Jakie są objawy zapalenia trzustki? Przyczyny, badania i leczenie

Zapalenie trzustki to stan, który może prowadzić do uszkodzenia tkanek trzustki. Przyczyną jest najczęściej nadmierne spożycie alkoholu, kamienie żółciowe, urazy, zakażenia, choroby autoimmunologiczne i niektóre leki. Objawy zapalenia trzustki mogą obejmować silny ból brzucha, nudności, wymioty, biegunkę, utratę apetytu, gorączkę i szybkie bicie serca. W przypadku ciężkiego zapalenia trzustki może wystąpić wstrząs septyczny, który jest stanem zagrożenia życia.

Zapalenie trzustki, zarówno ostre, jak i przewlekłe, związane jest najczęściej z dolegliwościami bólowymi zlokalizowanymi w nadbrzuszu. Stwierdzenie tej jednostki chorobowej na odpowiednim etapie jej trwania daje możliwość zapobiegnięcia wystąpieniu poważnych konsekwencji. Czym jest zapalenie trzustki oraz jak mu zapobiegać?

1. Co to jest zapalenie trzustki? Przyczyny
2. Jakie są typy zapalenia trzustki?
3. Ostre zapalenie trzustki – objawy
4. Przewlekłe zapalenie trzustki – objawy
5. Zapalenie trzustki – diagnostyka. Jakie badania zrobić?
6. Leczenie zapalenia trzustki
7. Zapalenie trzustki w ciąży – objawy, leczenie, rokowania
8. Zapalenie trzustki – powikłania
9. Jak zapobiegać zapaleniom trzustki? Dieta, suplementy, domowe sposoby

Co to jest zapalenie trzustki? Przyczyny

Ostre zapalenie trzustki to proces zapalny umiejscowiony w obrębie tego narządu. Głównym patomechanizmem biorącym w nim udział oraz odpowiedzialnym za występowanie wszelkiego rodzaju objawów jest nieprawidłowa aktywacja enzymów trzustkowych, które w fizjologicznych warunkach biorą udział w procesie trawienia składników odżywczych w przewodzie pokarmowym. Głównym winowajcą powodującym „samotrawienie” trzustki jest trypsyna. To właśnie ona, aktywowana w obrębie trzustki, powoduje niszczenie miąższu trzustki, a co za tym idzie – wystąpienie silnych dolegliwości bólowych nadbrzusza.

Powodem przedwczesnej aktywacji trypsyny jest wzrost ciśnienia w przewodach trzustkowych, co spowodowane może być przez czynniki, takie jak:

• kamica żółciowa,
• nadużywanie alkoholu,
• przyczyny idiopatyczne.

Inne, rzadkie przyczyny to np. hipercholesterolemia, zakażenie wirusowe, działanie niektórych leków czy też nadczynność przytarczyc.

Z kolei przewlekłe zapalenie trzustki to proces włókniejąco-zapalny, w którego przebiegu dochodzi do postępującej i nieodwracalnej degradacji i niszczenia miąższu tego narządu. Wśród najczęstszych przyczyn pojawienia się tej jednostki chorobowej wymienia się toksyczne uszkodzenie trzustki, najczęściej na tle nadużywania alkoholu, nawracające ciężkie zapalenia trzustki, mutacje genetyczne, wady anatomiczne predysponujące do nawracających zapaleń, a także choroby autoimmunologiczne, w których przebiegu dochodzi do niszczenia miąższu trzustki.

Jakie są typy zapalenia trzustki?

W przypadku zapalenia trzustki wymienia się postać ostrą oraz przewlekłą. Różnią się one nie tylko czasem trwania objawów, ale także rokowaniem czy przyczynami ich występowania.

Ostre zapalenie trzustki podzielić można na dwa główne podtypy. Pierwszy z nich – śródmiąższowe obrzękowe zapalenie trzustki – występuje u niemal 80% pacjentów, a w jego przebiegu nie dochodzi do martwicy tego narządu. Druga podgrupa występująca u ok. jednego na pięciu pacjentów to martwicze zapalenie trzustki – oprócz ognisk martwicy zlokalizowanych w miąższu trzustkowym można zauważyć charakterystyczne zmiany nekrotyczne również w narządach okołotrzustkowych.

Ostre zapalenie trzustki – objawy

Pierwszym i najbardziej charakterystycznym objawem związanym z ostrym zapaleniem trzustki jest silny ból zlokalizowany w nadbrzuszu, który pojawia się nagle. Ból ten stosunkowo często może promieniować do pleców oraz mieć charakter opasający. Inne objawy chorej trzustki to m.in.:

• gorączka,
• nudności i wymioty,
• osłabienie odgłosów perystaltyki związane z ewentualnie towarzyszącą niedrożnością przewodu pokarmowego,
• napięcie powłok brzusznych,
• żółtaczka, która może się pojawić, kiedy choroba trzustki wywołana jest przez kamicę żółciową.

