Anemia megaloblastyczna (niedokrwistość megaloblastyczna) – przyczyny, objawy, leczenie

Erytrocyty (krwinki czerwone) to okrągłe, dwuwklęsłe komórki, stanowiące główny składnik morfotyczny krwi. Główną rolą tych komórek jest dystrybucja tlenu do wszystkich tkanek organizmu. Natomiast niedokrwistość (anemia) to objaw charakteryzujący się obniżeniem liczby krwinek czerwonych, hemoglobiny oraz hematokrytu w morfologii krwi obwodowej. Wyróżnia się kilka rodzajów niedokrwistości, w zależności od przyczyny anemizacji i charakteru odchyleń w wartościach szczegółowych parametrów czerwonokrwinkowych (np. objętości krwinki czerwonej, MCV).  

Co to jest anemia megaloblastyczna i jakie są jej przyczyny?

Niedokrwistość megaloblastyczna (makrocytowa) to stan kliniczny, w którym w wynikach badań obserwuje się zmniejszoną liczbę erytrocytów oraz niskie wartości hemoglobiny i hematokrytu, a objętość krwinki czerwonej jest podwyższona (MPV). Anemia megaloblastyczna wynika z niedoboru witaminy B12 i/lub kwasu foliowego.

Niedobór witaminy B12 ma miejsce zazwyczaj na skutek zaburzeń wchłaniania w przebiegu choroby Addisona-Biermera, zapalenia błony śluzowej żołądka, przewlekłego zapalenia trzustki, występuje również po operacji usunięcia żołądka. Przyczyną niedoboru kwasu foliowego zazwyczaj jest jego niedostateczna podaż w diecie, a także upośledzenie wchłaniania (w chorobie Leśniowskiego-Crohna i celiakii), zwiększenie zapotrzebowania (np. w ciąży) i niedobór cynku.

Niedokrwistość megaloblastyczna – objawy 

Do typowych objawów anemii, bez względu na jej rodzaj, zalicza się bladość powłok skórnych, osłabienie i męczliwość. Natomiast symptomy charakterystyczne dla niedokrwistości makrocytowej wynikają bezpośrednio z wywołujących ją niedoborów. Objawy neurologiczne w postaci parestezji kończyn (uczucia mrowienia, drętwienia, gorąca lub zimna) oraz cytrynowe (słomkowe) zabarwienie skóry występują wyłącznie w przypadku niedoboru witaminy B12.

Ponadto charakterystycznym i wyłącznym dla tego niedoboru jest „objaw Lhermitte’a”, opisywany jako poczucie „przechodzenia prądu” wzdłuż kręgosłupa podczas pochylania głowy do przodu. Pozostałymi symptomami anemii megaloblastycznej są: utrata smaku, chudnięcie, wygładzony i ciemnoczerwony język oraz nadmierna pigmentacja grzbietowej powierzchni dłoni. 

Anemia megaloblastyczna – rozpoznanie 

Podstawą rozpoznania niedokrwistości megaloblastycznej są następujące odchylenia w morfologii krwi obwodowej: zmniejszona liczba erytrocytów (RBC), obniżone wartości hemoglobiny (HGB) i hematokrytu (HCT), prawidłowa średnia zawartość hemoglobiny w krwince (MCH) oraz duża objętość krwinki czerwonej (MPV powyżej 100 fl). Ponadto w dodatkowych badaniach obserwuje się wówczas obniżony poziom witaminy B12 i/lub kwasu foliowego, podwyższone stężenie homocysteiny oraz umiarkowanie zwiększone stężenie dehydrogenazy mleczanowej (LDH). Możliwe również jest wykonanie badania endoskopowego celem wykluczenia zapalenia błony śluzowej żołądka i zakażenia bakterią H. pylori, które są silnymi determinantami anemii megaloblastycznej.

Anemia megaloblastyczna – sposoby leczenia  

Leczenie niedokrwistości makrocytowej polega na wyrównaniu niedoborów witaminy B12 i/lub kwasu foliowego. Witaminę B12 suplementuje się w postaci wstrzyknięć podskórnych lub domięśniowych w schemacie: codziennie przez 7–14 dni, następnie raz w tygodniu przez 4–8 tygodni (do ustąpienia niedokrwistości). W przypadku konieczności prowadzenia leczenia podtrzymującego, wśród pacjentów z objawami neurologicznymi stosuje się jedno wstrzyknięcie w miesiącu przez resztę życia. Natomiast kwas foliowy jest podawany w formie tabletek, doustnie, przez 1–4 miesiące (lub do ustania przyczyny niedoboru). O skuteczności terapii świadczy gwałtowny wzrost liczby retikulocytów pomiędzy 4 a 7 dobą leczenia. W przypadku aktywnego zakażenia H. pylori należy włączyć antybiotykoterapię celem eradykacji bakterii.

Niedokrwistość megaloblastyczna – zapobieganie  

Najważniejszymi czynnikami pozwalającymi zapobiegać anemii makrocytowej jest właściwie zbilansowana dieta bogata w produkty odzwierzęce oraz surowe warzywa. W przypadku stosowania diety wegetariańskiej lub wegańskiej należy suplementować witaminę B12 oraz kwas foliowy. Ponadto w sytuacjach zwiększonego zapotrzebowania lub utraty folianów (ciąża, laktacja, przewlekłe niedokrwistości hemolityczne, dializoterapia) należy stosować doustne preparaty kwasu foliowego w odpowiednim stężeniu pod kontrolą lekarza prowadzącego.