Fenoksymetylopenicylina (penicylina fenoksymetylowa), Phenoxymethylpenicillinum - Zastosowanie, działanie, opis

Wskazaniami do stosowania penicyliny fenoksymetylowej są zakażenia (o charakterze lekkim do umiarkowanego) wywołane przez drobnoustroje wrażliwe na penicyliny. Są to zakażenia uszu, nosa i gardła (zapalenie gardła i migdałków, błony śluzowej nosa i gardła, ucha i zatok), zakażenia dróg oddechowych (zapalenia oskrzeli i płuc), oraz skóry i tkanek miękkich (róża, różnego rodzaju ropnie). 

Fenoksymetylopenicylinę stosuję się również w zapobieganiu powikłaniom po zakażeniach paciorkowcowych (nawroty gorączki reumatycznej, zapalenia wielostawowe, zapalenia wsierdzia i kłębuszków nerkowych). Wykorzystuję się ją również przed małymi zabiegami operacyjnymi (lub po), takimi jak ekstrakcja zęba czy wycięcie migdałków.

W ciężkich zapaleniach płuc lub stawów, posocznicy, zapaleniach opon mózgowo-rdzeniowych podaje się fenoksymetylopenicylinę dożylnie.

Fenoksymetylopenicylina podawana jest doustnie. Dobowe dawki u dzieci wynoszą od 50000 do 100000 IU na kg masy ciała. U dorosłych i młodzieży stosuje się zazwyczaj od 3 do 4,5 mln IU penicyliny fenoksymetylowej na dobę. Zalecane jest podanie dawki dobowej w 2 lub 3 dawkach podzielonych. Leczenie powinno być kontynuowane jeszcze przez 2 do 3 dni od ustąpienia objawów.

U pacjentów z niewydolnością wątroby lub nerek nie jest konieczne zmniejszenie dawki fenoksymetylopenicyliny z uwagi na jej małą toksyczność. Lek należy przyjmować 1h przed posiłkiem, chociaż pokarm ma niewielki wpływ na wchłanianie leku.

Przeciwskazaniami do stosowania fenoksymetylopenicyliny jest nadwrażliwość na substancję czynną oraz uczulenie na cefalosporyny. Nie podajemy leku również pacjentom z zaburzeniami żołądkowo-jelitowymi (biegunka lub wymioty) ze względu na zmniejszone wchłanianie penicyliny fenoksymetylowej.

Penicylina fenoksymetylowa należy do antybiotyków wrażliwych na beta-laktamazę (enzym bakteryjny rozrywający wiązanie beta-laktamowe w cząsteczce antybiotyku).

Może wystąpić krzyżowa reakcja nadwrażliwości z cefalosporynami lub innymi antybiotykami beta-laktamowymi, zwłaszcza u pacjentów, u których stwierdzono nadwrażliwość na tą grupę antybiotyków lub u których występowały inne reakcje alergiczne. Szczególnie narażeni są pacjenci z astmą oskrzelową lub skazą alergiczną.

Należy zachować szczególną ostrożność u pacjentów, podejrzanych o zakażenie gronkowcem oraz u pacjentów z epizodem gorączki reumatycznej w przeszłości (może dojść do wyselekcjonowania szczepów opornych na antybiotyk). 

W przypadku długotrwałego podawania fenoksymetylopenicyliny należy kontrolować obraz morfologii krwi oraz czynność wątroby i nerek, zwłaszcza u pacjentów z zaburzeniami tych narządów (zwiększone ryzyko encefalopatii – uszkodzenia w strukturach mózgu). Długotrwałe podawanie penicyliny fenoksymetylowej może powodować nadkażenia innymi drobnoustrojami lub grzybami.

Chorzy na mononukleozę zakaźną mogą być narażeni na zwiększone ryzyko pojawienia się wysypki na skórze podczas leczenia fenoksymetylopenicyliną.

Pojawiająca się ciężka biegunka, w trakcie leczenia może sugerować podejrzenie rzekomobłoniastego zapalenia okrężnicy. Jest to stan zagrażający życiu.

Fenoksymetylopenicyliny nie należy stosować w ostrej fazie:

• bakteremii i ciężkich postaciach ropniaka;
• zapalenia osierdzia i stawów;
• zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych;
• u pacjentów z wymiotami, rozszerzeniem żołądka, nadmierną perystaltyką jelit (u tych pacjentów występuje zmniejszone wchłanianie penicyliny fenoksymetylowej);
• jako leku wspomagającego w zapobieganiu zakażeń przy porodzie, zabiegach chirurgicznych układu moczowo-płciowego lub dolnego odcinka przewodu pokarmowego.

