Szkarlatyna (płonica) – przyczyny, objawy, leczenie

Szkarlatyna, nazywana też płonicą jest zakaźną chorobą mogącą występować w każdym wieku, choć najczęściej dotyczy dzieci w wieku 5–15 lat. Do zakażenia dochodzi najczęściej drogą kropelkową lub poprzez bezpośredni kontakt z osobą chorą. Do charakterystycznych objawów choroby należy wysoka gorączka, wysypka skórna, ból gardła, malinowy język oraz złuszczanie się naskórka.  

Szkarlatyna (płonica) – co to za choroba? Kto jest na nią narażony?

Szkarlatyna to zakaźna choroba wywoływana zakażeniem paciorkowcami z grupy A (paciorkowiec ropotwórczy, β-hemolizujący). Do innych chorób wywoływanych przez paciorkowce należy m.in. angina, róża oraz liszajec. Do zakażenia dochodzi drogą kropelkową lub poprzez bezpośredni kontakt z przedmiotami użytkowanymi przez chorego. Okres wylęgania szkarlatyny wynosi od 1 do 5 dni. Cechą charakterystyczną płonicy jest gorączka oraz obecność wysypki na skórze i błonach śluzowych.  

Szkarlatyna może wystąpić w każdym wieku, choć najczęściej obserwuje się jej objawy u dzieci w wieku przedszkolnym. Wynika to z faktu przebywania dzieci w skupiskach oraz braku przestrzegania zasad higieny (wspólne zabawki, ręczniki).  

Szkarlatyna u dorosłych – czy jest groźna?  

Płonica u dorosłych zazwyczaj ma ostry początek objawów i rzadko prowadzi do powstawania powikłań. Do najczęstszych objawów szkarlatyny u dorosłych należy gorączka, ból gardła, wysypka skórna. W rzadkich przypadkach może dojść do uszkodzenia wątroby, mięśnia sercowego lub nerek przez toksynę produkowaną przez paciorkowce. Niekiedy powikłaniem nieleczonej płonicy może być ropień okołomigdałkowy, zapalenie ucha środkowego lub zatok.  

Szkarlatyna w ciąży  

Kobiety w ciąży, które zachorują na płonicę powinny być pod stałą opieką lekarza. Szkarlatyna nie stanowi bezpośredniego zagrożenia dla kobiety w ciąży i dziecka. Stosuje się podobne leczenie jak u pozostałych osób, czyli antybiotykoterapię oraz leki łagodzące objawy takie jak gorączka czy ból gardła.  

Szkarlatyna – jak dochodzi do zarażenia? Jak można mu zapobiec?

Do zachorowania na szkarlatynę najczęściej dochodzi w miesiącach zimowych. Zakażenie paciorkowcem następuje poprzez drogę kropelkową lub bezpośredni kontakt z osobą chorą. Okres wylęgania objawów wynosi 1–5 dni od zakażenia. W przypadku płonicy zastosowanie antybiotyku skraca okres zakaźności do 24 godzin od pierwszej dawki. Osoby nieleczone lub leczone w sposób nieprawidłowy mogą być zakaźne dla otoczenia nawet kilka tygodni.  

Do zakażenia paciorkowcami może dojść także poprzez przewód pokarmowy, choć obecnie jest to rzadka przyczyna płonicy. Źródłem zakażenia może być na przykład zanieczyszczone i nieprzegotowane mleko.  

Szkarlatyna – przebieg choroby  

Okres wylęgania płonicy jest krótki i zależy od intensywności zakażenia oraz drogi wniknięcia paciorkowców do organizmu. Zazwyczaj pierwsze objawy szkarlatyny obserwuje się po 2–5 dniach od zakażenia. Początkowo obserwuje się nagły wzrost temperatury ciała nawet do 40˚C, osłabienie, bóle brzucha, osłabienie oraz silny ból gardła. Wysypka skórna pojawia się zazwyczaj w drugiej dobie objawów i ma charakter drobnoplamistych zmian skórnych (porównuje się ją do śladów po uderzeniu szczoteczką). Zazwyczaj w 4–5 dniu trwania szkarlatyny obserwuje się żywo różowy język z widocznymi brodawkami (tzw. język malinowy). Po około 7 dniach obserwuje się złuszczanie skóry twarzy, po 14 dniach skóra tułowia a po około 3 tygodniach widoczne jest złuszczanie skóry dłoni i stóp. Chory przestaje być zakaźny dla otoczenia w 24 godziny od zastosowania antybiotyku.  

