Herbata czarna – charakterystyka, właściwości i działanie. Jak ją zaparzać i przechowywać? Na co pomoże?

Herbata czarna plasuje się na drugim miejscu wśród najczęściej napojów spożywanych. Najbardziej popularna jest w Ameryce Północnej i Europie. Jakie ma właściwości? Czy przy  dużym spożyciu jest dla nas zdrowa? Czy picie herbaty z cytryną jest szkodliwe?  Dowiedzmy się więcej. 

Herbata jeszcze nie tak dawno zaliczana była do używek, uznawano ją za napój bez wartości odżywczych. Badania potwierdzają jednak jej prozdrowotny wpływ, co jest niezwykle cenne teraz, w czasach chorób cywilizacyjnych, starzejącego się społeczeństwa i wzrastających tym samym kosztów opieki zdrowotnej. Oto na wyciągnięcie ręki mamy produkt naturalny, niemal nieprzetworzony, który jest ceniony i spożywany przez miliony osób – a teraz zaczyna być doceniany jako element diety, który może mieć przełożenie na korzystne efekty zdrowotne. 

Herbata czarna – charakterystyka 

Czarną herbatę (jak i inne jej odmiany, np. herbatę białą i herbatę zieloną) pozyskuje się z młodych liści, pączków liściowych lub delikatnych łodyżek krzewu Camellia sinensis: z odmiany chińskiej (uprawy znajdują się głównie w Chinach, Japonii i Tybecie) albo assamskiej (uprawianej w Indiach, Birmie, na Półwyspie Indochińskim). 

Zebrane liście poddaje się więdnięciu, skręcaniu, a następnie pełnej fermentacji (czyli przemianom enzymatycznym prowadzącym do utleniania polifenoli katechinowych) i suszeniu. 

Herbatę nazywa się napojem narodowym Chin. Z początku była tam stosowana jako produkt leczniczy, później towarzyszyła mnichom buddyjskim w medytacji. W końcu trafiła pod strzechy, gdzie pomagała nabrać chińskim rolnikom sił i energii do pracy, dzięki czemu zanotowano wzrost produkcji ryżu – a to m.in. przełożyło się na niesamowity rozwój Państwa Środka. Herbata była tam tak ważnym surowcem, że stała się nawet walutą w handlu. 

Herbata czarna – skład 

W składzie herbaty potwierdzono obecność około 300 różnych substancji. Są to przede wszystkim należące do polifenoli garbniki (tanina, rutyna, kwercetyna, flawonoidy, katechiny, saponiny), a także alkaloidy purynowe (teina, teobromina, teofilina i inne), olejki eteryczne, związki białkowe (również wolne aminokwasy i enzymy), pigmenty (w herbacie czarnej to głównie ksantofil i karoten), witaminy (A, C, B1, B2, K, PP) i składniki mineralne, np. magnez, cynk, wapń, które jednak w porcji przygotowanej herbaty występują w niewielkich ilościach. Inaczej sprawa przedstawia się z fluorem i manganem, których do naparu ekstrahuje sporo, pokrywając znaczny procent dziennego zapotrzebowania. Herbata zawiera również kwasy organiczne (szczawiowy, jabłkowy, bursztynowy), związki żywiczne, pektynowe oraz węglowodany. 

Herbata czarna – właściwości i działanie 

Alkaloidy purynowe zawarte w herbacie (głównie kofeina, zwana tu teiną) determinują jej działanie pobudzające na układ nerwowy: zmniejsza się senność i zmęczenie, usprawnione są procesy myślowe, poprawia się nastrój. Wzmocniona jest akcja serca i wentylacja płuc. Herbata zwiększa zdolność organizmu do pracy. Alkaloidy znane są również ze swojego działania moczopędnego – czy zatem napar herbaciany odwadnia organizm? Wręcz przeciwnie. Efekt moczopędny nie jest tak silny, jak się powszechnie uważa, a herbatę czarną śmiało można zaliczyć w poczet napojów utrzymujących prawidłowy poziom nawodnienia organizmu. 

Dzięki zawartości polifenoli herbata ma działanie antyoksydacyjne, chroni zatem komórki i tkanki przed szkodliwym wpływem wolnych rodników. Związki te działają również przeciwzapalnie, przeciwnowotworowo, wspierają pracę układu immunologicznego, zmniejszają stężenie cholesterolu we krwi, obniżają ryzyko chorób sercowo-naczyniowych, a także mogą zmniejszać ryzyko zachorowania na cukrzycę typu 2. 

