Japońskie zapalenie mózgu – szczepionka, objawy, leczenie

Osoby wybierające się w podróż do popularnej wśród polskich turystów Azji Południowo-Wschodniej powinny mieć świadomość występowania na tym obszarze choroby wirusowej japońskie zapalenie mózgu. Na szczęście na to schorzenie istnieje dostępna w Polsce szczepionka.

Japońskie zapalenie mózgu to choroba wywoływana przez arbowirusy z grupy Flaviviridae. Naturalny rezerwuar tego wirusa stanowią ptaki żyjące na terenach podmokłych i trzoda chlewna. Wirus japońskiego zapalenia mózgu przenoszony jest przez komary z rodzaju Culex i Aedes, po ukąszeniu których może przedostać się do organizmu człowieka i wywołać objawy chorobowe.

Japońskie zapalenie mózgu – gdzie występuje?

Japońskie zapalenie mózgu występuje w krajach południowo-wschodniej Azji (m.in. Japonii, Korei Północnej i Południowej, Chinach, Tajlandii, Wietnamie i Indiach), a także w północno-wschodniej Australii i Papui-Nowej Gwinei.

Największe ryzyko zachorowania dotyczy osób przebywających na obszarach wiejskich, będących naturalnym siedliskiem ptactwa wodnego i stwarzających sprzyjające warunki do namnażania komarów przenoszących japońskie zapalenie mózgu.

Szczepionka na japońskie zapalenie mózgu

Szczepionka na japońskie zapalenie mózgu jest najskuteczniejszym sposobem zapobiegania zachorowaniu. Szczepienie należy rozważyć u osób planujących wyjazd w rejony występowania choroby.

Szczepionka dostępna w Polsce zawiera inaktywowane (zabite) wirusy. Przeznaczona jest dla dzieci powyżej 2. miesiąca życia oraz dorosłych (u dzieci do 3. roku życia stosuje się niższe dawki). Schemat podstawowy obejmuje podanie dwóch dawek w odstępie 4 tygodni. Dzieciom powyżej 14. roku życia oraz dorosłym można podać dawkę przypominającą po upływie roku od szczepienia podstawowego, jeśli prawdopodobne jest ponowne narażenie na wirusa. U dorosłych możliwe jest wdrożenie schematu przyspieszonego (podanie dwóch dawek w odstępie 7 dni), kiedy konieczne jest uzyskanie szybkiego uodpornienia.

Skutki uboczne szczepionki na japońskie zapalenie mózgu występują zazwyczaj w ciągu pierwszych trzech dni od wakcynacji, z reguły mają łagodne nasilenie i ustępują samoistnie. Najczęściej zgłaszanymi powikłaniami po szczepionce na japońskie zapalenie mózgu są:

• bóle głowy,
• ból mięśni,
• ból, tkliwość i zaczerwienienie w miejscu wstrzyknięcia,
• gorączka,
• objawy grypopodobne,
• zmęczenie,
• drażliwość,
• nudności, wymioty,
• biegunka.

Niezależnie od szczepienia, należy pamiętać o innych działaniach profilaktycznych, które obejmują:

• stosowanie repelentów,
• noszenie odzieży chroniącej całe ciało przed ugryzieniami komarów,
• korzystanie z moskitier oraz siatek zabezpieczających na okna i otwory wentylacyjne,
• unikanie wieczornej i nocnej aktywności na terenach otwartych, kiedy komary przenoszące chorobę są najbardziej aktywne.

Japońskie zapalenie mózgu – objawy

Okres wylęgania choroby wynosi od 6 do 16 dni. 99% zachorowań na japońskie zapalenie mózgu ma przebieg łagodny: albo zupełnie bezobjawowy, albo z objawami grypopodobnymi o niewielkim nasileniu, takimi jak:

• gorączka,
• bóle mięśniowo-stawowe,
• bóle głowy,
• zaburzenia żołądkowo-jelitowe,
• uczucie rozbicia i ogólnego osłabienia.

W tych przypadkach choroba ustępuje samoistnie po kilku dniach. Jedynie u 1% pacjentów rozwija się ciężkie zapalenie mózgu, któremu towarzyszą objawy ze strony ośrodkowego układu nerwowego:

• nagły ból głowy,
• wysoka gorączka,
• zaburzenia świadomości,
• zaburzenia ruchu i mowy,
• niedowłady,
• zaburzenia koncentracji i dezorientacja,
• drgawki.

Ryzyko zgonu w ciężkich przypadkach japońskiego zapalenia mózgu wynosi 25–30%, a u 30–50% chorych pozostają trwałe deficyty neurologiczne oraz zaburzenia psychiczne.

Okres rekonwalescencji po przechorowaniu wynosi nawet kilka miesięcy. Światowa Organizacja Zdrowia szacuje, że na objawową postać japońskiego zapalenia mózgu choruje 68 000 osób rocznie (w tym ponad 50 000 dzieci do 15. roku życia), z czego ok. 20 000 umiera.

Japońskie zapalenie mózgu – leczenie

W przypadku japońskiego zapalenia mózgu nie są znane skuteczne sposoby leczenia przyczynowego, czyli prowadzącego do wyeliminowania czynnika patogennego – arbowirusa. Leczenie japońskiego zapalenia mózgu polega więc jedynie na łagodzeniu uciążliwych dla pacjenta objawów, przede wszystkim poprzez podawanie leków przeciwbólowych i przeciwgorączkowych.

W ciężkich przypadkach konieczne może być wdrożenie metod wspomagania oddechu czy łagodzenia drgawek. Obrzęk, towarzyszący zapaleniu mózgu, łagodzi się poprzez dożylne podawanie mannitolu.

Przełomem w opracowywaniu nowych terapii japońskiego zapalenia mózgu może okazać się zidentyfikowanie receptora CLEC5A (ang. C-Type Lectin Domain Containing 5A) dla monocytów i makrofagów. W badaniach in vivo wykazano, że wirus japońskiego zapalenia mózgu bezpośrednio z nim oddziałuje i aktywuje makrofagi do wydzielania cytokin prozapalnych i chemokin. U zwierząt pozbawionych genu kodującego CLEC5A ta reakcja immunologiczna była znacząco osłabiona.

Zahamowanie aktywności CLEC5A, choć nie zapobiega zakażaniu przez wirusa neuronów i astrocytów, może ograniczyć neurozapalenie indukowane przez mikroglej (wyspecjalizowane makrofagi ośrodkowego układu nerwowego). To właśnie zapalenie mózgu i towarzyszące mu objawy stanowią bezpośrednią przyczynę zgonu pacjentów, a także powstawania trwałych uszczerbków neurologicznych. Odkrycie roli CLEC5A w patogenezie japońskiego zapalenia mózgu może w przyszłości przyczynić się do rozwoju nowych strategii terapeutycznych.