Teina – czym jest? Właściwości, zastosowanie i wpływ na organizm

Większość z nas nie wyobraża sobie poranka bez filiżanki aromatycznej kawy lub herbaty, które mają za zadanie pobudzić nas do działania. Są też osoby, które w tym celu stosują yerba mate lub guaranę. Co ciekawe, teina, mateina czy guaranina to ta sama substancja chemiczna – kofeina, której nazwa zmienia się w zależności od rośliny, z której jest pozyskiwana. W poniższym artykule przybliżona jest charakterystyka teiny oraz sposób, w jaki jest w naszym ciele absorbowana i metabolizowana.  

Teina – co to za związek? 

Teina to związek chemiczny z grupy alkaloidów purynowych, który pod względem struktury chemicznej jest identyczny z kofeiną. W stanie stałym teina jest białym proszkiem, dobrze rozpuszczalnym w wodzie. Zaliczana jest do najpopularniejszych substancji psychoaktywnych na świecie. Dodatkowo jest całkowicie legalna i używana w rozsądny sposób może mieć pozytywny wpływ na nasz organizm. 

Teina jest substancją naturalną, którą pozyskuje się z liści krzewu herbacianego z rodziny Camellia. W zależności od części rośliny, z której napar herbaty jest produkowany, stężenie teiny będzie różne. Na zawartość tego alkaloidu wpływa również rodzaj herbaty (zielona, biała, czarna, czerwona), warunki uprawy (nasłonecznienie, nawodnienie gleby, rodzaj podłoża, pH czy czas zbioru) oraz sposób i czas parzenia.   

Teina a kofeina 

Nazwa teina pochodzi od herbaty (ang. tea), z której jest ekstrahowana do wody, bo tak fachowo nazywa się proces parzenia np. herbaty, w postaci pitego na całym świecie naparu.

Kofeina spożywana w naparze z kawy działa szybko i daje tzw. kofeinowego „kopa”, który w literaturze fachowej nazywany jest „pikiem kofeinowym”. Teina natomiast pita z naparem herbaty działa w sposób łagodniejszy, utrzymując stan pobudzenia organizmu przez dłuższy czas niż kawa. Przyczyną tej różnicy są wszelkie dodatkowe substancje, które obok teiny lub kofeiny znajdują się w napojach, z którymi je przyjmujemy. Co więcej, zazwyczaj ilość teiny w kubku herbaty (około 30 mg) jest niższa niż ilość kofeiny w kubku kawy o tej samej objętości (około 150 mg).  

Teina – właściwości i działanie 

Działanie teiny na nasz organizm jest takie jak kofeiny – powoduje pobudzenie działania układów sercowo-naczyniowego oraz nerwowego. Dzieje się to na skutek blokowania receptorów adenozyny, co zwiększa wydzielanie adrenaliny, dopaminy i serotoniny. Umiarkowane spożycie teiny (100–300 mg dziennie) może korzystnie wpływać na wydolność umysłową i fizyczną oraz zmniejszać zmęczenie i senność. Dodatkowo teina zwiększa wydzielanie soku żołądkowego oraz działa moczopędnie. 

Zawarta w herbacie tanina opóźnia wchłanianie teiny z przewodu pokarmowego, co powoduje, że alkaloid pochodzący z herbaty stymuluje nasz organizm przez dłuższy czas. Równocześnie z teiną na układ sercowo-naczyniowy i nerwowy działają inne alkaloidy – teofilina i teobromina, zwiększając przepływ krwi, a tym samym dotlenienie organizmu, łącznie z mózgiem. Dodatkowo, jeżeli herbata parzona jest ponad 3 minuty, do naparu ekstrahowane są garbniki i polifenole, które wiążą teinę, powodując kojące działanie herbaty na nasz organizm. 

Teina – w jakiej herbacie można ją znaleźć? Gdzie jest jej najwięcej? 