Na co pomoże czarna herbata? 

Napar herbaciany korzystnie wpływa na trawienie: zaleca się wypijanie go po ciężkostrawnych, tłustych posiłkach. Czarna herbata zapobiega chorobom układu pokarmowego oraz ma korzystny wpływ na skład mikroflory jelitowej, hamując rozwój bakterii patogennych. Mocna, gorzka herbata bogata jest w garbniki działające ochronnie na błonę śluzową żołądka i jelit, co pomoże podczas biegunek, zatruć, bólu brzucha i innych zaburzeń trawiennych. 

Inne zastosowanie czarnej herbaty 

Wiele osób stosuje okłady z herbaty na oczy: zaparzone, ostudzone torebki przykłada się do zaczerwienionych, opuchniętych, podkrążonych oczu na około kwadrans. Objawy przemęczenia znikają, a dodatkowo taki zabieg ma działanie relaksujące. 

Ze względu na wysoką zawartość fluoru picie herbaty wzmacnia zęby i działa przeciwpróchniczo (ale należy pamiętać, że wypijanie dużych ilości naparu może powodować przebarwienia zębów). 

Na co zwracać uwagę przy zakupie czarnej herbaty? 

Kupując czarną herbatę liściastą, warto zwrócić uwagę na wygląd liści: powinny być dobrze wykształcone, mniej więcej o podobnej wielkości, ich mieszanka nie powinna zawierać zanieczyszczeń (np. w postaci innych fragmentów krzewu, listków poszarpanych lub pyłów). Kolor liści o prawidłowo przeprowadzonej fermentacji jest brązowy, brązowo-czarny lub brązowo-czerwony, z połyskiem. 

Jak parzyć i przechowywać czarną herbatę? Czy herbata z cytryną szkodzi? 

Do zaparzenia czarnej herbaty najlepiej nadaje się woda miękka lub średnio twarda. Jeśli stosujemy wodę chlorowaną, warto pogotować ją nieco dłużej w otwartym naczyniu, by chlor mógł się ulotnić. Herbatę zalewamy wodą gorącą, tuż po zagotowaniu. 

Ocenia się, że najlepsze właściwości organoleptyczne ma napar zaparzany około 5 minut. Co ciekawe, napar przygotowywany krócej (ok. 2–3 minut) ma właściwości pobudzające i orzeźwiające ze względu na przejście do roztworu niemal całej kofeiny (teiny). Z biegiem czasu do naparu ekstrahuje więcej garbników, które wiążą kofeinę, a napój nabiera tym samym właściwości uspokajających, wyciszających (jednak wiąże się to również ze zmianą smaku herbaty na bardziej cierpki, o większej goryczy). 

Herbatę należy przechowywać w szczelnie zamkniętych pojemnikach (np. szklanych) w miejscu suchym, przewiewnym, o temperaturze pokojowej, najlepiej bez dostępu światła i obcych zapachów. 

Przeciwwskazania do spożywania czarnej herbaty 

Herbata czarna pita w ilościach przeciętnych, zwyczajowych, jest nieszkodliwa dla zdrowia. Skutki uboczne mogą pojawić w sytuacji jej nadmiernego spożycia. Wiąże się to przede wszystkim ze zbyt dużym poborem kofeiny, co może prowadzić do wysokiej pobudliwości, niepokojów, zwiększonej potliwości, przyspieszonego oddechu. Zaleca się zatem umiarkowane spożycie kofeiny: łącznie, ze wszystkich źródeł, ok. 400 mg dziennie. Badania wskazują, że zawartość kofeiny w porcji herbaty to 15–65 mg, zatem ze spokojnym sumieniem możemy pijać kilka szklanek ulubionego naparu każdego dnia.  

Ograniczenie spożycia kofeiny zaleca się kobietom w ciąży i karmiącym piersią. 

Napary czarnej herbaty (a zwłaszcza spożywanie ich w trakcie posiłków) przeciwwskazane są także u osób z niedokrwistością z niedoboru żelaza lub z grupy ryzyka rozwoju anemii. 

Ze względu na występowanie w herbacie szczawianów, które łącząc się ze składnikami mineralnymi zawartymi w pokarmach, tworzą nierozpuszczalne sole, ostrożność powinny zachować osoby cierpiące na kamicę nerkową oraz z innymi zaburzeniami czynności nerek.