Specjaliści, przez lata analizując chorych na ostre zapalenie trzustki, wyróżnili również charakterystyczne objawy skórne towarzyszące tej jednostce chorobowej. Wymienia się wśród nich objaw Cullena, polegający na pojawieniu się zasinienia w okolicy pępka, oraz objaw Greya Turnera, kiedy to krwawe podbiegnięcie lokalizuje się w okolicy lędźwiowej.

Przewlekłe zapalenie trzustki – objawy

Z uwagi na długotrwały proces niszczenia miąższu trzustki objawy związane z przewlekłym stanem zapalnym tego narządu będą miały różne nasilenie, a niektóre z nich mogą wynikać z niedostatecznej syntezy enzymów. Przede wszystkim jednak w przewlekłym zapaleniu trzustki można zauważyć ból o różnym stopniu nasilenia, który w przypadku zaawansowanej choroby wymaga zwykle zastosowania silnych opioidów. Najczęściej ból ten pojawia się po spożyciu posiłku, dlatego wielu chorych z czasem zaczyna unikać przyjmowania pokarmów. Poza tym mogą się pojawić również objawy związane z niewydolnością wewnątrz- oraz zewnątrzwydzielniczą trzustki, do których zalicza się biegunki tłuszczowe, nieprawidłowe wchłanianie składników pokarmowych, wystąpienie cukrzycy, wzdęcia, a także niedobory witamin rozpuszczalnych w tłuszczach – A, D, E, K.

Zapalenie trzustki – diagnostyka. Jakie badania zrobić?

Podstawą diagnostyki w przypadku choroby trzustki jest dobrze zebrany przez lekarza wywiad. Dzięki temu jest on w stanie wstępnie wysnuć podejrzenie zapalenia trzustki w oparciu o uzyskane informacje na temat charakteru bólu, jego umiejscowienia, czasu trwania dolegliwości oraz ewentualnych czynników nasilających i łagodzących.

Kolejnym krokiem jest wykonanie badań laboratoryjnych, takich jak:

• morfologia,
• jonogram,
• CRP (białko C-reaktywne),
• oznaczenie stężenia enzymów trzustkowych w postaci amylazy i lipazy.

Dalszymi krokami diagnostycznymi są badania obrazowe w postaci USG czy tomografii komputerowej (TK) jamy brzusznej. Prześwietlenie może ukazać zatartą strukturę trzustki oraz obecność zbiorników płynowych. Optymalnie tomografię komputerową jamy brzusznej wykonuje się między piątą a siódmą dobą hospitalizacji, gdyż to właśnie wtedy najlepiej widoczna może być ewentualna martwica trzustki. Odstępstwem od tej reguły jest ciężki stan chorego przy przyjęciu do szpitala, kiedy to badanie TK wykonywane jest od razu. W przypadku podejrzenia kamicy żółciowej jako przyczyny wzrostu ciśnienia w przewodach trzustkowych wykonywana jest standardowo również endoskopowa cholangiopankreatografia wsteczna (ECPW). Diagnozę stawia się w momencie spełnienia dwóch z trzech kryteriów rozpoznania:

• obraz kliniczny typowy dla ostrego zapalenia trzustki,
• aktywność enzymów trzustkowych przekroczona ponad 3-krotnie,
• wyniki badań obrazowych wskazujące na ostre zapalenie trzustki.

W podejrzeniu przewlekłego zapalenia trzustki wykonuje się podobne badania, jak ma to miejsce w przypadku OZT. Wyniki mogą jednak różnić się od tych występujących w stanie ostrym. Dla przykładu stężenie amylazy oraz lipazy bardzo często znajduje się w granicach normy, natomiast badania obrazowe ukazują zmniejszenie objętości narządów, a także zwapnienia w jego tkance. Dodatkowo w toku diagnostycznym pomocne są badania, takie jak:

• oznaczenie stężenia elastazy 1 w kale służące ocenie wydolności zewnątrzwydzielniczej trzustki,
• ilościowa ocena dobowego wydalania tłuszczów z kałem mająca na celu stwierdzenie zaburzeń we wchłanianiu tłuszczów z przewodu pokarmowego.

Stwierdzenie przewlekłego zapalenia trzustki opiera się głównie na wywiadzie, objawach oraz czasie trwania choroby. Niekiedy jednak, zwłaszcza w przypadku osób młodych, postawienie rozpoznania sprawia wiele trudności i wymaga wykonania dodatkowych badań obrazowych oraz laboratoryjnych.

