Rhodiola rosea – różeniec górski na stres, zmęczenie i odporność

Różeniec górski (Rhodiola rosea) należy do roślin adaptogennych, czyli takich, które zwiększają odporność organizmu na stres fizyczny, psychiczny i środowiskowy. Surowcem zielarskim są przede wszystkim podziemne części rośliny – kłącze wraz z korzeniami, określane jako Rhizoma Rhodiolae. Z tych części byliny w procesie ekstrakcji etanolowej wytwarza się wyciągi suche, które dostępne są w aptekach w postaci tabletek lub kapsułek. Na rynku znajdziemy także rozdrobniony surowiec ziołowy, wykorzystywany do przygotowywania naparów, odwarów oraz nalewek.

W tradycyjnym ziołolecznictwie, na terenach naturalnego występowania rośliny, korzeń różeńca był spożywany na surowo. Lapończycy żuli go, aby zwiększyć wigor i wytrzymałość podczas długich podróży w trudnych warunkach klimatycznych. Zauważono, że różeniec pomaga zachować sprawność fizyczną i wydolność organizmu, a dawniej był również stosowany w celu łagodzenia bólu głowy oraz wspomagania funkcji intelektualnych i uspokojenia nerwów.

Zastosowanie różeńca górskiego we współczesnej suplementacji

Obecnie Rhodiola rosea jest szeroko stosowana ze względu na właściwości adaptogenne, łagodzące stres, napięcie nerwowe, stany lękowe i bezsenność. Suplementację wyciągami z różeńca poleca się osobom z obniżonym nastrojem, łagodną depresją, nerwicą z objawami wegetatywnymi oraz tym, które odczuwają przewlekłe zmęczenie i drażliwość. Związki bioaktywne zawarte w roślinie wspomagają poprawę koncentracji, pamięci i procesów myślowych, jednocześnie zwiększając wydolność fizyczną i psychiczną organizmu.

Cenny „złoty korzeń” jest obecny w suplementach diety wspierających prawidłowe funkcjonowanie tarczycy oraz u kobiet z zespołem policystycznych jajników.

Wyciągi z Rhodiola rosea często łączy się z innymi składnikami korzystnymi dla układu nerwowego, takimi jak witaminy z grupy B, inozytol, żeń-szeń czy cytryniec chiński. Ponadto badania wskazują, że roślina wspiera układ sercowo-naczyniowy, pomagając w normalizacji ciśnienia tętniczego oraz łagodząc stany niedotlenienia organizmu. Ekstrakt z kłączy różeńca stosowany jest także w preparatach wpływających na libido i funkcje seksualne, co dodatkowo podkreśla wszechstronność działania tej adaptogennej byliny.

Różeniec górski w suplementach diety i kosmetyce

Wyciągi z różeńca górskiego wykazują wielokierunkowe działanie na skórę, które sprawia, że są cenionym składnikiem w kosmetyce naturalnej i dermatologicznej. Przede wszystkim działają nawilżająco, zwiększając zdolność naskórka do zatrzymywania wody, co poprawia jego elastyczność i miękkość. Dzięki temu skóra staje się bardziej odporna na przesuszenie i podrażnienia.

Dodatkowo działanie okluzyjne wyciągów z Rhodiola rosea tworzy na powierzchni skóry ochronną barierę, która zapobiega utracie wilgoci i ogranicza przenikanie szkodliwych substancji z otoczenia. Taka właściwość jest szczególnie ważna w przypadku skóry wrażliwej i suchej, narażonej na działanie czynników atmosferycznych, takich jak wiatr, mróz czy promieniowanie UV.

Wyciągi różeńca wykazują także silne działanie ochronne i przeciwutleniające, głównie dzięki zawartości flawonoidów, rozawinoli, fenoli, kwasów organicznych i garbników. Te bioaktywne związki neutralizują wolne rodniki, które są główną przyczyną stresu oksydacyjnego w komórkach skóry. Dzięki temu ograniczają przedwczesne starzenie się skóry, powstawanie zmarszczek i utratę jędrności. Regularne stosowanie kosmetyków z wyciągiem z różeńca może przyczyniać się do długotrwałej ochrony skóry, wspierając jej naturalne mechanizmy regeneracyjne, poprawiając koloryt, wygładzając strukturę naskórka i zwiększając odporność na działanie czynników zewnętrznych.

Ponadto zawarte w roślinie rosawiny i salidrozyd wspomagają procesy naprawcze w skórze, stymulując odnowę komórkową i wspierając syntezę kolagenu, co przekłada się na zdrowszy i młodszy wygląd skóry. Dzięki tym właściwościom różeniec górski znajduje zastosowanie w kremach, serum, maskach i balsamach przeznaczonych do pielęgnacji skóry suchej, dojrzałej, wrażliwej oraz narażonej na stres oksydacyjny.

