Leki układu endokrynnego

Hormony to związki chemiczne regulujące pracę narządów w organizmie człowieka. Są wytwarzane w gruczołach dokrewnych (m.in. w tarczycy i gruczołach przytarczycznych, trzustce, jajnikach i jądrach, nadnerczach, przysadce mózgowej) i wydzielane do krwi. Zaburzenia pracy układu hormonalnego wpływają negatywnie na stan fizyczny oraz psychiczny pacjentów, dlatego leczenie powinno być odpowiednio dobrane przez lekarza endokrynologa.

Glikokortykosteroidy — kiedy stosujemy?

Nadnercza są gruczołem znajdującym się na górnym biegunie nerek. Produkują i uwalniają hormony: glikokortykosteroidy (kortyzol, kortyzon), mineralokortykosteroidy (aldosteron, dezoksykortykosteron) oraz androgeny (DHEA, androstendion, testosteron). W razie wystąpienia niedostatecznego wytwarzania tych substancji przez nadnercza, stosuje się leki hormonalne, uzupełniające ten niedobór.

Glikokortykosteroidy (GKS) to syntetyczne pochodne kortyzolu, które wykazują wpływ na metabolizm białek, węglowodanów i tłuszczów oraz posiadają działanie przeciwzapalne i przeciwalergiczne. Do glikokortykoidów doustnych używanych w farmakologii należy kortyzol (hydrokortyzon), kortyzon, prednizon, prednizolon, metyloprednizolon, triamcynolon oraz deksametazon. Glikokortykosteroidy wykorzystuje się także w preparatach miejscowych (maści, kremy, spreje na skórę, aerozole i krople donosowe, krople do oczu i uszu, preparaty do inhalacji). Do GKS miejscowych należą m.in. betametazon, fluocynolon, hydrokortyzon, klobetazol, mometazon, amcynonid czy halcynonid.

Mineralokortykosteroidy odpowiadają za regulację gospodarki wodnej organizmu poprzez swój wpływ na zatrzymywanie jonów sodu w organizmie (zwiększają wchłanianie zwrotne jonów sodu w nerkach) i zwiększone wydalanie jonów potasu z moczem. W przypadku ich niedoboru stosuje się glikokortykosteroidy o aktywności mineralokortykosteroidowej. Jest to np. fludrokortyzon.

Jak działa glukagon?

Trzustka jest narządem dokrewnym, wydzielającym hormony - insulinę i glukagon, które są odpowiedzialne za regulację poziomu glukozy we krwi. Glukagon produkowany jest przez komórki alfa wysp trzustkowych np. w razie głodu lub podczas wysiłku fizycznego. Podnosi poziom cukru we krwi zwiększając uwalnianie glukozy z zapasów glikogenu magazynowanego w wątrobie. W aptekach dostępny jest glukagon w formie leków, które są stosowane w razie wystąpienia hipoglikemii (niedocukrzenia) u pacjentów z cukrzycą. Hormon podawany jest w postaci wstrzyknięć podskórnych i domięśniowych lub proszku donosowego. 

Leki stosowane w chorobach tarczycy

Hormonami produkowanymi przez tarczycę są tyroksyna (T4), trijodotyronina (T3) oraz kalcytonina. W farmakologii schorzeń wywołanych niedostatecznym wydzielaniem tyroksyny przez gruczoł tarczowy (niedoczynność tarczycy, wole i inne) stosuje się jego syntetyczny analog — lewotyroksynę. Występuje ona w postaci tabletek bądź roztworów doustnych, które powinny być przyjmowane w godzinach porannych, na czczo aby zoptymalizować ich wchłanianie. Liotyronina to syntetyczny odpowiednik hormonu T3, stosowany pojedynczo (monoterapia) bądź w połączeniu z lewotyroksyną w stanach niedoczynności tarczycy.

Przeciwstawne efekty do lewotyroksyny przynosi terapia lekami tyreostatycznymi — tiamazolem oraz propylotiouracylem. Są stosowane m.in. w nadczynności tarczycy oraz w razie wystąpienia przełomu tarczycowego. Leki te hamują produkcję hormonów T3 i T4, poprzez swój wpływ na  blokowanie wbudowywania jodu do białka tyreoglobuliny, na jednym z etapów tworzenia tyroksyny. Rynek farmaceutyczny oferuje preparaty jodu w postaci tabletek doustnych zawierających jodek potasu. Wskazaniami do ich zażywania są profilaktyka i leczenie wola spowodowanych niedoborem tego pierwiastka.

Zaburzenia gospodarki wapniowej — jak leczymy?

Wapń i fosforany stanowią składowe kości poprzez współtworzenie elementu budulcowego kośćca tj. hydroksyapatytu. W regulacji ich uwalniania do krwi biorą udział hormony — kalcytonina, parathormon, a także witamina D3. Parathormon podwyższa poziom wapnia we krwi, na skutek zwiększonej resorpcji (uwalniania) jonów Ca²⁺ z kości, pobudzenia wchłaniania jelitowego wapnia i zmniejszania utraty tego składnika mineralnego wraz z moczem. Hormon o działaniu przeciwstawnym (kalcytonina) obniża poziom wapnia i fosforanów we krwi poprzez hamowanie ich uwalniania z kości oraz osłabienie procesów wchłaniania z przewodu pokarmowego. W aptekach dostępne są leki wpływające na gospodarkę wapniową. Są to substancje z różnych grup farmakologicznych tj. bisfosfoniany, fluorki i związki galu, witaminy (A oraz D3), diuretyki, związki wpływające na równowagę kwasowo- zasadową i inne. Ważną rolę w terapii zaburzeń wapniowych odgrywają leki regulujące gospodarkę hormonalną (parathormon, kalcytonina, androgeny i estrogeny, somatotropina). Cynakalcet hamuje uwalnianie parathormonu, przez co zmniejsza stężenie wapnia we krwi. Wskazaniami do jego stosowania jest hiperkalcemia oraz nadczynność przytarczyc. Parykalcytol to syntetyczna witamina D3, która obniża poziom parathormonu we krwi, przez co również ordynuje się ją w razie nadczynności przytarczyc. Kalcytoninę podaje się w formie wstrzyknięć podskórnych i domięśniowych oraz donosowo. Jest aplikowana w razie występującej hiperkalcemii (np. towarzyszącej chorobom nowotworowym) oraz w celu zapobiegania utraty masy kostnej (osteoporoza po menopauzalna, unieruchomienie po złamaniach kości).