Co czwarty polski nastolatek ma myśli samobójcze. Niepokojące dane z nowego raportu

Z badania „Dobre i złe wiadomości – życie online i offline a zdrowie psychiczne polskich nastolatków” wynika, że problemy psychiczne wśród młodzieży są powszechne, a skala kryzysu wymaga natychmiastowej reakcji. W ciągu ostatniego roku aż 23% uczniów klas trzecich szkół ponadpodstawowych myślało o odebraniu sobie życia. Raport stawia w centrum uwagi nie tylko skalę zagrożenia, ale także kluczową rolę rówieśniczego wsparcia. Po raz pierwszy badania tak precyzyjnie pokazują, jak aktywność online, przemoc i samotność splatają się w jeden, często niewidzialny problem – kryzys suicydalny.

1. Niewidzialna epidemia – skala myśli, planów i prób samobójczych
2. Internet – zamiast pomagać wzmacnia poczucie krzywdy i osamotnienia
3. Samookaleczenia – „kiedy ciało mówi to, czego nie da się powiedzieć słowami”
4. Przemoc – wspólny mianownik większości kryzysów suicydalnych
5. Rówieśnicy – pierwsze i często jedyne wsparcie
6. Rekomendacje – czy można zatrzymać kryzys suicydalny wśród polskich nastolatków?
7. Wsparcie w kryzysie suicydalnym

Z tego artykułu dowiesz się

• kto wśród nastolatków jest najbardziej zagrożony kryzysem suicydalnym i jak skala problemu zmienia się z wiekiem,
• kto realnie pomaga młodym w kryzysie suicydalnym,
• jakie działania mogą skutecznie przeciwdziałać samobójstwom.

Dzięki temu artykułowi dowiesz się, jak poważny jest kryzys psychiczny wśród polskich nastolatków, jakie czynniki zarówno w sieci, jak i w realnym życiu go nasilają.

Niewidzialna epidemia – skala myśli, planów i prób samobójczych

Dane z raportu – Dobre i złe wiadomości – życie online i offline a zdrowie psychiczne polskich nastolatków* – odsłaniają narastającą falę kryzysów psychicznych.

W klasach siódmych 17% uczniów deklaruje myśli samobójcze, a 15% planowało odebranie sobie życia. W szkołach ponadpodstawowych jest jeszcze gorzej – 23% nastolatków myślało o samobójstwie w ostatnim roku, a 21% miało gotowy plan.

Badacze zauważają wyraźny „efekt dojrzewania” – między 13. a 17. rokiem życia ryzyko planów samobójczych niemal się podwaja. Dziewczęta są zagrożone na każdym etapie bardziej niż chłopcy, ale chłopcy częściej podejmują działania impulsywne.

Co więcej i co najgorsze problem nie kończy się na myślach, ponieważ 8% siódmoklasistów i 12% uczniów szkół ponadpodstawowych od myśli, przeszło do czynów i ma za sobą próbę samobójczą. Co trzecia osoba, która próbowała, robiła to więcej niż dwa razy – to wskaźnik wskazujący na głęboką utrwaloną bezradność.

Internet – zamiast pomagać wzmacnia poczucie krzywdy i osamotnienia

Korzystanie z Internetu nie jest samo w sobie przyczyną kryzysu, ale staje się niejako jego katalizatorem. Młodzi w sieci szukają ucieczki, odcięcia i chwilowego „wyłączenia myślenia”:

• 27% siódmoklasistów i 35% starszych nastolatków używa Internetu, by „uciec od zmartwień”.
• 32% uczniów szkół ponadpodstawowych spełnia kryteria kompulsywnego korzystania z sieci.
• 58% spędza w Internecie co najmniej 4 godziny dziennie w zwykły dzień tygodnia – i to bez liczenia nauki.

Jednak najważniejsze jest coś innego. Algorytmy trafiają w najmniej odpornych. Wśród nastolatków z myślami samobójczymi 48% siódmoklasistów i 43% uczniów szkół ponadpodstawowych dostaje treści suicydalne, „mimo że ich nie wyszukuje”.

Wśród tych, którzy planowali samobójstwo nawet 52% widzi takie treści niejako samoistnie. U osób po próbie samobójczej 39% uczniów podstawówki i aż 67% licealistów doświadcza niechcianych treści związanych ze śmiercią.

Jak widać, to nie są pojedyncze przypadki – to działanie algorytmów, które wzmacniają treści związane z emocjonalnym stanem użytkownika. Ponadto, badacze zauważyli, że nastolatki w kryzysie szybciej „wpadają” w spirale treści – algorytmy podają im bardziej skrajne komunikaty niż rówieśnikom korzystającym z tych samych platform, ale bez kryzysu.

Samookaleczenia – „kiedy ciało mówi to, czego nie da się powiedzieć słowami”

Samookaleczenia nie zawsze oznaczają chęć odebrania sobie życia, ale eksperci podkreślają, że to jeden z najsilniejszych predyktorów późniejszej próby samobójczej.

W obu badanych grupach (13- i 17-latkowie) 17% uczniów dokonywało samookaleczeń w ostatnim roku. Najczęściej były to: nacinanie skóry, drapanie do krwi, przypalanie czy wyrywanie włosów.

