Wścieklizna u ludzi – jakie są objawy? Szczepionka na wściekliznę

Obowiązek szczepienia psów przeciwko wściekliźnie to nie tylko biurokratyczny, rutynowy nakaz, nakładający na posiadaczy czworonogów dodatkowe zobowiązanie. W rzeczywistości to jeden z najskuteczniejszych sposobów radzenia sobie z niezwykle niebezpieczną chorobą wirusową, jaką jest wścieklizna. W przypadku tej choroby zdecydowanie lepiej jest zapobiegać zakażeniu, bo gdy u ludzi pojawią się pierwsze objawy wścieklizny, na pomoc jest już za późno.

Wścieklizna (łac. rabies) jest wirusową chorobą odzwierzęcą, czyli przenoszącą się ze zwierząt na człowieka. Wścieklizną można się zarazić poprzez bezpośredni kontakt uszkodzonej skóry (rzadziej błon śluzowych) ze śliną lub tkanką układu nerwowego chorego zwierzęcia, najczęściej na skutek ugryzienia.

Jakie są objawy wścieklizny u ludzi?

Do wystąpienia pierwszych objawów wścieklizny dochodzi po okresie inkubacji, wynoszącym ok. 2 miesiące od momentu zakażenia. Wczesne oznaki wścieklizny u ludzi dotyczą miejsca zranienia: w obrębie rany występuje mrowienie, kłucie lub pieczenie. Towarzyszą im nieswoiste objawy ogólne: gorączka, ból głowy, złe samopoczucie, mdłości i torsje, uczucie zmęczenia, rzadziej pojawiają się halucynacje.

Wirus atakuje przede wszystkim komórki układu nerwowego, szczególnie komórki istoty szarej mózgu, dlatego w następnym okresie choroby pojawiają się typowe objawy neurologiczne: nadmierne pobudzenie i niepokój ruchowy. U chorego stwierdza się mimowolne skurcze mięśni (konwulsje), ślinotok, światłowstręt oraz najbardziej charakterystyczny objaw wścieklizny, czyli wodowstręt, któremu towarzyszą bolesne skurcze mięśni jamy ustnej, gardła i krtani. Początkowo występują jedynie podczas picia, po krótkim czasie wywołuje je już sam widok wody, przez co ugaszenie pragnienia jest niemożliwe. Pojawiają się również skurcze mięśni oddechowych, powodujące sinicę, oraz drgawki.

Wścieklizna cechuje się najwyższą śmiertelnością spośród wszystkich znanych chorób zakaźnych – zakażenie przeżywają jedynie pojedyncze osoby, u których przed wystąpieniem objawów udało się wdrożyć uodparnianie bierno-czynne.

Diagnozowanie wścieklizny

Wściekliznę diagnozuje się na podstawie wywiadu epidemiologicznego i charakterystycznych objawów klinicznych. U chorego człowieka można również wykonać badania laboratoryjne w kierunku wścieklizny: izolację wirusa z materiału biologicznego, wykrycie materiału genetycznego wirusa metodą PCR lub badania serologiczne w kierunku wykrycia swoistych przeciwciał. W diagnostyce przyżyciowej materiałem diagnostycznym są ślina i płyn mózgowo-rdzeniowy, a w diagnostyce pośmiertnej – tkanka mózgowa.

Szczepionka na wściekliznę u ludzi

Szczepionka na wściekliznę stosowana u ludzi zawiera zabitego wirusa wścieklizny. Profilaktycznie podaje się ją osobom narażonym zawodowo na kontakt z chorymi zwierzętami lub podróżującym w tereny występowania choroby. Szczepienie na wściekliznę wykonywane jest również po narażeniu na kontakt z wirusem, najczęściej u osób pogryzionych przez psy lub inne zwierzęta.

W przypadku szczepień profilaktycznych stosuje się schemat oparty na trzech dawkach szczepienia podstawowego, przyjętych w ciągu 4 tygodni, i dawce uzupełniającej po 12 miesiącach. Dawki przypominające podaje się co 5 lat. Po kontakcie z potencjalnie zakażonym zwierzęciem osobom wcześniej nieszczepionym podaje się 5 dawek szczepionki w ciągu miesiąca, a wraz z pierwszą dawką szczepionki dodatkowo immunoglobulinę. U osób wcześniej zaszczepionych stosuje się wyłącznie dwie dawki szczepionki, bez podawania immunoglobuliny.

Jak leczyć wściekliznę? Czy wścieklizna u człowieka jest uleczalna?

Wścieklizna u człowieka jest chorobą nieuleczalną, nie istnieje skuteczny lek na wściekliznę. Leczenie ma charakter wyłącznie objawowy: podaje się leki uspokajające, przeciwbólowe i przeciwdrgawkowe.

Jeśli nie doszło do wystąpienia objawów, u pogryzionego pacjenta stosuje się uodparnianie bierno-czynne, polegające na podawaniu surowicy oraz szczepionki. Surowica, zawierająca immunoglobuliny, chroni pacjenta do czasu wykształcenia przez niego odporności czynnej (wytworzenia przeciwciał).

Co powoduje wściekliznę? Jak się zaraża wścieklizną?

Wścieklizna u ludzi wywoływana jest przez wirusa Rabies virus z rodziny Rhabdoviridae. Występuje w siedmiu biotypach, z czego za zakażenia zwierząt naziemnych odpowiadają przede wszystkim wirusy biotypu pierwszego, a pozostałe biotypy odpowiedzialne są za rozwój wścieklizny nietoperzy.

Rezerwuarem wirusów wścieklizny są zarówno ssaki dzikie: lisy, nietoperze, borsuki, jenoty, gryzonie, jak i domowe: psy i koty. Przypadki wścieklizny u ludzi są wynikiem bezpośredniego kontaktu: zranienia (najczęściej ugryzienie psa lub zadrapanie przez nietoperza), oślinienia lub zetknięcia się tkanki mózgowej chorego zwierzęcia z uszkodzoną skórą. Z miejsca zranienia wirus trafia do komórek mięśni szkieletowych, a następnie włóknami nerwowymi przemieszcza się najpierw do rdzenia kręgowego, a potem do istoty szarej mózgu, gdzie intensywnie się namnaża. Stąd rozprzestrzenia się po całym organizmie.

Gdzie występuje wścieklizna?

Wścieklizna występuje niemal na całym świecie, z czego 99% przypadków wykrywa się Afryce, Azji (zwłaszcza w Indiach) i Ameryce Południowej. WHO wymienia kilkanaście krajów, w których na skutek masowych szczepień wściekliznę uznaje się za niewystępującą.

Z powodu wścieklizny co roku umiera ok. 60 tys. osób. W Polsce wścieklizna u ludzi zdarza się niezwykle rzadko. W naszym kraju od kilku lat nikt nie umarł z powodu wścieklizny, jednak corocznie wykonuje się blisko 10 tys. szczepień poekspozycyjnych. Ostatni przypadek wścieklizny w Polsce odnotowano w 2002 r. i dotyczył kobiety, która zaraziła się na skutek ugryzienia przez własnego kota.