Helicobacter pylori – przyczyny, objawy, leczenie

Helicobacter pylori jest drobnoustrojem należącym do bakterii. Wywołuję u człowieka szereg chorób, głównie w obrębie przewodu pokarmowego. Infekcja związana jest z narażeniem pokarmowym, a zakażenie daje dolegliwości w obrębie układu trawiennego. Rozpoznania dokonuje się na podstawie stwierdzanych objawów oraz testów służących wykrywaniu bakterii, w tym tzw. testu ureazowego. W leczeniu podstawą są odpowiednio dobrane antybiotyki.

Co to jest Helicobacter pylori?

Helicobacter pylori, w skrócie H. pylori, jest bakterią gram-ujemną. U człowieka bytuje przede wszystkim w dalszej części żołądka, nazywanej odźwiernikiem (łac. pylorus), która przechodzi w kolejny odcinek przewodu pokarmowego, gdzie znajduje się dwunastnica. Helicobacter może zakażać także inne narządy, m.in. oczy i wątrobę. Pałeczka została odkryta stosunkowo późno, bo dopiero w 1982 roku. Helikobakteria wykształciła przystosowania do przeżycia w nieprzyjaznym środowisku w żołądku. Produkowany kwas solny stanowi barierę nie do przeżycia dla większości drobnoustrojów, a budowa bakterii helikobakter umożliwia jej jednak przeżycie w tych trudnych warunkach. Wytwarza ona enzym – ureazę, który rozkłada mocznik do amoniaku i dwutlenku węgla. Amoniak jest słabą zasadą i służy do zobojętnienia kwasu solnego. Helikobakteria ma dodatkowo zdolność do migrowania w kierunku komórek nabłonka żołądka, pod warstwę śluzu, co chroni ją przed strawieniem. H. pylori może przewlekle bytować w organizmie człowieka i wywoływać szereg chorób, m.in. zapalenie błony śluzowej żołądka.

Helicobacter pylori – jakie są przyczyny zakażenia?

Do zakażenia bakterią dochodzi drogą pokarmową, w takich sytuacjach jak używanie wspólnych naczyń czy picie z tej samej butelki co osoba zakażona. Człowiek stanowi jedyny rezerwuar helikobakterii. Szacuje się, że na świecie zakażonych jest około 60% populacji. W Polsce natomiast nawet 80% dorosłych, 30% dzieci i młodzieży może być nosicielami bakterii. Do zakażenia dochodzi głównie w młodości. Po leczeniu i usunięciu infekcji możliwe jest ponowne zakażenie, po kontakcie z chorym. W Polsce odnotowuje się spadek częstości zakażeń. Związane jest to z poprawą jakości higieny i sposobów przygotowywania pokarmów. H. pylori może odpowiadać za różne choroby, najczęściej związane z przewodem pokarmowym, między innymi za nieżyt żołądka.

Helicobacter pylori – objawy ze strony układu trawiennego

Helicobacter może się objawiać szeregiem dolegliwości ze strony układu trawiennego. Ostry stan zapalny żołądka, który występuje jako następstwo zakażenia, jest w większości przypadków obserwowany w okresie dzieciństwa. Ten stan rzadko jest rozpoznawany i zazwyczaj przebiega bezobjawowo. Czasem stwierdza się ból brzucha oraz nudności i wymioty. Przewlekła infekcja Helicobacter pylori objawiać się może także jako zapalenie żołądka i dwunastnicy, prowadzące do choroby wrzodowej. Jest to ubytek w błonie śluzowej ze współistniejącym naciekiem zapalnym. Wrzody żołądka objawiają się bólem lub dyskomfortem w obrębie nadbrzusza. Objawy te pojawiają się 1–3h po posiłkach, a ustępują po przyjęciu leków zobojętniających. Towarzyszą temu często nudności i wymioty. Wrzód dwunastnicy objawia się również bólem w nadbrzuszu, ale pojawiającym się przede wszystkim w nocy, wcześnie rano i w czasie dłuższego okresu postu.

