Anemia u dzieci – przyczyny i leczenie niedokrwistości u dziecka
Paulina Brożek

Anemia u dzieci – przyczyny i leczenie niedokrwistości u dziecka

Niedokrwistość u dzieci może wystąpić w każdym wieku. Grupy najbardziej narażone na jej rozwój to maluchy w wieku od 6 miesięcy do 5 lat, dziewczęta w okresie pokwitania oraz młodzież wyczynowo uprawiająca sport. Najczęstszą przyczyną anemii u dzieci jest niedokrwistość z niedoboru żelaza, choć może mieć ona także inne podłoże. Kiedy podejrzewać anemię u dziecka, jak ją rozpoznać i leczyć?

Żelazo jest pierwiastkiem niezwykle ważnym dla naszego organizmu, jest składnikiem hemoglobiny i uczestniczy w transporcie tlenu do komórek. Zapewnia prawidłowy rozwój układu nerwowego oraz odpowiada za prawidłowy wzrost dziecka i wzmacnia odporność. U dzieci z niedoborem żelaza często obserwuje się zaburzenia funkcji poznawczych, spadek koncentracji oraz pogorszenie wyników w nauce.

Anemia u dzieci – czym jest niedokrwistość?

Niedokrwistość to stan chorobowy, w którym stwierdza się obniżone stężenie hemoglobiny (Hb) we krwi w porównani do wartości uznanych za prawidłowe dla danego wieku i płci. Obniżeniu Hb często towarzyszy zmniejszenie liczby krwinek czerwonych (erytrocytów) i obniżenie hematokrytu

W zależności od czynnika etiologicznego, niedokrwistości mogą być spowodowane:

  • zaburzeniami wytwarzania krwinek czerwonych (np. niedobór żelaza, przewlekłe choroby zapalne, choroby nerek),
  • nadmiernym rozpadem krwinek czerwonych (np. hemoliza z powodu pierwotnych defektów wewnątrzkrwinkowych lub pierwotnych zaburzeń zewnątrzkrwinkowych),
  • utratą krwi (np. masywny krwotok lub przewlekłe krwawienia).

Anemia u dzieci – przyczyny

Anemia u noworodków i niemowląt w pierwszych kilku miesiącach życia spowodowana jest głownie utratą krwi (podczas porodu, wielokrotnym pobieraniem próbek do badań laboratoryjnych) i hemolizą. W pozostałych grupach wiekowych najczęstszą przyczyną anemii jest niedokrwistość z niedoboru żelaza.

Anemia u dzieci – niedobór żelaza

Niedobór żelaza u dzieci zaburza transport tlenu do tkanek i narządów – około 75-80% żelaza znajduje się w hemoglobinie w krwinkach czerwonych, 10% w białkach niehemowych, a pozostałe 10-15% ferrytynie i hemosyderynie, które są białkami zapasowymi.

Objawy kliniczne niedokrwistości u dzieci mogą różnić się w zależności od wieku pacjenta, chorób współistniejących, tempa narastania anemii i zdolności adaptacyjnych organizmu.

Wśród najczęstszych objawów anemii u dzieci spowodowanej niedoborem żelaza należą:

  • bladość: skóry, warg, błony śluzowej jamy ustnej, paznokci,
  • ogólne osłabienie i szybkie męczenie się,
  • zaburzenia uwagi i koncentracji,
  • bóle i zawroty głowy,
  • przyspieszona akcja serca,
  • zwiększone pragnienie (głównie u niemowląt),
  • nadmierna kruchość paznokci, pojawianie się podłużnych rowków,
  • suchość skóry, bolesne pęknięcia kącików ust,
  • ból, pieczenie i wygładzenie powierzchni języka,
  • osłabienie kondycji włosów,
  • zaburzenia łaknienia, brak apetytu,
  • u niemowląt i małych dzieci z niedokrwistością obserwuje się większą skłonność do nawracających infekcji układu oddechowego.