Szkarlatyna – objawy  

Do najczęstszych objawów szkarlatyny zalicza się:

• gorączka – jest jednym z pierwszych objawów płonicy, charakteryzuje się ostrym początkiem; temperatura ciała gwałtownie wzrasta nawet do 40˚C
• osutka skórna – pojawia się zazwyczaj w drugiej dobie choroby i ma postać drobnoplamistych zmian skórnych przypominających ślady po uderzeniu szczoteczką; wysypka skórna występuje na całym ciele, z wyjątkiem tzw. trójkąta Fiłatowa, czyli obszaru pomiędzy nosem a brodą; osutka skórna najlepiej widoczna jest na twarzy, pośladkach oraz w okolicy pachowej i pachwinowej
• wymioty, biegunka, bóle brzucha – częściej występują u dzieci niż dorosłych
• „język malinowy” – język jest żywo czerwony lub różowy z widocznymi brodawkami, co razem daje obraz przypominający owoc maliny lub truskawki; początkowo język może być pokryty nalotem, który stopniowo zanika
• zmiany na błonach śluzowych jamy ustnej – żywoczerwone lub krwotoczne plamki na podniebieniu miękkim i łukach gardłowych; niekiedy zmiany mogą się zlewać ze sobą; w przypadku szkarlatyny przebiegającej z anginą obserwuje się początkowo obrzęknięte i zaczerwienione migdałki podniebienne, a następnie białawe naloty na ich powierzchni, dodatkowo może wystąpić powiększenie węzłów chłonnych szyjnych
• złuszczanie się naskórka – pojawia się po około 7 dniach od początku choroby na twarzy, po 2 tygodniach na tułowiu a po 3 tygodniach obserwuje się drobnopłatowe złuszczanie się naskórka dłoni i stóp; objaw złuszczania nie występuje jednak w każdym przypadku osoby z płonicą.

Wysypka przy szkarlatynie  

Charakterystycznym objawem szkarlatyny jest drobno grudkowa lub plamkowa wysypka, która pojawia się już w drugiej dobie od początku objawów. Początkowo wysypkę obserwuje się na tułowiu, a następnie zmiany skórne szerzą się odśrodkowo w kierunku dystalnych części ciała (nogi, ręce). Wysypka nie występuje na skórze słoni i stóp. Zmiany wysypkowe porównywane są do wielkości łebka od szpilki. Największe nasilenie wysypki obserwuje się w dołach pachowych, zgięciach stawowych, pośladkach oraz na wewnętrznej powierzchni ud i ramion. Wysypka blednie pod wpływem ucisku. Na twarzy występuje rumień, który omija tzw. trójkąt Fiłątowa, czyli przestrzeń między nosem a brodą. W okolicy zgięć stawowych obserwuje się czerwone linie – tzw. linie Pastii.  

Diagnostyka, rozpoznanie i leczenie szkarlatyny

Szkarlatynę rozpoznaje się na podstawie typowych objawów klinicznych oraz wymazu z gardła potwierdzającego zakażenie paciorkowcami z grupy A. U osób z zapaleniem gardła pomocne bywa zastosowanie skali McIsacca/Centora, która ocenia prawdopodobieństwo zakażenia paciorkowcowego na podstawie wieku, obecności gorączki, powiększenia węzłów chłonnych szyjnych przednich, nalotu na migdałkach podniebiennych i braku kaszlu.  

Leczenie szkarlatyny polega na zastosowaniu antybiotyku (fenoksymetylopenicyliny), po którym chory przestaje być zakaźny dla otoczenia w ciągu 24 godzin. Należy ściśle przestrzegać zaleceń lekarskich dotyczących stosowania antybiotyku i nie skracać okresu jego stosowania, ponieważ może to doprowadzić do wytworzenia nosicielstwa paciorkowców. Fenoksymetylopenicylinę stosuje się 2 razy dziennie przez 10 dni. Dodatkowo stosuje się leki przeciwbólowe, przeciwzapalne i obniżające gorączkę. Należy pamiętać o odpowiednim nawodnieniu, aby zapobiec odwodnieniu organizmu. Leczenie zazwyczaj prowadzone jest w domu, choć w przypadku ciężkiego przebiegu, zwłaszcza u dzieci oraz wystąpienia powikłań, chorego kieruje się do szpitala.  

Powikłania i rokowania po szkarlatynie

Szkarlatyna najczęściej nie powoduje powstawania powikłań, choć niekiedy w przebiegu choroby obserwuje się zapalenie ucha środkowego, zapalenie nerek, mięśnia sercowego, wątroby lub stawów. W większości przypadków objawy szkarlatyny stopniowo ustępują w ciągu kilku dni, najdłużej utrzymuje się złuszczanie się naskórka. Co ciekawe, na szkarlatynę można chorować trzy razy, gdyż są trzy typy toksyny bakteryjnej.