H. pylori może wywoływać również dyspepsję, czyli nadkwaśność, gdyż pobudza produkcję kwasu solnego. Nadkwasota żołądka objawia się zgagą, pustym odbijaniem i cofaniem treści pokarmowej do przełyku i jamy ustnej. W zapaleniu żołądka domowe leczenie zazwyczaj jest nieskuteczne. Konieczna jest konsultacja z lekarzem oraz włączenie leków zobojętniających i antybiotyków. Zakażenie bakterią H. pylori może wywoływać także przewlekłe zanikowe zapalenie błony śluzowej żołądka. Powoduje ono spadek produkcji kwasu solnego i jego niedobór. Brak kwasu solnego w żołądku objawia się uczuciem przepełnienia, bólem w nadbrzuszu, niekiedy wzdęciami i mdłościami. Mogą pojawiać się także nudności i wymioty oraz biegunka czy zaparcia. W dłuższej perspektywie może to prowadzić do niedokrwistości (anemii) z niedoboru żelaza. Kwas solny bowiem jest niezbędny do wchłaniania tego mikroelementu, a bez niego proces ten ulega znacznemu zaburzeniu. Objawy zakażenia przez długi czas mogą się jednak nie pojawiać. Bakteria powoduje przewlekły stan zapalny w błonie śluzowej żołądka i prowadzi do jego zaniku. W dalszej kolejności dochodzi do metaplazji, czyli zamiany nabłonka żołądkowego, na ten występujący w dwunastnicy, co w konsekwencji może prowadzić do rozwoju raka żołądka. Objawia się on brakiem łaknienia, utratą masy ciała, wczesnym uczuciem sytości, wymiotami, problemami z przełykaniem, stałym bólem w nadbrzuszu czy też dolegliwościami związanymi z krwawieniem z przewodu pokarmowego. Są to objawy typowe dla zaawansowanego nowotworu. Przewlekły stan zapalny związany jest też z rozwojem chłoniaka żołądka. Jego objawy są podobne do raka. Stosowanie nowego leku na Helicobacter pylori, będącego połączeniem antybiotyków i bizmutu, umożliwia zwalczenie zakażenia. W części przypadków chłoniaka powoduje to jego wyleczenie. Infekcja bakterią daję dolegliwości nie tylko w obrębie jelit. Zakażenie Helicobacter pylori objawy w jamie ustnej mogą obejmować występowanie nieprzyjemnego, cuchnącego oddechu (halitozę), zapalenie języka i jamy ustnej, nawracające afty i próchnicę zębów.

Helicobacter pylori – skórne objawy infekcji

Okazuje się, że infekcja Helicobacter pylori może dawać objawy także w obrębie skóry. Powoduje, w niektórych przypadkach, pojawienie się wysypek skórnych o różnym charakterze. Wywołuje pokrzywkę, będąca reakcją alergiczną na zakażenie. H. pylori prawdopodobnie zwiększa ryzyko rozwoju trądziku różowatego. W jego przebiegu powstają zmiany grudkowo-krostkowe z rumieniowatym podłożem w obrębie twarzy i szyi. Ta korelacja nie jest do końca pewną zależnością, niemniej stosowanie antybiotyków zwalczających Helicobacter pylori, zmniejsza nasilenie trądziku. Inne choroby skóry, które potencjalnie są w korelacji z infekcją tą bakterią to atopowe zapalenie skóry (AZS), łysienie plackowate czy świerzbiączka guzkowa.

Helicobacter pylori – objawy psychiczne

Kolejnym aspektem, na który wpływ może mieć infekcja H. pylori jest zdrowie psychiczne. Postuluje się, że przewlekłe zakażenie może powodować kłopoty z codziennym funkcjonowaniem, związane z zaburzeniami koncentracji i zapamiętywania. Ponadto, helikobakteria ma zwiększać ryzyko depresji i zaburzenia nastroju.  Bakteria może powodować także stany lękowe i jadłowstręt. Do tej pory żadna z powyższych korelacji nie została jednak w pełni udowodniona. Są to jedynie przypuszczenia, które wynikają z aktualnie dostępnych informacji.

Choroby współwystępujące z H. pylori

Jednym z takich schorzeń, który być może jest powiązany z zakażeniem helikobakterem jest autoimmunologiczne zapalenie żołądka. Dochodzi w nim do powstania przeciwciał niszczących komórki okładzinowe żołądka i wiążące czynnik wewnętrzny. Prowadzi to do zaburzenia wchłaniania witaminy B12. Z czasem rozwija się niedokrwistość megaloblastyczna z objawami neurologicznymi, a jest to związane z niedoborem witaminy B12.

Udar to kolejna choroba, w której powstaniu postuluje się udział H. pylori, niemniej mechanizmy odpowiedzialne za ten stan są słabo poznane. Prawdopodobnie miałoby to być zależne od bezpośredniego wnikania bakterii do blaszek miażdżycowych w tętnicach mózgu i wywoływać ich pękanie. Naukowcy badają zależność pomiędzy infekcją H. pylori a przewlekłą obturacyjną chorobą płuc (POChP). W jednym z dużych analiz stwierdzono, że osoby z dodatnimi przeciwciałami przeciwko tej bakterii (co świadczy o aktualnym lub przebytym zakażeniu) miały gorsze parametry płucne i wyższe ryzyko zgonu niż osoby bez takich przeciwciał. Wskazywałoby to na udział infekcji w nasilaniu POChP. Prawdopodobnie istnieje także zależność pomiędzy Helicobacter pylori a bólem stawów. Infekcja ma zwiększać ryzyko chorób stawów, takich jak reumatoidalne zapalenie stawów. Temat ten wymaga jednak dalszych badań.