Suchość skóry w chorobach tarczycy – postępowanie pielęgnacyjne

Etiologia

Niedoczynność tarczycy jest najczęściej spowodowana zmniejszoną produkcją hormonów w komórkach pęcherzykowych tarczycy, do których należy tyroksyna (tzw.T4) oraz trójjodotyronina (tzw. T3). Do innych pierwotnych zaburzeń syntezy lub uwalniania T3/T4 mogą prowadzić leki, a także genetyczne uwarunkowania. Natomiast zaburzenia rozwojowe, przewlekłe autoimmunologiczne zapalenie limfocytarne bądź inne zapalenia np. poporodowe, podostre, wpływające na utratę tkanki czynnej tarczycy, są przyczyną także jej niewydolności. Z drugiej strony choroby przebiegające z naciekaniem ośrodkowego układu nerwowego, urazy głowy, zaburzenia rozwojowe przysadki i podwzgórza, upośledzające syntezę i wydzielanie hormonów wpływających bezpośrednio na pobudzenie tarczycy tj. tyreoliberyna (TRH) oraz tyreotropina (TSH), również przyczyniają się do rozwoju choroby. Rzadko zdarza się także oporność tkanek docelowych na hormony tarczycy.

Podstawowa diagnostyka hormonalna

Podstawowym badaniem w diagnostyce chorób tarczycy jest oznaczenie TSH i hormonów gruczołu tarczowego w surowicy. W przypadku niedoczynności obserwujemy wzrost stężenia TSH a także spadek (lub norma) fT4 i fT3 (free-wolna), czyli wolnych frakcji hormonów tarczycy. Jeśli główną przyczyną niedoczynności tarczycy jest upośledzenie funkcji przysadki, wtedy obserwujemy spadek stężenia TSH, lub pozostaje ono w normie, i spadek obydwu wolnych frakcji hormonów tarczycy. 

Objawy kliniczne

Ogólne objawy związane z niedoczynnością gruczołu tarczowego wykazują dużą zmienność i zależą od przyczyny, czasu trwania, dynamiki rozwoju choroby oraz nasilenia zaburzeń wydzielania hormonów.

Objawy ze strony skóry:

• Pacjenci nie tolerują zimna, skarżą się na obrzęki dłoni, twarzy, powiek.
• Dodatkowym problemem jest przewlekłe łysienie i ścieńczenie włosów.  Trichogram cebulek włosów potwierdza występowanie większości włosów w fazie spoczynku. Ponadto u osób chorych dochodzi także do przerzedzania się łuków brwiowych.
• Dodatkowym problemem jest zmniejszona potliwość, a także bladość i żółtawy odcień skóry, będący wynikiem zaburzenia przemiany karotenu.
• Można zaobserwować nadmierne rogowacenie naskórka (szczególnie na łokciach i kolanach), które nazywane jest „objawem brudnych kolan i łokci”. Naskórek w miejscach zmienionych chorobowo jest szorstki, pomarszczony i łuszczący się.
• Najczęstszym objawem niedoczynności tarczycy jest suchość skóry i włosów.

Objawy ze strony układu nerwowo-mięśniowego:

• zaburzenia czucia,
• sztywność mięśni,
• osłabienie.

Objawy ze strony układu krążenia:

• zwolnienie rytmu serca (bradykardia),
• duszność wysiłkowa,
• hipercholesterolemia,
• hipertrójglicerydemia.

Zaburzenia ze strony układu oddechowego:

• zmniejszona wentylacja pęcherzykowa,
• objętość oddechowa.

Częstym objawem towarzyszącym niedoczynności gruczołu tarczowego jest zmniejszona koncentracja i pamięć, a także spowolnienie myślenia oraz mowy, lub senność i depresja [1]. Nieodzownym elementem objawów jest wzrost masy ciała, wynikający ze spowolnienia podstawowej i całkowitej przemiany materii.

Przewlekła suchość skóry

Główną przyczyną występowania objawów skórnych w przebiegu niedoczynności tarczycy jest spowolnienie metabolizmu. W następstwie tego procesu dochodzi do upośledzenia biosyntezy i homeostazy oraz degradacji glukozaminoglikanów (GAG) skórnych. GAG to galaretowane substancje polisacharydowe, które zbudowane są z powtarzających się jednostek. Głównym miejscem ich syntezy i uwalniania są fibroblasty. Komórki te mają zdolność również wytwarzania znacznych ilości siarczanu heparanu, siarczanu chondroityny czy siarczanu dermatynu.  Do GAG należy m.in. kwas hialuronowy (HA), występujący we wszystkich tkankach organizmu, którego główną właściwością jest zdolność do wiązania wody w swojej polisacharydowej sieci. Niedobór lub brak hormonów gruczołu tarczowego prowadzi do uogólnionego niedoboru kwasu hialuronowego. Jego utrata powoduje utratę tej zdolności, co wpływa na wysuszanie jej warstw [2]. 