Przemoc – wspólny mianownik większości kryzysów suicydalnych

Przemoc okazuje się jednym z najbardziej konsekwentnych i najsilniejszych czynników ryzyka kryzysów samobójczych. W danych z raportu widać to niezwykle wyraźnie – niemal każdy nastolatek z myślami lub próbami samobójczymi ma w swojej historii doświadczenie przemocy. Wśród uczniów klas siódmych odsetek ten sięga 99–100%, a w szkołach ponadpodstawowych 95–97%. Oznacza to, że kryzys suicydalny prawie nigdy nie pojawia się „znikąd”. Zwykle jest efektem długotrwałego funkcjonowania w środowisku, które nie zapewnia bezpieczeństwa psychicznego.

Najbardziej dominuje przemoc psychiczna – stałe krytykowanie, poniżanie, zawstydzanie, grożenie, komunikaty podważające wartość dziecka. To właśnie ten typ przemocy, szczególnie gdy pochodzi od rodziców, najczęściej towarzyszy nastoletnim próbom samobójczym. Badacze podkreślają, że przemoc emocjonalna nie pozostawia siniaków, ale ma najsilniejszy wpływ na przekonanie młodej osoby, że „jest problemem” lub „nikomu na niej nie zależy” – a to bezpośrednie predyktory myśli samobójczych.

U części młodych dochodzi także przemoc rówieśnicza – wyzywanie, ośmieszanie, izolowanie, zastraszanie. Co ważne, uczniowie po próbie samobójczej byli ponad dwa razy częściej wyzywani i zastraszani w sieci niż ich rówieśnicy bez takich prób. Ponad połowa licealistów po próbie była regularnie obrażana lub wykluczana przez osoby ze szkoły. To pokazuje, że środowisko szkolne bywa dla wielu młodych nie tylko miejscem nauki, ale także przestrzenią chronicznego stresu.

W starszych rocznikach częściej pojawia się także przemoc seksualna – zarówno w offline, jak i w sieci. Badacze zwracają uwagę, że nawet jednorazowy incydent tego typu wielokrotnie zwiększa ryzyko zachowań suicydalnych, a nastolatki rzadko ujawniają takie doświadczenia dorosłym.

Istotnym wnioskiem jest również to, że przemoc rzadko występuje w pojedynczej formie. U większości nastolatków w kryzysie suicydalnym obecna jest kumulacja kilku typów przemocy, np. przemoc emocjonalna w domu + wykluczenie w klasie + cyberprzemoc. Ta „nakładająca się sieć urazów” działa na młodą osobę jak stała, wieloźródłowa presja, przy której codzienne funkcjonowanie wymaga ogromnego wysiłku. Gdy system wsparcia jest słaby lub nieobecny, pojawiają się myśli rezygnacyjne, autoagresja, a później plany samobójcze.

Rówieśnicy – pierwsze i często jedyne wsparcie

Młodzi wolą zwierzać się młodym. I właśnie dlatego to rówieśnicy są pierwszą linią wsparcia.

Według danych raportu, w klasach siódmych 30% słyszało od znajomego o jego myślach samobójczych, a 37% pomagało koledze/koleżance w kryzysie. Z kolei w szkołach ponadpodstawowych 45% wysłuchało zwierzeń o myślach samobójczych, a 53% udzieliło realnej pomocy swojemu rówieśnikowi.

Rekomendacje – czy można zatrzymać kryzys suicydalny wśród polskich nastolatków?

Skuteczne przeciwdziałanie kryzysom suicydalnym wśród młodzieży wymaga działań kompleksowych – od wsparcia indywidualnego po zmiany systemowe w szkołach, społecznościach i mediach cyfrowych:

• stała obecność psychologów w szkołach oraz wdrożone procedury kryzysowe – nie tylko na papierze;
• systemowe przeciwdziałanie przemocy (psychicznej, rówieśniczej, domowej), bo to najważniejszy predyktor kryzysu suicydalnego;
• regulacja algorytmów – ograniczenie wyświetlania treści suicydalnych użytkownikom w kryzysie i promowanie treści wspierających;
• szkolenia dla dorosłych: nauczycieli, trenerów, rodziców – jak rozpoznawać sygnały i reagować;
• wzmacnianie kompetencji rówieśniczych – młodzi już są interwentami; trzeba ich w tym wspierać;
• powszechna dostępność pomocy – numery kryzysowe, czaty, szybka ścieżka do specjalisty.

Wsparcie w kryzysie suicydalnym

Osoby w kryzysie suicydalnym powinny natychmiast szukać wsparcia u profesjonalistów lub zaufanych osób. W Polsce można kontaktować się całodobowo, wybierając: 

• Telefon Zaufania dla Dzieci i Młodzieży – 116 111,
• Telefon Zaufania dla Osób Dorosłych w Kryzysie Psychicznym – 116 123, 
• Centrum Wsparcia dla Osób w Kryzysie Samobójczym: 800 70 2222, e-mail: porady@centrumwsparcia.pl 
• Ogólnopolski telefon dla ofiar przemocy w rodzinie „Niebieska Linia” –  800 120 002.

* Raport „Dobre i złe wiadomości – życie online i offline a zdrowie psychiczne polskich nastolatków”, opracowany przez fundację Dbam o Mój Zasięg we współpracy z Bankiem Gospodarstwa Krajowego, stanowi próbę dogłębnego zrozumienia zjawiska życia młodzieży w świecie cyfrowym. Powstał w ramach projektu „Zrównoważona cyfryzacja”, którego celem jest tworzenie bezpiecznego i zrównoważonego ekosystemu cyfrowego – takiego, który wspiera rozwój zarówno jednostki, jak i całego społeczeństwa, zamiast mu szkodzić.