RSV, pneumokoki, półpasiec, choroby tropikalne – poznaj zalety szczepień

Szczepienia to jedno z największych osiągnięć medycyny – dzięki nim miliardy ludzi na całym świecie zyskały trwałą ochronę przed chorobami, które kiedyś powodowały ogromną śmiertelność. Przeciw jakim chorobom warto się zaszczepić i kiedy to zrobić?

1. Znaczenie szczepień
2. Dlaczego warto zaszczepić się przeciw grypie?
3. Szczepionka przeciw RSV dla seniorów i kobiet w ciąży
4. Co daje szczepionka przeciw pneumokokom?
5. Na co się zaszczepić przed podróżami do krajów tropikalnych?

Znaczenie szczepień

Choć żadna szczepionka nie gwarantuje 100% skuteczności, to podanie jej we właściwym czasie i schemacie znacząco zwiększa szanse na uniknięcie ciężkiego przebiegu choroby, co jednocześnie zmniejsza ryzyko powikłań, hospitalizacji, a nawet śmierci. Szczepienia działają jak niewidzialna tarcza – uczą układ odpornościowy rozpoznawać i niszczyć zagrożenie, zanim zdąży wyrządzić szkody. Skuteczność szczepień zależy od wielu czynników, takich jak wiek, stan zdrowia, odstęp od ostatniej dawki oraz indywidualna odpowiedź immunologiczna. Przykładowo, dwie dawki szczepionki MMR chronią aż 97–99% dzieci przed odrą, świnką i różyczką – chorobami, które w przeszłości były powodem nie tylko wysokiej śmiertelności, lecz także trwałego kalectwa.

Szczepienia mają również wymiar społeczny, ponieważ budują tzw. odporność zbiorową – im więcej osób zaszczepionych, tym mniejsze ryzyko rozprzestrzeniania się chorób w społeczeństwie. Dzięki temu ochronę mogą zyskać także osoby, które nie mogą szczepić się z powodów zdrowotnych, np. małe dzieci (które nie osiągnęły minimalnego wieku wymaganego do podania konkretnej szczepionki), osoby z osłabionym układem odpornościowym, pacjenci onkologiczni lub osoby uczulone na składniki szczepionek.

Co więcej, szczepienia społeczności zmniejszyły obciążenie systemu zdrowia, radykalnie obniżyły koszty leczenia, hospitalizacji i opieki zdrowotnej, a także przyczyniły się do eliminacji chorób takich jak ospa prawdziwa (całkowicie) oraz do niemal całkowitego wyeliminowania polio w Europie.

Dlaczego warto zaszczepić się przeciw grypie?

Według danych co roku wirus grypy powoduje zachorowania u 5–10% dorosłych oraz od 20% do 30% dzieci na świecie. Szczepionka przeciw grypie to skuteczny sposób na zmniejszenie ryzyka ciężkiego przebiegu choroby i jej groźnych powikłań. Mimo że nie daje stuprocentowej ochrony przed zakażeniem, znacznie łagodzi objawy, skraca czas choroby i zmniejsza ryzyko hospitalizacji. Najkorzystniej zaszczepić się jesienią – wówczas organizm zdąży wykształcić odporność, która rozwija się w ciągu 2–3 tygodni i utrzymuje nawet do 12 miesięcy.

Na grypę należy szczepić się co roku, ponieważ wirus wywołujący tę chorobę ciągle mutuje. Szczepionki każdego roku są dostosowywane do aktualnych prognoz dotyczących szczepu wirusa. Grupą osób szczególnie narażonych na intensywny przebieg oraz powikłania pogrypowe są osoby starsze, dzieci poniżej 5. roku życia, kobiety ciężarne, osoby otyłe lub przewlekle chore. Szczepienie można łączyć z innymi – nie trzeba rozdzielać wizyt.

Szczepienie przeciw grypie może zapobiec dodatkowym wydatkom związanym z chorobą, ponieważ podczas choroby często konieczne jest skorzystanie z L4, a w przypadku dziecka zorganizowanie opieki oraz zakup leków. Ponadto za szczepieniem przeciw grypie przemawiają badania, które pokazują, że szczepienie może zmniejszyć ryzyko zawału nawet o 26%, a zgonu z przyczyn sercowo-naczyniowych o ponad 30%.

Szczepionka przeciw RSV dla seniorów i kobiet w ciąży

Syncytialny wirus oddechowy (RSV, ang. respiratory syncytial virus) to groźny patogen, który może prowadzić do poważnych zakażeń dolnych dróg oddechowych, zwłaszcza u niemowląt, seniorów i osób z chorobami współistniejącymi.
Obecnie dostępne są dwie szczepionki, które skutecznie chronią przed zachorowaniem – Arexvy oraz Abrysvo. Obie szczepionki są inaktywowane i podawane domięśniowo w jednej dawce.