Pielęgnacja różeńca górskiego w domu i w ogrodzie

Rhodiola rosea może być uprawiana również w warunkach przydomowych, choć wymaga specyficznych warunków zbliżonych do jej naturalnego środowiska. Roślina najlepiej rośnie w chłodnym klimacie, na dobrze przepuszczalnym, kamienistym lub piaszczystym podłożu. Wymaga stanowiska słonecznego lub półcienistego i umiarkowanego podlewania – nadmiar wilgoci może prowadzić do gnicia kłączy. Przy uprawie w ogrodzie warto zadbać o ochronę przed nadmiernym nasłonecznieniem latem i zabezpieczenie rośliny przed mrozem zimą, np. poprzez lekkie okrycie agrowłókniną. Regularne oczyszczanie z chwastów oraz ewentualne przesadzanie co kilka lat zapewnia zdrowy rozwój i obfite kłącza, które później mogą być wykorzystywane do celów leczniczych.

	DLA PIĘKNEJ SKÓRY
	NA STRES I POPRAWĘ NASTROJU
	NA PAMIĘĆ I KONCENTRACJĘ

Różeniec górski Rhodiola rosea to bylina należąca do rodziny gruboszowatych Crassulaceae. Różeniec bywa nazywany również złotym korzeniem ze względu na barwę podziemnej części rośliny lub arktycznym korzeniem biorąc pod uwagę miejsce jego występowania.

Naturalne środowisko i występowanie różeńca górskiego (Rhodiola rosea)

Różeniec górski (Rhodiola rosea) naturalnie rośnie w chłodnych, subarktycznych regionach Półkuli Północnej, w szczególności w subalpejskich i alpejskich pasmach górskich. Ten ceniony gatunek byliny można spotkać w Europie Zachodniej, Skandynawii oraz na Wyspach Brytyjskich. Różeniec występuje również w Azji, głównie na Syberii, na wysokościach od 1700 do 2200 m n.p.m., w górach Ałtaj, w Sajanie Zachodnim i Wschodnim oraz w rejonach Tuwy i Zabajkału. W Ameryce Północnej roślina ta porasta m.in. Alaskę i Kanadę.

Różeniec górski najczęściej rośnie na zboczach górskich i rumowiskach skalnych, ale można go także spotkać na nadmorskich klifach, łysinach i półkach skalnych. W Polsce jego naturalne stanowiska ograniczone są do parków narodowych, w tym w Tatrach, Sudetach i Karpatach.

Budowa i charakterystyka Rhodiola rosea

Pędy i liczne korzenie różeńca wyrastają z grubego, poskręcanego kłącza, które znajduje się płytko pod powierzchnią ziemi. Wydłużone, łukowato wygięte pędy osiągają od 5 do 40 cm wysokości i są bogato ulistnione. Mięsiste liście różeńca układają się skrętolegle wzdłuż łodygi. Blaszki liściowe mają srebrzysto-zielony kolor i są pokryte woskową warstwą. Liście w dolnej części łodygi są jajowate, natomiast wyżej położone mają lancetowaty kształt i ostre zakończenie.

Różeniec górski jest gatunkiem dwupiennym. Okres kwitnienia przypada na lato, zwykle od czerwca do lipca. Żółte lub zielonkawo-żółte kwiaty tworzą charakterystyczne kwiatostany w formie podbaldachów na szczytach pędów. Kwiaty męskie posiadają 8 pręcików i 4 słupki, a kwiaty żeńskie – 4 słupki.

Owocem różeńca są ciemnozielone mieszki, w których znajdują się liczne nasiona, zapewniające rozmnażanie tej wytrzymałej rośliny.

Nazwa Rhiodiola rosea wywodzi się od greckiego słowa rodia które oznacza różę. Ma to swoje odniesienie do różanego zapachu jaki wydobywa się z kłącza rośliny po jego przełamaniu.

Różeniec górski Rhodiola rosea zawiera wiele substancji aktywnych biologicznie. Do podstawowych grup związków zawartych w surowcu należą fenylopropanoidy, flawonoidy, związki fenolowe, monoterpeny, p-tyrozol oraz kwasy organiczne.

Fenylopropanoidy to związki organiczne syntetyzowane w organizmach roślinnych z aminokwasów, pochodne alkoholu trans-cynamonowego. Inaczej nazywane są rozawinami. Zawartość fenylopropanoidów w kłączu i korzeniach rośliny wynosi ok.3%. Do tej grupy substancji należą rozawina, rozyna, rozaryna, sachalizyd oraz 1-metylo-O-sachalizd. Związkiem charakterystycznym dla różeńca jest także substancja fenolowa – salidrozyd (inaczej  rodiolozyd) wraz z aglikonem p-tyrozolem.