Inne przyczyny niedokrwistości u dzieci

Pośród innych przyczyn anemii mikrocytarnej hipochromicznej u dzieci warto wspomnieć o celiakii. Stanowi ona najczęstszą przyczynę niedokrwistości z niedoboru żelaza, poza niedoborem w pożywieniu. Warto uwzględnić ją w diagnostyce różnicowej w przypadku dzieci niereagujących na leczenie preparatami żelaza z dodatkowymi objawami ze strony układu pokarmowego, niedoborem wzrostu i masy ciała, nawracającymi aftami czy współistniejącymi chorobami immunologicznymi.

Dużo rzadziej do niedokrwistości z niedoboru żelaza może prowadzić zarażenie pasożytem Giargia lamblia (lamblioza), które zwykle przebiega bezobjawowo. U nastolatków i młodych dorosłych z niedokrwistością, przewlekłą biegunką i bólami brzucha należy wykluczyć chorobę Leśniowskiego-Crohna.

Powiązane produkty

Anemia u dzieci – rozpoznanie

Żelazo w organizmie jest magazynowane i uwalniane do ustroju, gdy jego podaż z zewnątrz nie wystarcza na pokrycie potrzeb organizmu. 

Rozpoznaje się kilka faz niedoboru żelaza:

  1. Bezobjawowy okres utraty żelaza zapasowego (IDS- iron deficient stores).

Utrata żelaza zapasowego w początkowym okresie nie wpływa na erytropoezę, stężenie hemoglobiny i hematokryt nie zmieniają się. Obserwuje się obniżenie stężenia ferrytyny w surowicy krwi. Erytrocyty nadal są prawidłowej wielkości i prawidłowo wybarwiają się (niedokrwistość normocytarna i normochromiczna).

  1. Okres utraty żelaza zapasowego (IDE-early functional iron deficiency).

Stężenie żelaza w hemoglobinie i surowicy krwi stopniowo zmniejsza się. Erytrocyty jeszcze zachowują swój kształt i prawidłową barwliwość. Objawy kliniczne na tym etapie nie występują lub są bardzo dyskretne.

  1. Gdy zapasy żelaza nie wystarczają do utrzymania prawidłowej produkcji hemoglobiny, rozwija się niedokrwistość związana z niedoborem żelaza (IDA- iron deficiency anaemia). Erytrocyty tracą prawidłowy kształt, zmniejszają się i pojawia się ich niedobarwliwość (niedokrwistość mikrocytarna, hipochromiczna). Pojawiają się objawy kliniczne: bladość skory i śluzówek, łatwe męczenie, brak energii, upośledzone łaknienie, pogorszenie koncentracji u dzieci starszych.
Podstawowym badaniem pozwalającym na wstępną diagnostykę niedokrwistości u dzieci jest badanie morfologiczne krwi i ocena jej parametrów. Do podstawowych parametrów podlegających ocenie należą: stężenie hemoglobiny we krwi (Hb), hematokryt (Ht), liczba krwinek czerwonych oraz liczba retykulocytów. Zakres wartości referencyjnych zależy od wieku dziecka, dlatego nie zaleca się samodzielnej interpretacji wyników. Bardziej precyzyjna ocena zasobów żelaza w organizmie wymaga oznaczenia stężenia ferrytyny, stężenia hemoglobiny w retikulocytach (CHr) i stężenia sTfR typu 1. 

Ze względu na brak jednoznacznych wskazań co do momentu wykonania pierwszego badania morfologii u dziecka bez objawów, istotne wydaje się przewidywanie niedoboru żelaza u dzieci z grup ryzyka i odpowiednia profilaktyka. 

Wśród czynników ryzyka rozwoju anemii z niedoboru żelaza u dzieci wymienia się: dzieci urodzone przedwcześnie lub/i z małą masą urodzeniową, ekspozycję na ołów, karmienie pokarmem kobiecym po 4. Miesiącu życia bez suplementacji żelaza, wprowadzenie pokarmów uzupełniających, które nie są bogate w żelazo, problemy z karmieniem, słabe przyrosty masy ciała, niedożywienie.

