Toksoplazmoza – przyczyny, objawy, leczenie. Jak Toxoplasma gondii wpływa na ciążę?

Toksoplazmoza (toxoplazmoza) jest jedną z częstszych chorób zakaźnych wywoływaną przez pasożyta. Co ciekawe, większość osób nie wie, że została zarażona, gdyż choroba często przebiega bezobjawowo. Mimo to może ona stanowić poważne zagrożenie, szczególnie dla kobiet w ciąży i osób z obniżoną odpornością. Aby zapobiegać tym groźnym powikłaniom, kluczowa jest wczesna diagnostyka i podejmowanie zdecydowanego leczenia. W tym artykule opisano, czym jest toksoplazmoza, jak się można nią zarazić, jak się ją diagnozuję i leczy oraz czym grozi nieleczona toksoplazmoza.

Co to jest toksoplazmoza?

Toksoplazmoza to choroba zakaźna, wywołana przez pierwotniaka o nazwie (łac.) Toxoplasma Gondii. Jest to pasożyt wewnątrzkomórkowy, który ma złożony cykl życiowy. Człowiek jest dla niego żywicielem pośrednim. Oznacza to, że nie może w ludzkim organizmie dochodzić do rozmnażania płciowego tego pasożyta. Żywicielem ostatecznym, u którego pierwotniak rozmnaża się, są koty domowe i inne kotowate. Toksoplazmoza u kota przebiega z różnie nasilonymi objawami. Człowiek, gdy się zarazi, to dochodzi u niego do powstawania cyst tkankowych (m.in. w mięśniach), czyli form przetrwalnikowych, które zostają w organizmie do końca życia.

Jak można się zarazić toksoplazmozą? Czynniki ryzyka

Człowiek zaraża się toksoplazmozą głównie w wyniku zjedzenia oocyst, czyli formy pasożyta zdolnej do atakowania kolejnych żywicieli. Z kolei oocysty są wydalane wraz z kałem przez zarażone koty.

Do głównych czynników ryzyka toksoplazmozy należą:

• spożycie mięsa z zarażonego zwierzęcia (zwykle wieprzowiny lub baraniny zawierającej cysty), które nie zostało poddane działaniu odpowiednio wysokiej temperatury (surowego, niedopieczonego, niedogotowanego),
• zjedzeniem nieumytych owoców lub warzyw zanieczyszczonych kałem kota z oocystamii,
• wypicie zanieczyszczonej wody,
• przejście pasożyta z organizmu kobiety ciężarnej przez łożysko do płodu,
• przetoczenie krwi z pasożytem,
• kontakt ze skażoną ziemią (praca w ogrodzie, przy pielęgnacji roślin).

Nie można się zarazić przez bezpośredni kontakt z drugim człowiekiem. Okres wylęgania się (czas od wniknięcia pasożyta do rozwoju choroby) wynosi od około 2 tygodni do 2 miesięcy (średnio jednak 4 tygodnie).

Toksoplazmoza – diagnostyka

W niektórych przypadkach wykonuję się badanie awidności przeciwciał. Ocenia ono siłę, z jaką przeciwciała reagują z cząsteczkami pasożyta. Wysoka awidność świadczy o dawno przebytej chorobie. W przypadku pobrania płynu owodniowego w czasie ciąży lub płynu mózgowo-rdzeniowego można spróbować wykryć materiał genetyczny (DNA) pasożyta. Służy temu badanie PCR, czyli łańcuchowej reakcji polimerazy.

Objawy toksoplazmozy – jak można dostrzec zakażenie toksoplazmozą w ciąży?

Toksoplazmoza w zależności od typu zarażenia może dawać szereg różnych objawów. Inne będą dolegliwości w toksoplazmozie wrodzonej, inne w toksoplazmozie nabytej u osoby z niedoborami odporności i bez takich niedoborów. W zdecydowanej większości przypadków choroba przebiega bezobjawowo lub daje jedynie niewielkie objawy. Stwierdza się wówczas powiększenie węzłów chłonnych w obrębie szyi, karku i potylicy. Są one bolesne przy dotyku i mogą osiągać rozmiar nawet do 3 centymetrów. Niekiedy występują także tzw. dolegliwości grypopodobne, takie jak męczliwość, osłabienie, bóle głowy i mięśni, stany podgorączkowe i/lub gorączka.