Kwasy organiczne wyizolowane z surowca to kwas galusowy, chlorogenowy, hydroksycynamonowy, jabłkowy, bursztynowy, szczawiowy i cytrynowy. Flawonoidy Rhodiola rosea to m.in. flawonolignan rodiolina, a także rodionidyna, rodiolgina, rodalidyna, rodionina,rodiolgidyna, rodalina, rodiozyna; pochodne tricyny i kemferolu. Monoterpeny obecne w różeńcu to rozyrydol, rozyrydyna oraz rodiolozydy A- E. Surowiec ma w składzie także glikozydy cyjanogenne tj. rodiocyjanozyd A oraz lotaustralinę. Suszone kłącze zawiera około 0,05% olejku eterycznego. Olejek eteryczny Rhodiola rosea stanowi źródło takich substancji aktywnych jak α-pinen, geraniol, limonen, ß-fellandren, linalool, n-oktanol, n-dekanol, dodekanol, 1,4-p-mentadien-7-ol i alkohol kminkowy.

Częstym przedmiotem badań naukowców są właściwości adaptogenne i antystresowe różeńca górskiego. W jednym z doświadczeń na szczurach wykazano, że ekstrakt z Rhodiola rosea standaryzowany na 3% zawartość rozawiny i 1% zawartość salidrozydu łagodził objaw stresu – hipofagię (nadmierne łaknienie) u szczurów. Wysnuto wnioski, że ekstrakt z Rhodiola rosea jest w stanie selektywnie łagodzić skutki stresu.
Podobne wnioski wysnuto z innych doświadczeń. Siła działania ekstraktu z różeńca górskiego była porównywana z efektem po fluoksetynie (lek przeciwdepresyjny).

Badania na zwierzętach dowodzą, że ekstrakt z różeńca górskiego może zwiększać wydolność fizyczną i wywoływać efekt przeciw zmęczeniowy. 

Dzięki zawartości związków polifenolowych różeniec górski posiada właściwości antyoksydacyjne oraz przeciwzapalne.

Związki zawarte w Rhodiola rosea warunkują działanie kardioprotekcyjne rośliny. Zawarty w różeńcu salidrozyd działa poprzez wpływ na ekspresję czynnika wzrostu śródbłonka naczyniowego (VEGF). Promuje powstawanie nowych naczyń krwionośnych w obrębie niedokrwionego mięśnia sercowego. Ekstrakt etanolowy z arktycznego korzenia wpływa korzystnie również na profil lipidowy. Odnotowano obniżenie poziomu cholesterolu całkowitego, trójglicerydów i wzrost poziomu cholesterolu HDL we krwi. Liczne doświadczenia wykazały skuteczność ekstraktu z różeńca górskiego w zmniejszaniu podwyższonego ciśnienia krwi, ograniczaniu dyslipidemi, a dodatkowo redukcji masy ciała i lepszej kontroli glikemii. Rhodiola zmniejsza ilość biomarkerów stanu zapalnego, poprawia odpowiedź komórek na insulinę, obniża poziom cukru we krwi na czczo i korzystnie wpływa na mikrobiom.

Zalecane jest stosowanie Rhodiola rosea w dawce 350–550 mg/dobę. Wskazane jest, aby produkt z rożeńcem przyjmować rano lub w południe, w odstępie 30 minut przed planowanym posiłkiem. Jednym z proponowanych schematów prowadzenia suplementacji jest stosowanie różeńca przez 7 dni, a przez kolejny tydzień robienie przerwy w przyjmowaniu. Następnie powtarza się ten cykl do uzyskania korzystnych efektów. W sytuacji znacznie zwiększonego narażenia na stres lub intensywnego wysiłku fizycznego rekomendowaną dawkę można zwiększyć. Warto to jednak robić ostrożnie, pod kontrolą lekarza lub farmaceuty.

• sproszkowane kłącze i korzenie różeńca: 1 gram surowca 3 razy w ciągu doby;
• nalewka: sporządza się w proporcji 1 część sproszkowanego surowca roślinnego na 5 części podgrzanego alkoholu 40- 50%; całość macerujemy przez 14 dni, a następnie odcedzamy; tradycyjnie stosuje się 2- 3 razy w ciągu doby po 5 ml nalewki w stanach osłabienia i zmęczenia;

Dostępne w aptece suplementy z różeńcem górskim zawierają ekstrakt z kłączy rośliny standaryzowany na zawartość rosawiny (1- 4%; 5-10%) lub salidrozydu (ok. 1%). Już niskie dawki ekstraktu (ok. 50 mg) są skuteczne w zmniejszaniu uczucia zmęczenia i znużenia w ciągu dnia.

