Lipaza trzustkowa (ALP)– badanie enzymu trzustkowwego. Normy, podwyższona, obniżona

Badanie poziomu lipazy (ALP) pozwala ocenić ewentualne choroby trzustki, które objawiają się na przykład jako ból po lewej stronie brzucha, najczęściej pół godziny po spożytym posiłku lub po wypiciu alkoholu. To proste oznaczenie polegające na analizie próbki krwi żylnej, oddanej w punkcie pobrań na czczo, najlepiej w godzinach porannych. Ile kosztuje badanie lipazy trzustkowej, które parametry należy dodatkowo sprawdzić wraz z analizą enzymów trzustkowych i jakie są normy ALP? Odpowiedzi na te pytania znajdują się w niniejszym artykule.

Lipaza trzustkowa jest jednym z niezbędnych enzymów wydzielanych przez trzustkę, które biorą udział w przebiegu prawidłowego procesu trawienia. Wraz z amylazą i elastazą trafia ona do dwunastnicy, gdzie odpowiada m.in. za rozkład trójglicerydów, obecnych w tłuszczach, do kwasów tłuszczowych i glicerolu. W warunkach prawidłowych jedynie niewielka ilość lipazy trafia do krążenia. Sytuacja zmienia się wówczas, gdy dochodzi do uszkodzenia komórek trzustki lub niedrożności przewodu trzustkowego. Z tego względu oznaczenie poziomu lipazy we krwi pozwala na ocenę funkcjonowania trzustki i jest wykonywane wtedy, gdy zachodzi podejrzenie zapalenia lub innych schorzeń tego narządu.

Co to jest lipaza trzustkowa?

Lipazy są enzymami, których głównym zadaniem jest trawienie tłuszczy, czyli inaczej lipidów. W organizmie człowieka występuje kilka różnych form tego enzymu, a ich nazwy pochodzą od nazwy narządu, przez który są wytwarzane: lipaza językowa (wydzielana przez ślinianki), żołądkowa, wątrobowa, trzustkowa, jelitowa, lipoproteinowa, mlekowa (zawarta w mleku matki) oraz lipaza hormonowrażliwa. Wszystkie lipazy mają zdolność rozkładania wiązań cząsteczkowych zawartych w lipidach, dostarczanych do organizmu wraz z pożywieniem, jednak najważniejszą rolę w tym procesie pełni lipaza trzustkowa, wydzielana przez trzustkę do jelita cienkiego. Lipaza ta jest wydzielana przez trzustkę w postaci nieaktywnej i dopiero pod wpływem kwasów żółciowych, odpowiedniego pH i innych związków obecnych w dwunastnicy, jest przekształcana do formy aktywnej. Jej główne zadanie polega na rozbijaniu wiązań cząsteczkowych i rozkładaniu trójglicerydów do wolnych kwasów tłuszczowych i glicerolu, dzięki czemu mogą być one wchłaniane przez kosmki jelitowe i wykorzystane przez organizm np. do syntezy hormonów i produkcji energii.

W warunkach prawidłowych lipaza nie jest wydzielana do krążenia i jej poziom we krwi pozostaje niski. Jeśli jednak dojdzie do uszkodzenia lub niedrożności przewodów trzustkowych, co może być wynikiem zapalenia, uciśnięcia przez guz, czy zatkania ich przez kamień, wówczas stężenie lipazy we krwi gwałtownie rośnie, dzięki czemu może być ona wykorzystywana jako specyficzny marker uszkodzenia tego narządu.

Wraz z poziomem lipazy rośnie również stężenie innego hormonu trzustkowego, którym jest amylaza trzustkowa, jednak to lipaza jest parametrem bardziej czułym i swoistym dla chorób trzustki. Jej poziom pozostaje podwyższony dłużej niż podwyższone stężenie amylazy (nawet do 7–10 dni od momentu ostrego zapalenia trzustki lub zaostrzenia objawów zapalenia przewlekłego). Oznaczenie poziomu lipazy jest z kolei mniej przydatne w przypadku prowadzenia procesu diagnostycznego przewlekłego zapalenia trzustki, dlatego najlepiej jest, jeśli diagnostyka obejmuje oznaczenie poziomu obu tych parametrów jednocześnie.

