Cholesterol całkowity – badanie, norma i interpretacja wyników

Badanie poziomu cholesterolu całkowitego to jedno z podstawowych badań, które ocenia ogólny poziom cholesterolu we krwi. Cholesterol całkowity to suma cholesterolu LDL (lipoproteiny o niskiej gęstości), cholesterolu HDL (lipoproteiny o wysokiej gęstości) oraz cholesterolu VLDL (lipoproteiny o bardzo niskiej gęstości).

Cholesterol to organiczny, lipidowy związek chemiczny z grupy steroli. Po części dostarczany jest do organizmu z pożywieniem, jednak w głównej mierze jest syntetyzowany w organizmie człowieka. Stanowi m.in. składnik błon komórkowych, jest też prekursorem hormonów steroidowych, płciowych, witaminy D3 czy kwasów żółciowych. Nadmiar cholesterolu skutkuje schorzeniami układu krwionośnego i sercowo-naczyniowego, m.in. miażdżycą bądź chorobą niedokrwienną serca, i zwiększa ryzyko udaru.

Spis treści:

1. Czym jest cholesterol całkowity (TC)?
2. Jakie są objawy zbyt wysokiego poziomu TC?
3. Jak wygląda badanie cholesterolu całkowitego?
4. Normy cholesterolu (kobiety, mężczyźni, dzieci)
5. Wskazania do badania cholesterolu całkowitego
6. Badanie poziomu cholesterolu całkowitego – cena, refundacja, skierowanie

Czym jest cholesterol całkowity (TC)?

Cholesterol to substancja, która w około 60–70% wytwarzana jest w organizmie ludzkim przez wątrobę i jelita. Z pożywieniem do organizmu trafia jedynie ok. 30–40% puli cholesterolu. Cholesterol jest prekursorem hormonów steroidowych (w tym kortyzolu) i płciowych (testosteronu, estrogenów, progesteronu), witaminy D3 oraz kwasów żółciowych, jest także składnikiem błon komórkowych i cytoplazmatycznych. We krwi cholesterol krąży w formie lipoprotein, czyli złożonych kompleksów białkowo-lipidowych. Niektóre z nich, jak „dobry cholesterol” HDL (ang. High-Density Lipoprotein), transportują nadmiar cholesterolu, ułatwiając jego rozpad lub eliminację z organizmu. Inne, jak „zły cholesterol” LDL (ang. Low-Density Lipoprotein), odpowiadają za odkładanie cholesterolu w narządach i tkankach.

Jakie są objawy zbyt wysokiego poziomu TC?

Podwyższony poziom cholesterolu na początku nie daje żadnych objawów, dopiero gdy znacznie przekroczy przyjęte normy, u pacjentów mogą pojawiać się: ból i zapalenie ścięgien oraz kępki żółte, stanowiące złogi cholesterolu zmagazynowane pod skórą. Osoby, u których występuje zbyt wysokie stężenie cholesterolu całkowitego, wynikające zarówno z jego nadmiernej syntezy, jak i – zwykle częściej – z nadmiernego spożycia potraw zawierających dużo tłuszczów nasyconych i trans nienasyconych kwasów tłuszczowych (tzw. tłuszczów trans), narażone są jednak na powstawanie blaszek miażdżycowych na ścianach naczyń krwionośnych, miażdżycę i zwiększone ryzyko chorób sercowo-naczyniowych. Badanie poziomu cholesterolu całkowitego (TC, ang. Total Cholesterol) pozwala określić całkowite stężenie cholesterolu związanego ze wszystkimi lipoproteinami i ocenić ryzyko sercowo-naczyniowe.

Jak wygląda badanie cholesterolu całkowitego?

Badanie cholesterolu całkowitego stanowi zwykle część większego badania – tzw. profilu lipidowego (lipidogramu). W skład badania profilu lipidowego wchodzi nie tylko oznaczenie poziomu cholesterolu całkowitego, ale także oznaczenie stężenia cholesterolu HDL, LDL, nie-HDL, trójglicerydów (TG, ang. Triglycerides). Dodatkowo badanie profilu lipidowego można poszerzyć o oznaczenie poziomu lipoproteiny a (Lp (a)) i apolipoproteiny B (apoB). Badanie przeprowadza się w surowicy lub osoczu krwi, wymaga więc pobrania od pacjenta próbki krwi żylnej ze zgięcia łokciowego. Krew do badania należy pobierać w warunkach codziennego odżywiania się i aktywności fizycznej pacjenta.

Normy cholesterolu całkowitego u kobiet, mężczyzn i dzieci

Zgodnie z najnowszymi wytycznymi towarzystw naukowych aktualna norma cholesterolu całkowitego (tzw. wartość docelowa lub pożądana) na czczo i nie na czczo nie powinna przekraczać 5 mmol/L (190 mg/dL) zarówno u mężczyzn, jak i u kobiet. Wartość TC poniżej 5 mmol/L odzwierciedla jednocześnie niskie ryzyko sercowo-naczyniowe u pacjenta. Wartość alarmową stężenia cholesterolu całkowitego stanowi aktualnie granica 7,5 mmol/L (290 mg/dL), powyżej której u pacjenta można już podejrzewać genetycznie uwarunkowane zaburzenia lipidowe (heterozygotyczna hipercholesterolemia rodzinna – FH, ang. Familial Hypercholesterolemia).