Dawkowanie preparatów z różeńcem górskim według opracowań Europejskiej Agencji Leków EMA:

• krople (ekstrakt płynny, DER 1:1, rozpuszczalnik ekstrakcyjny etanol 40%); 5 do 10 kropli na 15 minut przed posiłkiem; maksymalnie 3 razy w ciągu dnia; czas trwania terapii 10- 20 dni;
• preparat ziołowy (suchy ekstrakt z korzenia i kłącza, DER 2,5-5:1; rozpuszczalniki etanol 70% i woda); 500 mg dwa razy w ciągu doby dla osób powyżej 12 roku życia; czas trwania terapii do 2 tygodni;

Suplementacja różeńcem górskim nie jest zalecana dla kobiet w ciąży i karmiących piersią, ze względu na brak wystarczających badań dotyczących bezpieczeństwa stosowania w tych grupach.

Rhodiola rosea może nasilać działanie leków przeciwcukrzycowych, ponieważ posiada właściwości obniżające poziom glukozy we krwi. Dlatego osoby chorujące na cukrzycę powinny regularnie monitorować glikemię podczas suplementacji.

Różeniec działa również hipotensyjnie, co oznacza, że może wzmagać efekty leków obniżających ciśnienie krwi. Pacjenci przyjmujący takie leki powinni regularnie kontrolować ciśnienie tętnicze w trakcie suplementacji.

Ze względu na działanie stymulujące układ odpornościowy, Rhodiola rosea nie powinna być stosowana przez osoby przyjmujące leki immunosupresyjne, np. po przeszczepach narządowych. Roślina może osłabiać skuteczność takich preparatów, jak cyklosporyna, takrolimus czy glikokortykosteroidy.

Różeniec górski może wchodzić w interakcje z lekami metabolizowanymi przez enzymy cytochromu P450, m.in. 2D6, 2C9, 3A4 i 1A2, wpływając na tempo ich przemian wątrobowych i potencjalnie nasilając działania niepożądane. Przykładem jest escitalopram, lek przeciwdepresyjny, którego stężenie we krwi może wzrosnąć w wyniku przyjmowania różeńca, zwiększając ryzyko działań niepożądanych. Podobne interakcje mogą wystąpić z lekami takimi jak lowastatyna, ketokonazol, itrakonazol, feksofenadyna czy triazolam. Ostrożność zaleca się również przy stosowaniu leków psychotropowych, np. fluoksetyny, paroksetyny, duloksetyny, sertraliny, haloperidolu, olanzapiny, kwetiapiny, risperidonu, a także benzodiazepin, takich jak diazepam, alprazolam i klonazepam.

Objawy mogące wskazywać na zachodzącą interakcję obejmują m.in.: zaburzenia rytmu serca, ból dziąseł, nadpotliwość, zaburzenia świadomości, zespół niespokojnych nóg, bóle głowy i stawów, ostry ból gardła, trudności w połykaniu, biegunkę, żółtaczkę oraz hipoglikemię.

Substancje czynne zawarte w różeńcu górskim mogą również wpływać na dystrybucję i wchłanianie leków będących substratami glikoproteiny P, zmniejszając ich przyswajalność w organizmie. Do tej grupy należą m.in.: loperamid, środki chemioterapeutyczne (etopozyd, paklitaksel, winblastyna, winkrystyna, windezyna), inhibitory proteaz (amprenawir, indynawir, nelfinawir, sakwinawir), antagoniści receptora H2 (ranitydyna, cymetydyna), blokery kanałów wapniowych (diltiazem, werapamil), kortykosteroidy, erytromycyna, cyzapryd, feksofenadyna oraz cyklosporyna.

Różeniec górski jest często łączony z innymi roślinami o działaniu stymulującym układ nerwowy, takimi jak żeń-szeń, ashwaganda czy cytryńce chiński, w celu wzmocnienia efektu adaptogennego i poprawy odporności na stres.

Suplementacja różeńca górskiego prowadzona krótkoterminowo (czas 6-10 tygodni) jest uznana za bezpieczną. Długotrwałe skutki zażywania różeńca nie są znane.

Do możliwych skutków ubocznych suplementacji Rhodiola rosea należą bóle i zawroty głowy oraz suchość błon śluzowych jamy ustnej. Roślina może stać się przyczyna wystąpienia reakcji nadwrażliwości o charakterze miejscowym bądź uogólnionym. Możliwe jest również pojawienie się spadków glikemii, nudności i bóli żołądkowych. W jednym z badań klinicznych odnotowano zwiększoną nerwowość na skutek suplementacji surowca roślinnego.