Fenoksymetylopenicylina może zaburzać działanie doustnej antykoncepcji. 

Fenoskymetylopenicylina wpływa jedynie na aktywnie rozmnażające się bakterie, dlatego nie należy jej łączyć z antybiotykami bakteriostatycznymi. 

Nie zaleca się łączyć substancji z chloramfenikolem, erytromycyną oraz tetracyklinami (działanie antagonistyczne). 

Nie ustalono wpływu fenoksymetylopenicyliny na prowadzenie pojazdów.

Podczas leczenia penicyliną fenoksymetylową mogą wystąpić fałszywie dodatnie wyniki oznaczania glukozy w moczu metodami nieenzymatycznymi, urobilinogenu oraz aminokwasów.

Fenoksymetylopenicylina może inaktywować doustną szczepionkę przeciwko durowi brzusznemu.

Brak danych klinicznych na temat wpływu penicyliny fenoksymetylowej na kobiety w ciąży. Lek przenika przez łożysko, dlatego leczenie należy przeprowadzać w sytuacjach bezwzględnie koniecznych.

Penicylina fenoksymetylowa przenika do mleka matki karmiącej. Istnieje ryzyko zakażenia drożdżakowego niemowlaka oraz toksycznego działania na ośrodkowy układ nerwowy. Może pojawić się również reakcja nadwrażliwości typu późnego u dziecka.

Penicylina fenoksymetylowa po podaniu dożylnym w dużych dawkach może być przyczyną neuropatii (uszkodzenie nerwów obwodowych).

Objawy przedawkowania penicyliny fenoksymetylowej pokrywają się z działaniami niepożądanymi. Są to zazwyczaj:

• zaburzenia żołądkowo-jelitowe (nudności, wymioty, bóle brzucha, biegunka);
• zaburzenia równowagi wodno-elektrolitowej.

Pojawienie się innych objawów może sugerować reakcję alergiczną. 

Przedawkowanie penicyliny fenoksymetylowej może spowodować hiperkaliemię (zwłaszcza u osób z niewydolnością nerek).

Penicylina fenoksymetylowa jest penicyliną naturalną. Mechanizm działania polega na hamowaniu syntezy ściany komórkowej bakterii poprzez wiązanie specyficznych białek wiążących penicylinę (PBP), które znajdują się wewnątrz ściany komórki bakteryjnej. W ten sposób dochodzi do zahamowania podziału komórkowego i syntezy ściany bakterii. To prowadzi do rozpadu komórki bakteryjnej.

Wśród mikroorganizmów wrażliwych na antybiotyk znajdują się: grupy A, C, G, H, L i M paciorkowców, Streptococcus pneumoniae, gronkowce niewytwarzające penicylinazy i Neisseriae spp., Erysipelothrix rhusiopathiae, Listeria spp., Corynebacterium spp., Bacillus anthracis, Actinomycetes spp., Streptobacillus spp., Pasteurella multocida, Spirillum minus, krętki i inne drobnoustroje spiralne (Leptospira, Treponema, Borrelia i inne), oraz wiele gatunków wrażliwych bakterii beztlenowych (np. Peptococcus spp., Peptostreptococcus spp., rodzaj Clostridium, rodzaj Fusobacterium i inne). Wśród enterokoków (czyli grupy D paciorkowców) tylko niektóre są wrażliwe.

Fenoksymetylopenicylina wchłania się po podaniu doustnym bardzo szybko (lepiej wchłaniają się jej sole wapniowe lub potasowe). Maksymalne stężenie w osoczu i tkankach występuje w ciągu 30 do 60 minut.

Fenoksymetylopenicylina wiąże się z białkami osocza w ilości od 55% do 80% podanej dawki doustnej. Z łatwością przenika do nerek, wątroby, płuc, skóry, błon śluzowych, mięśni, płynów ciała (zwłaszcza w miejsca zapalne). 

35–70% dawki doustnej penicyliny fenoksymetylowej jest metabolizowane do nieaktywnego metabolitu – kwasu penicylowego lub kwasu 6-aminopenicylanowego.

Większa część penicyliny fenoksymetylowej jest wydalana w postaci niezmienionej w moczu, niewielka część jest wydalana w kale w postaci czynnego leku.