Wodogłowie u dzieci i niemowląt - objawy, przyczyny i leczenie

Jakie są przyczyny wodogłowia? 

Wodogłowie może być spowodowane zarówno różnego rodzaju wadami wrodzonymi, jak również może ono zostać nabyte w czasie życia. Do najczęstszych przyczyn wodogłowia wrodzonego zalicza się przede wszystkim wady cewy nerwowej oraz zwężenia w obrębie wodociągu mózgu, który jest jedną z ważnych struktur mózgowia. Łączy on bowiem trzecią komorę mózgu położoną w międzymózgowiu z komorą czwartą mózgu, która zlokalizowana jest pomiędzy móżdżkiem a mostem. Wodociąg jest wypełniony płynem mózgowo-rdzeniowym, a jego zwężenia lub całkowita blokada powoduje właśnie powstanie wodogłowia. Jeśli chodzi o wodogłowie nabyte w ciągu życia, to bardzo często jego przyczyną może stać się przebycie przez pacjenta zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych. Ponadto, kolejną przyczyną wodogłowia nabytego mogą też być guzy mózgu oraz różnego rodzaju urazy wewnątrzczaszkowe. Zdarza się też, że za powstawanie wodogłowia nabytego odpowiedzialne są krwawienia dokomorowe, jak również krwotok podpajęczynówkowy. 

U kogo może dojść do rozwoju wodogłowia?

Wodogłowie może tak naprawdę zostać rozpoznane w każdym wieku. U niemowląt i małych dzieci wodogłowie ma zazwyczaj charakter wrodzony, zaś u dzieci starszych, młodzieży i dorosłych zwykle diagnozowane jest wodogłowie nabyte, powstałe na skutek różnego rodzaju przyczyn. 

Jakie można wyróżnić typy wodogłowia?

Jednym z rodzajów wodogłowia jest wodogłowie niekomunikujące, czyli inaczej obstrukcyjne. Spowodowane jest ono "przeszkodą", która uniemożliwia prawidłowe krążenie płynu mózgowo-rdzeniowego, przyczyną takiego rodzaju wodogłowia są zwykle przewężenia w wodociągu mózgu. Innym rodzajem wodogłowia jest wodogłowie komunikujące, czyli nieobstrukyjne. Spowodowane jest ono upośledzoną reabsorpcją płynu mózgowo-rdzeniowego. Do powstania tego rodzaju wodogłowia przyczynia się zwykle zapalenie opon mózgowo- rdzeniowych oraz krwotoki dokomorowe i podpajęczynówkowe. Jeszcze jednym rodzajem wodogłowia jest wodogłowie normotensyjne. W jego przebiegu dochodzi do powiększenia komór mózgu bez znaczącego wzrostu ciśnienia płynu mózgowo-rdzeniowego. Za jego rozwój prawdopodobnie odpowiedzialna może być podwyższona lepkość płynu mózgowo- rdzeniowego oraz zmieniona elastyczność komór mózgowych. Aby zdiagnozować wodogłowie normotensyjne, należy prowadzić pomiar ciśnienia płynu mózgowo-rdzeniowego ciągle przez 24 godziny, ponadto powinno się też wykonywać pomiary elastyczności komór mózgowych. Kolejnym rodzajem wodogłowia jest wodogłowie ex vacuo. W jego przebiegu wtórnie do zaniku tkanki mózgowej dochodzi do poszerzenia się komór mózgu oraz do zwiększenia objętości płynu mózgowo-rdzeniowego. Może ono powstać np. na skutek pourazowego uszkodzenia mózgu czy w wyniku demencji, kiedy to dochodzi do atrofii, czyli zaniku, tkanki mózgowej. 

Jakie są objawy wodogłowia u niemowląt i dzieci?