Teina występuje w każdej herbacie, która produkowana jest z liści i innych elementów krzewu herbacianego, czyli rośliny o systematycznej nazwie Camellia sinensis. Jej zawartość w naparze jest zależna od wielu czynników:

• skład surowcowy herbaty – liście herbaty zawierają od 2,5% do 4,5% teiny. Zawartość ta różni się ze względu na warunki uprawy (nasłonecznienie, nawodnienie, rodzaj gleby i czas zbioru surowca). Młode liście i pędy mają wyższą zawartość teiny w porównaniu ze starszymi częściami roślin;
• rodzaj herbaty – na rynku dostępne są herbaty: biała, zielona, czerwona i czarna oraz mniej popularne olong i żółta. Mimo że pochodzą z tego samego krzewu, to sposób ich produkcji jest różny i równocześnie wpływa na ostateczną zawartość teiny (kofeiny) w produkcie. Biała herbata składa się tylko z młodych niefermentowanych pąków krzewu i zawiera 6–60 mg alkaloidu/kubek 230 ml. Herbata zielona również jest niefermentowana, ale produkowana jest z młodych pąków i liści, a zawartość w niej teiny to 20–45 mg /kubek 230 ml. Herbata czarna to liście krzewu poddane fermentacji, która powoduje, że w kubku (230 ml) średnio znajduje się 50 mg teiny, ale w zależności od sposobu parzenia może być jej nawet i 100 mg. Herbata czerwona jest fermentowana krócej niż herbata czarna, a zawartość teiny waha się w granicach 30 – 100 mg/kubek 230 ml. 
• czas parzenia – nie bez znaczenia (w kontekście ilości teiny w naparze) jest to jak długo będziemy zanurzać liście herbaty w wodzie i jaką temperaturę parzenia zastosujemy. Relacja jest prosta: im dłuższy czas parzenia i im wyższa temperatura wody, tym wyższe stężenie teiny uzyskamy w kubku naszej herbaty.    

Herbaty bez teiny 

Na rynku znajdziemy herbaty opatrzone informacją, że nie zawierają teiny lub kofeiny. Produkty takie zostały poddane chemicznym procesom ekstrakcji alkaloidu z liści. Procesy takie najczęściej przeprowadza się, stosując rozpuszczalniki organiczne, dwutlenek węgla w stanie nadkrytycznym lub wodę. Co należy zaznaczyć: herbata bezkofeinowa nie jest jej całkowicie pozbawiona. Wynika to z niedoskonałości procesu oraz regulacji prawnych, które dopuszczają pewne pozostałości alkaloidu w produkcie z etykietą „bezkofeinowa”.  

W Internecie możemy również znaleźć porady sugerujące, że cała kofeina (teina) zawarta w herbacie zostanie z niej wyekstrahowana podczas trzyminutowego parzenia. Nie jest to prawda. Dynamika tego procesu wykazuje, że stężenie teiny w naparze wzrasta przez co najmniej 15 minut od zalania liści herbaty wrzątkiem. 

Teina – szkodliwość, skutki uboczne 

Jak każda substancja teina może wywoływać negatywne skutki. Wiele źródeł podaje, że przyjmowanie do 400 mg teiny (kofeiny) dziennie dla zdrowego dorosłego człowieka jest dawką bezpieczną dla zdrowia i życia. Ilość ta zmniejsza się przypadku kobiet w ciąży. Maksymalna dzienna dawka tego alkaloidu nie powinna wówczas przekraczać 300 mg. Spożycie teiny powyżej 500 mg dziennie może powodować objawy niepożądane: wysoką pobudliwość, bezsenność, problemy żołądkowe, arytmię. Ograniczenie spożywania teiny powinny rozważyć osoby zmagające się z chorobami serca, wrzodami, refluksem oraz osteoporozą.  

Ze względu na działanie moczopędne teina może przyczynić się do wypłukiwania niektórych składników mineralnych z naszego organizmu. Jest substancją psychoaktywną i w związku z tym może wywoływać uzależnienie fizyczne i psychiczne, jednak w łagodnej i niezagrażającej życiu formie.