Badanie genetyczne BRCA1 i BRCA2 – na czym polega i jak interpretować wyniki?

Ryzyko wystąpienia nowotworu piersi i jajników u osoby posiadającej mutację genu BRCA wzrasta odpowiednio do około 60% w przypadku raka piersi i do około 40% w przypadku raka jajnika. Badania mutacji BRCA zaleca się kobietom, u których bliskich krewnych wystąpiły co najmniej dwa przypadki zachorowań na złośliwy nowotwór piersi i/lub jajnika, zwłaszcza gdy choroba pojawiła się u krewnego przed 50. rokiem życia.

Geny BRCA1 i BRCA2 są genami supresorowymi, uczestniczącymi w syntezie białek biorących udział w naprawie uszkodzonego DNA. Mutacje w obrębie tych genów mogą odpowiadać za występowanie dziedzicznych nowotworów piersi i jajnika zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn. Wskazaniem do badania genów BRCA1 i BRCA2 jest m.in. występowanie złośliwych nowotworów piersi i/lub jajnika w rodzinie. Wczesne wykrycie mutacji u pacjenta w większości przypadków pozwala na skuteczną profilaktykę raka.

Co to znaczy BCRA1 i BRCA2?

Nowotwory piersi można podzielić ze względu na ich pochodzenie. Na występowanie niektórych z nich mają wpływ mutacje w poszczególnych genach (np. w genach BRCA), na inne wpływ mają niektóre hormony, a pojawienie się jeszcze innych może być uwarunkowane obecnością u pacjentki pewnych receptorów. Najczęściej występującym typem nowotworu piersi jest rak hormonozależny (inaczej luminalny A lub B, dla rozwoju którego niezbędny jest odpowiedni dla nich stan hormonalny organizmu). Ustalenie typu nowotworu i stopnia zaawansowania choroby pozwala na właściwy dobór dalszej ścieżki terapeutycznej.

BRCA1 i BRCA2 to dwa niespokrewnione ze sobą geny supresorowe (inaczej antyonkogeny, czyli geny działające hamująco na procesy rozmnażania się komórek bądź stabilizująco na procesy utrzymujące ich stabilność genetyczną). Gen BRCA1 mieści się na chromosomie 17, a gen BRCA2 – na chromosomie 13. Geny BRCA pełnią rolę swego rodzaju strażników w obrębie tkanek piersi i jajników oraz odpowiadają za wytwarzanie białek zdolnych do naprawy uszkodzonego DNA w komórkach tych narządów, dzięki czemu odgrywają rolę antyonkogenów.

Zgodnie z szacunkami badaczy nosiciele mutacji w genach BRCA stanowią około 0,2% osób w populacji, przez co tylko około 5–10% nowotworów piersi i jajników wynika z mutacji w jednym z genów BRCA. Co jednak istotne, ryzyko wystąpienia jednego z tych nowotworów u osoby posiadającej mutację wzrasta odpowiednio do około 60% w przypadku raka piersi i do około 40% w przypadku raka jajnika. W populacji pacjentek z obecnością mutacji w genie BRCA1 rak rdzeniasty piersi występuje częściej niż w populacji pacjentek bez tej mutacji oraz częściej niż u pacjentek z mutacją w genie BRCA2.

Co wywołuje mutację genów BRCA1 i BRCA2?

Mutacje genetyczne mogą mieć charakter spontaniczny, czyli powstawać de novo w organizmie człowieka, lub też charakter indukowany. Do mutacji spontanicznych dochodzi najczęściej w czasie replikacji DNA. Mutacje indukowane mogą być powodowane m.in. przez czynniki fizyczne (np. promieniowanie, temperatura), chemiczne (np. niektóre substancje toksyczne) lub biologiczne. Mutacje w obrębie genów BRCA1 czy BRCA2 mają zwykle charakter spontaniczny i mogą podlegać dziedziczeniu w sposób dominujący.

Badanie mutacji genów BRCA1 i BRCA2 – kto powinien je zrobić? Dlaczego jest tak ważne?

Badanie mutacji w obrębie genów BRCA1 i BRCA2 nie jest badaniem przesiewowym. Zgodnie z rekomendacjami specjalistów badania mutacji BRCA zaleca się kobietom, u których bliskich krewnych wystąpiły co najmniej 2 przypadki zachorowań na złośliwy nowotwór piersi i/lub jajnika, zwłaszcza gdy choroba pojawiła się u krewnego przed 50. rokiem życia. Obecność mutacji w obrębie genów BRCA powinno się też zbadać u pacjentów, którzy mieli w bliskiej rodzinie osobę ze stwierdzoną mutacją tych genów lub sami chorowali na raka piersi i/lub jajnika.

