodzi do krwawienia w okresie przerwy od tabletek, należy wykluczyć ciążę, wykonując test ciążowy. 

Wkładka domaciczna z miedzią (CU-IUD)

Wkładka domaciczna z miedzią jest niewielkich rozmiarów i najczęściej swoim kształtem przypomina literę T. Składa się ona z trzonu z odchodzącymi ramionami i umieszczonym na końcu sznureczkiem, który po aplikacji sięga wysokości szyjki macicy, dzięki czemu nie sprawia dyskomfortu w codziennym funkcjonowaniu.

Wkładka domaciczna wykonana jest z biologicznie obojętnego, elastycznego i miękkiego plastiku pokrytego miedzią. Jej działanie polega na uwalnianiu jonów miedzi, które w nadmiarze wykazują właściwości plemnikobójcze, upośledzają ruch plemników oraz zmniejszają ich zdolność do przeżycia. Ponadto jony miedzi wpływają na wzrost gęstości śluzu w szyjce macicy, co utrudnia dotarcie plemnikom do komórki jajowej.

Skuteczność tej metody oceniana jest na 99,91%, przy czym wkładka domaciczna z miedzią powinna zostać założona przez lekarza ginekologa w ciągu 5 dni od stosunku bez zabezpieczenia. Po aplikacji może być utrzymana jako długotrwała metoda antykoncepcyjna i – tutaj w zależności od producenta – nie ma konieczności jej wymiany na nową w przeciągu 5, a nawet 10 lat. Przeciwwskazaniami do stosowania wkładki domacicznej z miedzią są: alergia na miedź, choroba zapalna miednicy, wady macicy lub bycie w ciąży.