Anemia u dzieci – leczenie

W przypadku jawnej niedokrwistości stosowanie wyłącznie diety bogatej w żelazo jest niewystarczające do uzupełnienia jego zapasów w organizmie. Kiedy zatem rozpocząć leczenie i jakie żelazo wybrać dla dziecka? Bezwzględnymi wskazaniami do suplementacji preparatami żelaza są:

  • wcześniactwo,
  • niska masa urodzeniowa (2000-2500g),
  • ciąża mnoga,
  • dzieci matek, u których występowała niedokrwistość w czasie ciąży,
  • dzieci narażone na straty krwi w okresie okołoporodowym,

Wśród wskazań względnych wymienia się:

  • okres szybkiego wzrostu,
  • obfite miesiączki u dziewczynek,
  • nadwagę i otyłość u dzieci,
  • upośledzone łaknienie,
  • nawracające infekcje układu oddechowego.
Rekomendowana dobowa dawka żelaza u dzieci wynosi 4-6 mg na kg masy ciała. Preparaty dostępne na rynku zawierają różne związki żelaza. Różnią się one stopniem przyswajalności, możliwością łączenia z posiłkiem, częstością występowania działań niepożądanych, formą podania (tabletki, kapsułki, płyn).

Obecnie dostępne w aptekach preparaty żelaza dla dzieci w swoim składzie mają: pirofosforan żelaza (krople, proszek, kapsułki; m.in. żelazo tzw. sukrosomalne), kompleks wodorotlenku żelaza i poliizomaltozy (syrop, tabletki do żucia), żelazo elementarne (zawiesina) i siarczan żelaza (tabletki). Przy wyborze preparatu warto skonsultować się z lekarzem lub farmaceutą. 

Wśród najczęstszych działań niepożądanych w trakcie suplementacji żelazem wymienia się: ból brzucha, nudności, zaparcia u dzieci. W celu zmniejszenia ryzyka ich występowania możliwe jest podanie całej dawki dobowej jednorazowo – na noc. Warto wspomnieć, że preparaty żelaza przyjmowane doustnie powodują ciemne/czarne zabarwienie stolca. Łącznie z preparatem żelaza zaleca się stosować witaminę C, ponieważ zwiększa jego wchłanianie (w Polsce dostępne są preparaty skojarzone zawierające żelazo i witaminę C w jednej tabletce). W zależności od wyników badań, w leczeniu anemii u dzieci stosuje się również preparaty witaminy B6 i kwasu foliowego. 

Jak długo stosować preparaty żelaza? Po normalizacji badań laboratoryjnych (stężenia hemoglobiny i ferrytyny) leczenie należy kontynuować przez ok. 3 miesiące celem uzupełnienia zapasów żelaza w organizmie.

Preparaty żelaza podawane pozajelitowo (dożylnie, domięśniowo) obecnie stosuje się w wyjątkowych przypadkach, w warunkach szpitalnych przez wykwalifikowany personel medyczny, ze względu na duże ryzyko ciężkich reakcji alergicznych.

Anemia u dzieci – dieta. Jak poprawić przyswajalność żelaza?

Niezwykle ważnym elementem profilaktyki anemii u noworodków, niemowląt i dzieci starszych jest odpowiednio dobrana i zbilansowana dieta. Niedobór żelaza jest najczęstszym niedoborem żywieniowym.

Zaleca się, aby po 6. miesiącu życia wszystkie niemowlęta otrzymywały pokarmy uzupełniające bogate w żelazo, ponieważ ilość żelaza w mleku matki jest niewystarczająca na tym etapie rozwoju. W diecie dzieci starszych warto wybierać produkty o wysokiej biodostępności żelaza. Zasadniczo żelazo pochodzące z pokarmów mięsnych (wątroba, mięso wołowe, jagnięcina, drób, ryby i żółtko jaja), czyli żelazo hemowe, jest znacznie lepiej wchłanialne niż żelazo niehemowe pochodzenia roślinnego. 