Wskazania do badania poziomu lipazy trzustkowej

Oznaczenie poziomu lipazy trzustkowej zalecane jest zawsze w przypadku podejrzenia ostrego lub przewlekłego zapalenia trzustki, nowotworu trzustki lub innych chorób tego narządu. Badanie poziomu lipazy może być także wykorzystywane do monitorowania przebiegu przewlekłych chorób trzustki i innych chorób, mogących prowadzić do jej uszkodzenia, takich jak celiakia  i mukowiscydoza oraz skuteczności stosowanego leczenia.

Lipaza – przygotowanie i przebieg badania

Oznaczenie poziomu lipazy musi być wykonywane na czczo. Przed przystąpieniem do badania pacjent powinien więc powstrzymać się przed spożywaniem posiłków, co najmniej przez 12 godzin. W trakcie badania pobierana jest próbka krwi żylnej, która trafia następnie do laboratorium, a wyniki analizy są dostępne dla pacjenta najczęściej już w ciągu 1.–2. dni od pobrania.

Lipaza – normy, niska, podwyższona

W przypadku lipazy nie istnieją ściśle określone wartości referencyjne- każde laboratorium musi ustalić je indywidualnie i zawsze należy odnosić swój wynik do norm laboratorium, w którym wykonywane było dane oznaczenie. Najczęściej przyjmuje się jednak, że u osób dorosłych poziom ALP nie powinien przekraczać 150 U/l, natomiast większość laboratoriów przyjmuje następujące wartości referencyjne dla lipazy trzustkowej: noworodki <34,00; dzieci (1–12 lat) <31,00; dzieci (16–18 lat) <55,00; dorośli: <60,00 IU/l.

Każdy wynik wskazujący na podwyższone stężenie lipazy trzustkowej powinien być skonsultowany z lekarzem, ponieważ do wzrostu stężenie enzymu dochodzi najczęściej na skutek chorób lub dolegliwości wymagających wprowadzenie leczenia lub zmian dietetycznych.

Podwyższony poziom lipazy może wynikać z między innymi z:

• przewlekłego lub ostrego zapalenia trzustki,
• łagodnego guza lub nowotworu trzustki,
• niedrożności przewodów trzustkowych, dróg żółciowych lub dwunastnicy i innych części jelit,
• zapalenia pęcherzyka żółciowego,
• marskości wątroby,
• choroby wrzodowej i perforacji (pęknięcia) wrzodu,
• zapalenia otrzewnej,
• celiakii,
• mukowiscydozy,
• choroby Leśniowskiego-Crohna,
• cukrzycy typu I,
• chorób nerek.

Do podwyższenia poziomu lipazy może także dochodzić także u osób przewlekle przyjmujących niektóre rodzaje leków, np. kodeinę, heparynę, indometacynę, czy opioidy lub u pacjentów poddawanych leczeniu nerkozastępczemu, czyli hemodializowaniu.

Obniżony poziom lipazy występuje raczej rzadko, może on jednak towarzyszyć takim schorzeniom, jak nadciśnienie, cukrzyca, podwyższony poziom cholesterolu lub żylaki, dlatego zawsze powinien być zgłoszony i omówiony z lekarzem. W bardzo nielicznych przypadkach niski poziom lipazy jest wynikiem rzadkiej choroby genetycznej – hiperlipidemii wrodzonej, w której dochodzi do znacznego podwyższenia stężenia lipidów we krwi na skutek uwarunkowań genetycznych. Badanie stężenia lipazy często wykonywane jest w połączeniu z oznaczeniem poziomu amylazy, a wyniki tych badań są analizowane łącznie.

Badanie lipazy – cena/refundacja, skierowanie

Jeżeli na oznaczenie stężenia lipazy pacjent jest kierowany przez lekarza, na podstawie wystawionego skierowania, badanie jest refundowane przez NFZ. Jeśli badanie ALP wykonywane jest na własną rękę, należy przygotować się na koszt około 20–25 zł.