Według zaleceń amerykańskich towarzystw naukowych poziom cholesterolu całkowitego dla dzieci i młodych dorosłych pomiędzy 10 a 19 rokiem życia nie powinien przekraczać 4,3 mmol/L (170 mg/dL), a wartość alarmową stanowi poziom powyżej 5,1 mmol/L (200 mg/dL). Należy jednak pamiętać, że w przypadku dzieci i młodzieży kategorie ryzyka sercowo-naczyniowego rozpatrywane są indywidualnie i według innych kryteriów. Każdorazowo należy omówić je z pediatrą, który uzależni dalsze postępowanie diagnostyczno-terapeutyczne od wywiadu rodzinnego, wieku dziecka i jego aktualnego stanu klinicznego.

Kto powinien wykonać badanie cholesterolu całkowitego? Wskazania

Analiza profilu lipidowego, w tym oznaczenie poziomu cholesterolu całkowitego, jest przeprowadzana nie tylko w przypadku diagnostyki i monitorowania leczenia zaburzeń lipidowych u pacjentów, ale także jako badanie profilaktyczne, pozwalające ocenić ryzyko sercowo-naczyniowe, w tym ryzyko wystąpienia choroby wieńcowej, zawału serca, miażdżycy bądź udaru.

U zdrowych osób dorosłych zaleca się rutynowe oznaczanie poziomu cholesterolu mniej więcej raz na pięć lat. Pacjenci pozostający pod opieką lekarską ze względu na zaburzenia lipidowe, naczyniowe czy kardiologiczne powinni wykonywać badanie każdorazowo na zlecenie lekarza prowadzącego. O badaniu cholesterolu nie powinni zatem zapominać pacjenci z grup ryzyka sercowo-naczyniowego, tj. mężczyźni w wieku powyżej 45 lat i kobiety powyżej 55 lat, osoby palące papierosy, leczące się na nadciśnienie tętnicze, cukrzycę, choroby nerek, wątroby lub tarczycy, a także pacjenci z otyłością, nadwagą lub chorobą serca w wywiadzie klinicznym bądź rodzinnym.

U dzieci i młodych dorosłych nie oznacza się cholesterolu rutynowo w ramach badań profilaktycznych, chyba że w rodzinie występowały poważne epizody chorób na tle zaburzeń lipidowych lub sami młodzi pacjenci cierpią na nadwagę, otyłość, nadciśnienie tętnicze, spożywają nadmierne ilości tłuszczów w diecie lub palą papierosy.

Jak zbić wysoki cholesterol?

Hipercholesterolemia, czyli zbyt wysoki poziom cholesterolu we krwi, może prowadzić do chorób układu krążenia, ważne jest zatem, aby stężenie cholesterolu utrzymywało się w granicach normy. Czynnikami ryzyka hipercholesterolemii są: uwarunkowania genetyczne, wiek pacjenta, nieodpowiednia dieta (niskobłonnikowa i bogata w tłuszcze trans i nasycone), otyłość, stres, palenie papierosów i brak aktywności fizycznej. O ile trudno jest wpłynąć na wiek i wywiad rodzinny w kierunku zaburzeń lipidowych, o tyle utrzymywanie odpowiedniej diety i kondycji, a także prowadzenie zdrowego stylu życia pozbawionego używek (w tym głównie tytoniu), pomaga obniżyć poziom cholesterolu we krwi. Badania wskazują, że najważniejszym czynnikiem w zbijaniu poziomu cholesterolu do normy pozostaje zdrowa, niskotłuszczowa i wysokobłonnikowa dieta.

Należy pamiętać, że niezależnie od wymienionych czynników ryzyka stężenie cholesterolu wzrasta w surowicy kobiet ciężarnych oraz przyjmujących niektóre leki (np. steroidy, beta-blokery, doustną antykoncepcję, witaminę D3 lub epinefrynę).

Czy cholesterol całkowity może być za niski? Przyczyny i objawy

Poziom cholesterolu obniża się znacząco w przebiegu chorób nowotworowych, u pacjentów z niedożywieniem, po zawale serca i z chorobami wątroby. Spada również w ostrych procesach zapalnych, po urazach i dużych zabiegach chirurgicznych oraz po wypadkach. Brak jednak naukowego potwierdzenia, że niski poziom cholesterolu może być niekorzystny dla pacjenta.

Badanie poziomu cholesterolu całkowitego – cena, refundacja, skierowanie

Gdy na badanie poziomu cholesterolu całkowitego skieruje nas lekarz podstawowej opieki zdrowotnej (POZ), koszt badania pokryje Narodowy Fundusz Zdrowia (NFZ). Jeżeli zdecydujemy się na oznaczenie stężenia cholesterolu całkowitego prywatnie, badanie wykonamy w każdym rutynowym medycznym laboratorium diagnostycznym, a jego koszt wyniesie od 10 do 20 złotych, w zależności od lokalizacji laboratorium. Na wynik badania czeka się nie dłużej niż jeden dzień roboczy. Należy pamiętać, by otrzymane wyniki badania skonsultować ze zlecającym je lekarzem, który przy ich interpretacji weźmie pod uwagę nie tylko wartość pojedynczego oznaczenia, ale też wywiad kliniczny, wskazania do badania i aktualny stan zdrowia pacjenta.