Arexvy zalecana jest osobom po 60. roku życia oraz osobom w wieku 50–59 lat należącym do grup ryzyka. Badania wykazały, że szczepienie zmniejsza ryzyko ciężkich infekcji RSV u osób w wieku 60 lat i starszych nawet o ponad 80%. Szczepionka jest dobrze tolerowana, a działania niepożądane – jak ból w miejscu wkłucia czy zmęczenie – są zwykle łagodne i krótkotrwałe.

Szczepionka Abrysvo jest przeznaczona dla seniorów i kobiet w ciąży. Podanie jej ciężarnej (najlepiej między 32. a 36. tygodniem) zmniejsza ryzyko ciężkich zakażeń wirusem RSV i konieczności hospitalizacji niemowlęcia z tego powodu nawet o 80% w pierwszych trzech miesiącach życia. U osób po 60. roku życia również wykazuje wysoką skuteczność – redukuje ryzyko ciężkich infekcji o ponad 85%.

Zakażenie RSV może być szczególnie niebezpieczne dla starszych pacjentów z chorobami serca, płuc czy cukrzycą. Eksperci szacują, że każdego roku wirus RSV odpowiada za tysiące hospitalizacji i zgonów oraz ok. 3 milionów incydentów ostrego zakażenia dróg oddechowych w Europie. Z tego względu szczepienia, zwłaszcza w populacjach wrażliwych, stanowią skuteczną i bezpieczną formę profilaktyki oraz zmniejszają ryzyko hospitalizacji z powodu zakażenia.

Co daje szczepionka przeciw pneumokokom?

Zakażenia pneumokokowe są wywoływane przez bakterię Streptococcus pneumoniae. Stanowią nie tylko częstą przyczynę infekcji u dzieci, ale także poważne zagrożenie dla dorosłych, szczególnie po 65. roku życia. Choroby wywoływane przez tzw. pneumokoki mogą mieć gwałtowny i groźny przebieg, zwłaszcza u osób z obniżoną odpornością, chorobami przewlekłymi (jak cukrzyca czy niewydolność serca) i w podeszłym wieku.

Jedną z najczęstszych postaci tych zakażeń u dorosłych jest pneumokokowe zapalenie płuc, które w co czwartym przypadku (czyli aż u 25% chorych!) może zakończyć się śmiercią.

Pneumokoki mogą również wywołać inwazyjne zakażenia, takie jak sepsa czy zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, które mogą prowadzić do trwałych powikłań neurologicznych, a nawet śmierci. Nosicielstwo bakterii jest powszechne – nawet 60% dzieci uczęszczających do żłobków i przedszkoli może przenosić pneumokoki i nie wykazywać żadnych objawów choroby. Zakażenie może jednak zagrażać dziadkom, osobom chorym czy osłabionym.

Na szczęście przed groźnymi konsekwencjami można się chronić – skuteczną bronią są szczepienia. Dostępne są dwa główne typy szczepionek – skoniugowane (stosowane już od pierwszych miesięcy życia) i polisacharydowe (zalecane przede wszystkim osobom powyżej 65. roku życia oraz tym z grup ryzyka). Obie wykazują wysoką skuteczność w zapobieganiu ciężkim postaciom zakażeń i są dobrze tolerowane. Co ciekawe, niektóre badania wykazały, że szczepienie przeciw pneumokokom może również obniżyć ryzyko zawału serca nawet o 17% – co jest istotne dla pacjentów kardiologicznych.

Na co się zaszczepić przed podróżami do krajów tropikalnych?

Podróże do tropikalnych zakątków świata to nie tylko egzotyka i przygoda, ale też realne ryzyko zetknięcia się z groźnymi chorobami zakaźnymi, zwykle niespotykanymi w Polsce. Z tego względu szczepienia przedwyjazdowe to jeden z najważniejszych elementów przygotowania do podróży wakacyjnej. Niektóre z nich są obowiązkowe, inne zalecane – w zależności od celu podróży.

Wiele chorób tropikalnych występuje endemicznie i nie istnieje ich leczenie przyczynowe, dlatego jedyną skuteczną ochroną pozostają szczepienia. Warto pamiętać, że ryzyko zachorowania na niektóre choroby może być bardzo wysokie – np. aż 3% nieuodpornionych podróżnych może zakazić się wirusowym zapaleniem wątroby typu A (WZW A) podczas pobytu w rejonach o dużym rozpowszechnieniu wirusa.

Do najczęściej rekomendowanych szczepień z zakresu medycyny podróży należą szczepienia przeciwko: żółtej gorączce, wirusowemu zapaleniu wątroby typu A i B, durowi brzusznemu, wściekliźnie, błonicy, tężcowi, polio, meningokokom, cholerze oraz japońskiemu zapaleniu mózgu. Przykładowo, szczepionka przeciwko żółtej gorączce (Stamaril) jest obowiązkowa przy wjeździe do niektórych krajów Afryki i Ameryki Południowej. Z kolei ryzyko zakażenia durem brzusznym, przenoszonym przez skażoną wodę i jedzenie, można skutecznie ograniczyć jedną dawką szczepionki działającej przez 3–5 lat.