Żelazo wchłania się najlepiej w lekko kwaśnym środowisku, w dwunastnicy. Z tego powodu warto, żeby w naszej diecie znalazły się produkty bogate w kwas askorbinowy, czyli witaminę C.

Wśród warzyw i owoców zawierających dużo witaminy C możemy wymienić: pomarańcze, kiwi, cytryny, gujawę, truskawki, brokuły, kalafior, brukselkę, paprykę. Dobrym jej źródłem są także kiszonki. Składnikami diety hamującymi absorbcje żelaza są: związki taniny (herbata, kawa, kakao), błonnik, fosforany czy fityniany (kasze, orzechy groch).

  1. Kawalec W., Grenda R., Ziółkowska H. (red.), Pediatria, PZWL, Warszawa 2013.
  2. Ochocka M., Matysiak M., Niedokrwistości, [w:] Ochocka M., Matysiak M. (red)., Niedokrwistości wieku dziecięcego, PZWL, wydanie I, 2000, s. 52–112.
  3. Janczak M., Janczak A., Anemia z niedoboru żelaza u dzieci – o czym warto pamiętać, „Nowa Pediatria” 2019, nr 4, s. 123-128, DOI: 10.25121/NP.2019.23.4.123.
  4. Sills R., Iron deficiency anemia, [w:] Kliegman R. M., Behrman R. E., Jenson H. B., Stanton B. F. (red.), Nelson textbook of pediatrics, Elsevier, 2017, s. 2323–2326
  5. Matysiak M., Niedokrwistość z niedoboru żelaza u dzieci, „mp.pl” [online], https://www.mp.pl/pediatria/artykuly-wytyczne/artykuly-przegladowe/235588,niedokrwistosc-z-niedoboru-zelaza-u-dzieci.
  6. Matysiak M., Niedokrwistość u dzieci – wprowadzenie do rozpoznania i schemat diagnostyki, „mp.pl” [online], https://www.mp.pl/pediatria/artykuly-wytyczne/artykuly-przegladowe/235586,niedokrwistosc-u-dzieci-wprowadzenie-do-rozpoznania-i-schemat-diagnostyki. 
  7. Pleskaczyńska A., Dobrzańska A., Profilaktyka niedoboru żelaza u dzieci – standard postępowania, „Standardy medyczne. Pediatria” 2011, nr 8, s. 100–106. 
  8. Ochocka M, Matysiak M., Fizjopatologia układu czerwonokrwinkowego, [w:] Ochocka M., Matysiak M. (red)., Niedokrwistości wieku dziecięcego, PZWL, 2000, s. 11–37.
  9. Baker R. D, Greer F. R., Diagnosis and prevention of iron deficiency and iron-deficiency anemia in infants and young children (0-3 years of age), „Pediatrics” 2010, nr 126, s. 1040–1050.

Twoje sugestie

Dokładamy wszelkich starań, aby podane zdjęcie i opis oferowanych produktów były aktualne, w pełni prawidłowe oraz kompletne. Jeśli widzisz błąd, poinformuj nas o tym.

Zgłoś uwagi Ikona

Polecane artykuły

  • ADHD u dzieci – przyczyny, objawy, leczenie zespołu nadpobudliwości psychoruchowej

    ADHD (zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi) jest jednym z najczęstszych zaburzeń neurorozwojowych u dzieci. Do objawów pozwalających rozpoznać ADHD należą: nadpobudliwość, zaburzenia koncentracji oraz impulsywność. Nieleczone ADHD prowadzi do rozwoju problemów emocjonalnych, trudności w funkcjonowaniu społecznym, do obniżenia osiągnięć w nauce oraz do problemów w kontaktach z rówieśnikami. Jak rozpoznać to zaburzenie i jak pomóc dziecku z ADHD?

  • Standardowe mleko modyfikowane. Co znajduje się w mleku dla niemowląt?