U osób, u których układ odpornościowy nie pracuje prawidłowo (np. w wyniku przyjmowania leków immunosupresyjnych czy u chorych na AIDS), przebieg toksoplazmozy może być znacznie poważniejszy. Może rozwinąć się zapalenie płuc, zapalenie mięśnia sercowego, zapalenie mózgu z towarzyszącymi objawami psychicznymi (zmiany w zachowaniu, pobudzenie lub senność, a nawet agresja) czy zapalenie w obrębie oka, tzw. toksoplazmoza oczna

Toksoplazmoza oczna

Zbiór objawów związanych z zajęciem przez pasożyta oka określa się mianem toksoplazmozy ocznej. Może do niej dochodzić zarówno w przypadku infekcji wrodzonych, jak i nabytych (zwłaszcza u osób z osłabioną odpornością). Prowadzi zwykle do zapalenia siatkówki i naczyniówki, co może upośledzać widzenie (wywoływać ubytki w polu widzenia), a w ostateczności doprowadzić do utraty wzroku. Oprócz tego czasem występuję również zez.

Toksoplazmoza wrodzona

W przypadku gdy w czasie ciąży lub w niedługim czasie przed ciążą kobieta zachoruje na toksoplazmozę, istnieje ryzyko przedostania się pasożyta przez łożysko do płodu i wywołania toksoplazmozy wrodzonej. Im wcześniejszy okres ciąży tym mniejsze ryzyko przeniesienia zarażenia na dziecko, ale za to większe ryzyko poważnych wad. W I i czasem w II trymestrze infekcja może skończyć się poronieniem lub obumarciem płodu (objawami obumarcia płodu są brak zwiększania się obwodu brzucha, brak wyczuwania ruchów dziecka, bóle brzucha, niekiedy krwawienie z dróg rodnych).

Przy zarażeniu w II trymestrze powstają wady:

• wodogłowie,
• zwapnienia wewnątrzczaszkowe,
• zapalenie siatkówki/naczyniówki oka,
• powiększenie wątroby i śledziony.

Zarażenie pod koniec ciąży zwykle skutkuje opóźnionym pojawieniem się objawów, do których zalicza się:

• drgawki,
• zapalenie siatkówki/naczyniówki,
• opóźnienia rozwoju.

Toksoplazmoza – leczenie

Leczeniem chorób zakaźnych, w tym toksoplazmozy, zajmuje się lekarz specjalista chorób zakaźnych. Ze względu na fakt, że pasożyt wytwarza cysty tkankowe, które nie są podatne na leki, niemożliwe jest całkowite wyleczenie toksoplazmozy. W przypadku lekkiego przebiegu (zajęcia jedynie węzłów chłonnych) lub bezobjawowego zarażenia, zwykle stosowanie leków nie jest konieczne. Wyjątkiem jest „świeże zarażenie" kobiety w ciąży. Stosuje się wówczas lek – spiramycynę, która ma zapobiec przeniesieniu się infekcji na dziecko (przez całą ciążę). Jeżeli natomiast potwierdzi się zarażenie dziecka, wówczas ciężarna przyjmuje pirymetaminę z sulfadoksyną do końca ciąży.   

Inne wskazaniami do włączenia leczenia toksoplazmozy to:

• noworodki i niemowlęta z potwierdzonym zarażeniem wrodzonym – podaje im się pirymetaminę z sulfadiazyną,
• toksoplazmoza oczna z aktywnym zapaleniem,
• toksoplazmoza z zajęciem narządów wewnętrznych zarówno u osób z niedoborami odporności, jak i bez dysfunkcji układu odporności.

W przypadku toksoplazmozy kluczowa jest wiedza, jak uniknąć zakażenia. Ma to szczególne znacznie dla kobiet w ciąży i planujących ciąże oraz u osób z niedoborami odporności.