Leczenie zapalenia trzustki

W większości przypadków ostrego zapalenia trzustki lekarze ograniczają swoje działanie do leczenia objawowego. Każdy pacjent, z wyjątkiem chorych z poważną chorobą sercowo-naczyniową lub chorobą nerek, po przyjęciu do szpitala jest intensywnie nawadniany dożylnie. Wprowadzana jest również ścisła dieta, co oznacza całkowity zakaz podawania choremu pokarmu doustnie przez ok. 48 godzin. W momencie kiedy konieczne jest zaprzestanie żywienia na dłuższy okres czasu ze względu na stan ogólny chorego, wskazane jest całkowite żywienie pozajelitowe. Nie jest to jednak działanie rutynowe. Z uwagi na silne dolegliwości bólowe towarzyszące ostremu stanowi zapalnemu trzustki konieczne jest podawanie dożylnie leków przeciwbólowych, niekiedy z zastosowaniem opioidów. Antybiotykoterapia nie jest wdrażana w każdym przypadku, a jedynie w momencie podejrzenia pojawienia się zakażonej martwicy w obrębie trzustki lub sąsiednich narządów. Wskazywać może na to pogorszenie stanu ogólnego pacjenta, wystąpienie gorączki czy też wzrost wykładników stanu zapalnego. W niektórych sytuacjach konieczne może być leczenie zabiegowe w postaci wykonania ECPW, cholecystektomii czy też wycięcia ognisk martwicy w obrębie trzustki.

Postępowanie w przypadku przewlekłego zapalenia trzustki różni się nieco od tego przedstawionego we wcześniejszym akapicie. Przede wszystkim jest to choroba przewlekła, a głównym problemem chorego jest ból. Z tego powodu pacjent potrzebuje stosować przewlekle silne leki przeciwbólowe z grupy opioidów. Niekiedy konieczna jest również interwencja lekarza na co dzień zajmującego się leczeniem bólu, który zdecydować może o różnego rodzaju blokadach nerwowych. Ponadto dużym problemem jest także upośledzone wchłanianie składników odżywczych z przewodu pokarmowego, a co za tym idzie – stałe niedobory mogące skutkować poważnym niedożywieniem. W związku z tym w niektórych sytuacjach konieczne jest podawanie doustnych preparatów zawierających enzymy trzustkowe, które chociaż w pewnym stopniu mają za zadanie wspomóc trawienie.

Zapalenie trzustki w ciąży – objawy, leczenie, rokowania

Kobiety ciężarne narażone są na ostre zapalenie trzustki przede wszystkim ze względu na zwiększone ryzyko kamicy żółciowej, a tym samym pośrednio również zapalenia trzustki na tle kamiczym. Nie jest to jednak dolegliwość, która u ciężarnych zdarza się często. Co więcej, jej przebieg nie różni się od przebiegu u osób w ciąży niebędących. Należy pamiętać jednak, że ze względu na zmienioną przez zwiększoną macicę topografię narządów jamy brzusznej oraz brak możliwości wykorzystania w diagnostyce obrazowej tomografii komputerowej postawienie jednoznacznej diagnozy jest utrudnione. Przeciwwskazane jest również stosowanie wielu leków przeciwbólowych z grupy opioidów.

Zapalenie trzustki – powikłania

W większości przypadków jednorazowe ostre zapalenie trzustki nie pozostawia po sobie trwałych następstw dla zdrowia człowieka. Nie oznacza to jednak, że nie można wyróżnić charakterystycznych powikłań dla tej jednostki chorobowej. Zalicza się do nich:

• ostry okołotrzustkowy zbiornik płynu – powstaje na skutek stanu zapalnego i samoistnie wchłania się po 4 tygodniach,
• torbiel rzekoma – ostry okołotrzustkowy zbiornik płynu, który nie wchłonął się po okresie 4 tygodni od wystąpienia objawów,
• ostry zbiornik martwiczy oraz otorbiona martwica trzustki,
• zakażenie martwicy trzustki,
• w skrajnych przypadkach – wstrząs, sepsa oraz śmierć chorego.

Wśród jej powikłań wymienia się m.in.:

• torbiele rzekome trzustki,
• wodobrzusze trzustkowe,
• niedożywienie,
• zakrzepicę żyły śledzionowej,
• raka trzustki.

Jak zapobiegać zapaleniom trzustki? Dieta, suplementy, domowe sposoby

Aby zminimalizować ryzyko wystąpienia zapalenia trzustki, należy przede wszystkim prowadzić higieniczny tryb życia. Eliminując alkohol oraz papierosy, a także tłuste potrawy z codziennego jadłospisu, wpływamy na najważniejsze czynniki ryzyka wystąpienia zarówno ostrego, jak i przewlekłego zapalenia trzustki. Co więcej, okresowo wykonywane USG jamy brzusznej może w pewnym sensie również pomóc w zapobieganiu chorobom trzustki, gdyż pozwala na wykrycie w stadium bezobjawowym kamicy żółciowej i wykonanie w trybie planowym odpowiedniego zabiegu. Jednak w niektórych sytuacjach, jak ma to miejsce w przypadku wad wrodzonych czy też autoimmunologicznego zapalenia trzustki, zapobieganie ich wystąpieniu jest niemożliwe, a jedyną możliwością poprawy stanu zdrowia jest odpowiednie leczenie i minimalizowanie objawów poprzez zdrowe codzienne nawyki.