U niemowląt typowym objawy wodogłowia jest szybki przyrost obwodu główki - główka cały czas powiększa się, a jej wymiary szybko zaczynają przekraczać 97 centyl dla wieku i płci. Ponadto, charakterystycznym objawem wodogłowia u niemowląt jest też uwypuklanie się i tętnienie ciemiączka, co ma związek z tym, że gromadzący się płyn mózgowo-rdzeniowy podnosi ciśnienie śródczaszkowe i tym samym  "wypycha" ciemiączko do góry. Kolejnym objawem wodogłowia u niemowląt jest również rozchodzenie się szwów czaszkowych oraz ciągłe spojrzenie oczu w dół. Maluch także zazwyczaj jest senny lub bardzo rozdrażniony, charakterystyczne są także ciągle powtarzające się wymioty oraz ewentualnie napady padaczki. U starszych dzieci jednym z objawów wodogłowia są ciągle i uporczywe bóle głowy, ponadto dość często u dziecka pojawia się też zbieżny zez i niekontrolowane ruchy gałki ocznej. Dzieci zaczynają mieć problemy z pamięcią i logicznym myśleniem, pojawiają się zaburzenia w zachowaniu, często rozdrażnienie i brak koncentracji oraz nadmierna senność. Dzieci mogą mieć też problem z chodzeniem, zmniejsza się ich ruchliwość, pojawiają się częste wymioty. Ponadto typowe są również zmiany w wyglądzie twarzy oraz gwałtowny i bardzo piskliwy płacz. Dzieci z wodogłowiem zaczynają też wolniej rosnąć, co jest najbardziej widoczne u dzieci w przedziale wiekowym pomiędzy pierwszym a piątym rokiem życia.
 
Jakie są objawy wodogłowia u dorosłych?

U dorosłych wodogłowie również daje charakterystyczne objawy. Przede wszystkim na skutek wzrostu ciśnienia środczaszkowego obecne są częste i uporczywe bóle głowy oraz nudności i wymioty. W badaniu okulistycznym na dnie oka widoczna jest tarcza zastoinowa. Ponadto, pacjent może też odczuwać senność, może zacząć pojawiać się również nietrzymanie moczu, otępienie i ataksja, czyli zaburzenia koordynacji ruchowej  ciała  (te trzy ostatnie objawy noszą wspólna nazwę triady Hakima). 

W jaki sposób diagnozuje się wodogłowie?

W przypadku niemowląt podejrzenie wodogłowia nasuwa nadmierne powiększanie się obwodu główki dziecka, jak również zbyt napięte i pulsujące ciemiączko oraz rozchodzące się szwy czaszkowe. Celem potwierdzenia wstępnej diagnozy należy u niemowlaka wykonać w pierwszej kolejności usg przezciemiączkowe, a potem w zależności od wskazań ewentualnie tomografie komputerową głowy lub rezonans magnetyczny. U starszych dzieci i ludzi dorosłych podejrzenie wodogłowia również nasuwają objawy kliniczne. Celem potwierdzenia diagnozy należy wykonać tomografie komputerową lub rezonans magnetyczny. 

Jak leczy się wodogłowie? 

Wodogłowie jest leczone chirurgicznie, należy bowiem przeprowadzić zabieg, który umożliwi odpływ nadmiernej ilości płynu mózgowo-rdzeniowego. W nagłych przypadkach stosuje się zewnętrzny dren komorowy, przez który odprowadzany jest płyn mózgowo-rdzeniowy. W przypadkach planowych natomiast skalda się drenaż, czyli wykonuje się sztuczną przetokę, pomiędzy komorami mózgu a jamą ciała, w której płyn moczowego rdzeniowy będzie mógł ulegać reabsorpcji. Większość przetok odprowadza nadmierną ilość płynu mózgowo-rdzeniowego do otrzewnej, możliwe jest jednak również wykonanie przetoki miedzy innymi do opłucnej czy przedsionka serca. Zdarza się też, że drenaż ma swój początek w odcinku lędźwiowym kręgosłupa i odprowadza płyn z rdzenia kręgowego do otrzewnej.