Szczepienie przeciw żółtej gorączce

Żółta gorączka to wirusowa choroba przenoszona przez komary, występująca w tropikalnej Afryce i Ameryce Południowej. Jeśli wybierasz się do Ghany, Nigerii, Kamerunu, Boliwii czy Gujany Francuskiej, musisz mieć potwierdzenie szczepienia (np. preparatem Stamaril) – inaczej nie przekroczysz granicy. Jedna dawka zapewnia wieloletnią ochronę, ale w niektórych krajach nadal wymagany jest wpis do tzw. „żółtej książeczki”.

Szczepienia przeciw WZW typu A i WZW typu B

Wirusowe zapalenie wątroby typu A i B to klasyczne „choroby brudnych rąk” – stanowią zagrożenie szczególnie podczas podróży do Indii, Egiptu, Maroka, Tajlandii, Peru czy Brazylii. Dwie dawki (typ A) lub trzy dawki szczepionki (typ A+B, np. Twinrix) zapewniają długoterminową ochronę – nawet do 20 lat. Podczas pobytu w krajach rozwijających się aż 3 na 100 osób może zakazić się WZW typu A.

Szczepienie przeciw durowi brzusznemu

Dur brzuszny, wywoływany przez Salmonella typhi, to zmora Azji Południowej i Południowo-Wschodniej ( zwłaszcza Indii, Bangladeszu, Nepalu), ale także Afryki Subsaharyjskiej. Wystarczy zjeść sałatę umytą w zakażonej wodzie lub spożyć lód z niepewnego źródła. Najlepszą ochroną przed zakażeniem durem brzusznym jest szczepionka Typhim Vi, która chroni przed chorobą przez 3–5 lat po jednej dawce.

Szczepienie przeciwko wściekliźnie

Wścieklizna może zaskoczyć wszędzie, ale jest szczególnie groźna w Azji Południowo-Wschodniej (Indonezja, Wietnam, Filipiny), Ameryce Łacińskiej i na Madagaskarze. Wścieklizna powoduje śmierć ponad 59 000 osób rocznie, głównie w Azji i Afryce. W wielu krajach panuje tzw. wścieklizna miejska, czyli transmisja wirusa przez bezpańskie psy i koty. Trzy dawki szczepionki Verorab lub Rabipur mogą uratować życie – po wystąpieniu objawów wścieklizna niemal zawsze kończy się śmiercią.

Szczepienia przeciw meningokokom

Meningokoki to groźne bakterie powodujące sepsę i zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych. Szczepienie przeciwko meningokokom grup A, C, W, Y (np. Menveo lub Nimenrix) jest obowiązkowe przy wjeździe do Arabii Saudyjskiej. W Afryce Subsaharyjskiej w tzw. meningitis belt (m.in. Niger, Mali, Burkina Faso) zapadalność w czasie epidemii sięga 1000 przypadków na 100 tys. osób. Dla porównania – w Polsce to tylko 0,7/100 tys.

Szczepienie przeciw cholerze

Cholera i biegunki podróżnych to największe zagrożenia w Indiach, Bangladeszu, Etiopii, Haiti i w niektórych rejonach Ameryki Południowej. Doustna szczepionka Dukoral chroni zarówno przed cholerą, jak i zakażeniem ETEC – jedną z najczęstszych przyczyn biegunek podróżnych. Podawana jest w 2 dawkach. Około 90% zachorowań na cholerę ma łagodny przebieg, ale w ciężkich przypadkach, bez leczenia, śmiertelność może przekraczać 50%.

Szczepienie przeciw japońskiemu zapaleniu mózgu

Japońskie zapalenie mózgu występuje głównie w Azji Południowo-Wschodniej i Wschodniej (np. Tajlandia, Laos, Wietnam, Japonia, Chiny), ale także w północnej Australii. Jeśli planujesz podróż do rejonów wiejskich, zwiedzanie pól ryżowych lub noclegi pod namiotem – rozważ szczepienie. Co roku odnotowuje się nawet 50 000 przypadków tej ciężkiej choroby, a śmiertelność sięga 30%. Dane wskazują, że 25% przypadków japońskiego zapalenia mózgu kończy się zgonem.

Kiedy wykonać szczepienia przeciwko chorobom tropikalnym?

Najlepiej zaszczepić się 6–8 tygodni przed wyjazdem, ponieważ niektóre szczepionki wymagają podania kilku dawek w odstępach czasowych.

Warto dodać, że wiele szczepionek można przyjąć w przyspieszonym schemacie (np. Twinrix), co jest bardzo wygodne dla osób decydujących się na podróż w ostatniej chwili. Niestety, szczepienia z zakresu medycyny podróży nie są refundowane przez NFZ, dlatego warto wcześniej uwzględnić je w budżecie wyjazdowym.