Badania mutacji w obrębie genów BRCA dla pacjentek z grup ryzyka są bezpłatne i refundowane przez Narodowy Fundusz Zdrowia NFZ, o ile pacjentka otrzyma odpowiednie skierowanie od lekarza onkologa lub genetyka w ramach poradnictwa onkologicznego. Gdy pacjentka decyduje się na odpłatne wykonanie badania, ceny pakietów zaczynają się na poziomie 450 złotych.

Jak wygląda badanie mutacji genów BRCA1 i BRCA2?

Badanie mutacji genów BRCA1 i BRCA2 wykonywane jest z próbki krwi żylnej pobranej z żyły łokciowej. Do badania nie trzeba się szczególnie przygotowywać, nie ma znaczenia, czy pacjent przed pobraniem krwi pozostawał na czczo. Wskazane jest, by wyniki badań skonsultować ze specjalistą z poradni genetycznej.

Badanie BRCA1 i BRCA2 – interpretacja wyników

Interpretacja wyników badania mutacji w obrębie genów BRCA1 i BRCA2 zależy nie tylko od samych wyników badań, ale też od stanu klinicznego pacjenta i wywiadu rodzinnego w kierunku pewnych chorób nowotworowych.

Ujemny wynik badania BRCA nie oznacza, że u pacjenta nigdy nie wystąpi rak piersi lub jajnika, natomiast wskazuje, że nie wystąpi u niego złośliwy nowotwór piersi lub jajnika związany z mutacją BRCA.

Wynik potwierdzający mutację w genach BRCA-1 lub BRCA-2 wskazuje, że pacjentka znajduje się w grupie podwyższonego ryzyka raka piersi i/lub jajnika. Ryzyko wystąpienia u niej raka piersi wynosi około 60%, a ryzyko wystąpienia raka jajnika – ok. 15% do 40%. Pacjenci z dodatnimi wynikami badań w kierunku mutacji BRCA otrzymują fachowe poradnictwo genetyczne i zalecenia dotyczące postępowania kontrolnego w celu uniknięcia zachorowania na nowotwór lub umożliwienia jak najwcześniejszego wykrycia raka piersi lub jajnika, co pozwala zmniejszyć ryzyko śmierci z tego powodu do ok. 10% w przypadku raka piersi i ok. 5% w przypadku nowotworu jajnika. Wykrycie mutacji w genach BRCA w niektórych przypadkach pozwala też na dobór odpowiedniej terapii w sytuacji wystąpienia nowotworu u pacjentki.

Potwierdzenie obecności mutacji genów BRCA1 i BRCA2 – co dalej?

Pacjentkom, u których wykrywa się mutacje w genach BRCA, zaleca się m.in. częstszą diagnostykę obrazową (USG piersi, mammografia klasyczna lub mammografia cyfrowa z tomosyntezą, a także rezonans magnetyczny) w kierunku raka piersi i/lub jajnika. Rekomenduje się im także comiesięczną palpacyjną samokontrolę piersi oraz częstsze wizyty ginekologiczne, na których lekarz również wykonuje badania piersi. U części pacjentek rekomenduje się także oznaczanie markera nowotworowego CA-125 dwa razy do roku. W uzasadnionych przypadkach i po konsultacji ze specjalistami niektórym pacjentkom można zalecić wycięcie jajników, jajowodów i macicy oraz – po wystąpieniu u nich nowotworu w jednej piersi – profilaktyczne usunięcie drugiego sutka.

Ryzyko wystąpienia nowotworu piersi lub jajnika można zmniejszać, stosując odpowiednią antykoncepcję hormonalną, dłużej karmiąc piersią oraz utrzymując właściwą masę ciała, zdrową dietę i rezygnując z używek. Metaanalizy danych literaturowych nie wskazują, by opisywana na internetowych forach suplementacja (np. popularnym ostatnio preparatem z selenem) lub po prostu zwiększanie dawek selenu w diecie miały znaczenie w profilaktyce nowotworów u ludzi.

Należy pamiętać o profilaktyce nowotworów nie tylko wtedy, gdy posiada się zdiagnozowaną mutację w genie BRCA. Corocznie na całym świecie raka piersi wykrywa się u 1,5 miliona kobiet. Rak piersi z reguły nie boli, stąd pacjentki niewykonujące cyklicznie obrazowych badań profilaktycznych lub chociażby regularnego samobadania piersi często zgłaszają się do lekarza dopiero wówczas, kiedy nowotwór jest już (bardzo) zaawansowany, a jego leczenie dużo trudniejsze – niejednokrotnie z uwagi na już rozsiane przerzuty. Statystyki jednoznacznie mówią, że rokowania w przypadku wykrycia nowotworu w zaawansowanym stadium są dużo gorsze niż przy jego szybkiej diagnozie, która często umożliwia całkowite wyleczenie pacjenta.