Właściwości skóry zależą w dużej mierze od bariery lipidowej naskórka. Jednym z etapów postępującego wysuszania skóry jest utrata lipidów. Spowolnienie w warunkach niedoczynności tarczycy procesu keratynizacji, sprzyja również zmniejszonej produkcji lipidów tj. ceramidów, cholesterolu, wosków, wolnych kwasów tłuszczowych z wydzieliny łojowej (sebum). Dodatkowo spowolnieniu ulega synteza HA a także i NMF (naturalnego czynnika nawilżającego). Kiedy bariera lipidowa zostaje naruszona, z powodu zmniejszonej stymulacji komórek do syntezy jej elementów, wilgoć może parować. Wskutek braku naturalnych czynników nawilżających, utraty składników lipidowych, skóra nie może zatrzymać wystarczającej ilości wody i staje się sucha. 

Charakterystyczny obrzęk śluzowaty

Obrzęk tkanki podskórnej powstały w wyniku gromadzenia się mukopolisacharydów, a przede wszystkim albumin w skórze, prowadzi do występowania tzw. obrzęku śluzowatego. Charakteryzuje się on występowaniem twardej zmiany obrzękowej i braku „dołka” podczas ucisku. Obrzęk występuje m.in. na dłoniach, a także na powiekach i twarzy powodując pogrubienie jej rysów oraz zmniejszając możliwości mimiki.

Postępowanie pielęgnacyjne

Skóra sucha w warunkach niedoczynności tarczycy zmusza do starannego doboru preparatów pielęgnacyjnych, których składniki powinny wpływać na przywrócenia fizjologicznej bariery naskórkowej, dostarczeniu substancji, które ułatwią produkcję składników NMF, płaszcza tłuszczowego skóry, lipidów naskórka, a także usprawnienia różnicowanie jego komórek. W tym celu powinno wykorzystać się preparaty nie tylko nawilżające, ale również zmiękczające i natłuszczające [3].

Jakich substancji poszukiwać?

Wśród czynników okluzyjnych, powlekających naskórek i ochraniających przed nadmiernym odparowaniem wody zalicza się substancje tj. wazelinę, parafinę, skwalen oraz woski roślinne. Do głęboko nawilżających a także regenerujących komponentów kosmetyków na uwagę zasługują: masło shea, ceramidy, oraz naturalne oleje roślinne np. z awokado czy z migdałów. Środki te zmiękczą zrogowaciały i szorstki naskórek, odbudują warstwę lipidową wzbogacając ją w NNKT (niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe), a także zwiążą wodę w naskórku. Warto również sięgnąć po związki naturalnie występujące w naszej skórze. Wśród nich wyróżnić można m.in. mocznik a także kwas mlekowy, hialuronowy. Te nietoksyczne i hipoalergiczne związki są doskonale tolerowane przez skórę, uzupełniając niedobory naturalnych czynników nawilżających. Mocznik w niższych stężeniach wykazuje działanie nawilżające, natomiast wyższe (powyżej 10%) będzie dodatkowo działać keratolitycznie. Kremy z takim stężeniem warto wykorzystać w pielęgnacji łokci, kolan oraz pięt. Kwas mlekowy, jako jeden z głównych skalników NMF, wykazuje pozytywne działanie stymulujące odbudowę ceramidów w skórze,  dzięki czemu wpływa bezpośrednio na uszczelnienie bariery lipidowej naskórka. Natomiast kwas hialuronowy, wiążąc wodę w naskórku, nawilży go.

Przypisy:

1. Endokrynologia kliniczna. Podręcznik dla studentów. Red. Andrzej Milewicz. Wyd. II rozszerzone. Akademia Medyczna im. Piastów Śląskich, Wrocław 2007.
2. Smith TJ., Bahn RS., Gorman CA. Hormonal regulation of hyaluronate synthesis in cultured human fi broblasts: evidence for differences between retroocular and dermal fibroblasts. J Clin Endocrinol Metab 1989; 69: 1019–1023.
3. Delgermurun B., Klencki M. Niedoczynność tarczycy jako przyczyna suchości skóry. Pol J Cosmetol 2013, 16(3): 179-185.