    Kiedy dziecko jest zdrowe, nie ma alergii i większych problemów z trawieniem, można podawać mu tzw. standardowe mleko modyfikowane odpowiednie dla jego wieku. Takie preparaty mają na rynku status tzw. środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego. Ich skład jest regulowany prawem i ściśle nadzorowany. Dlaczego jednak takie mleko jest nazywane modyfikowanym i na czym te modyfikacje polegają? Jednym z głównych składników mleka modyfikowanego jest mleko krowie. Mleko krowie różni się od ludzkiego pod wieloma względami. Zawartość podstawowych składników odżywczych – tłuszczu, białka i węglowodanów – jest inna w każdym z nich.

  • Aspirator do nosa — jak używać ręcznego, a jak elektrycznego?

    U noworodków i niemowląt katar może stanowić znaczące zagrożenie, ponieważ dzieci do ok. 1 roku życia oddychają wyłącznie przez nos. Występująca u najmłodszych zalegająca wydzielina w nosku powstrzymuje oddychanie, jedzenie i picie. Dodatkowo nieusunięta wydzielina może prowadzić do powikłań w postaci stanów zapalnych w obrębie oka, ucha, oskrzeli lub płuc, co może stanowić zagrożenie dla zdrowia dziecka. Z pomocą przychodzą aspiratory do nosa, które można stosować u dzieci już od chwili narodzin. Są prostą, wygodną i bezpieczną metodą usuwania zalegającej wydzieliny u maluszka.

  • Wymioty u dziecka – przyczyny i skutki. Co robić, gdy dziecko wymiotuje?

    Ostatnio obserwujemy w Polsce gwałtowny wzrost liczby dzieci zgłaszających się do przychodni i szpitali z silnymi wymiotami. U dzieci wywoływane są one zwykle przez zakażenia wirusowe, bakteryjne, a także przez błędy dietetyczne. Co ma zrobić rodzic, gdy dziecko wymiotuje? Podpowiadamy.

  • Katar u dziecka – jak pomóc dziecku z katarem? Domowe sposoby na zatkany nos u dzieci

    Katar to częsta dolegliwość, która dotyka dzieci. Charakteryzuje się występowaniem wydzieliny w nosie oraz uczuciem niedrożności nosa. Do najczęstszych przyczyn nieżytu nosa u dzieci należą infekcje wirusowe oraz alergie. Przewlekły katar u dzieci może być objawem przerostu trzeciego migdałka lub chorób takich jak niedobory odporności czy mukowiscydoza. Podpowiadamy, co warto stosować na katar u dziecka.

  • Witamina D dla dzieci – dawkowanie, objawy i skutki niedoboru

    Witamina D jest hormonem steroidowym, który kontroluje wiele istotnych dla organizmu procesów. Dostarczenie jej (poprzez syntezę skórną oraz wraz z pożywieniem) jest szczególnie ważne w przypadku najmłodszych. Witamina D wpływa na układ kostny dzieci poprzez regulację gospodarki wapniowo-fosforanowej, działa immunomodulująco, podnosząc odporność i obniżając poziom cytokin prozapalnych, ma również działanie antykancerogenne oraz neuro- i kardioprotekcyjne. Jaką dawkę witaminy D podawać dziecku? Witamina D dla dzieci w kroplach, kapsułkach twist-off, sprayu czy tabletkach?

  • Objawy, które powinny cię zaniepokoić. Nowotwory u dziecka

    Aż 60% rodziców nie wie, na jakie objawy powinni zwrócić uwagę, aby w porę wykryć potencjalne choroby nowotworowe u swoich dzieci. Z kolei aż 80% dzieci, u których zdiagnozowano chorobę nowotworową i w porę wdrożono leczenie, udaje się uratować. Na co zwrócić uwagę i co powinno zaniepokoić?

  • Jak podawać leki dziecku? Czopki, tabletki, inhalacje i syrop

    Podawanie leków dziecku w trakcie choroby to w wielu przypadkach nie lada wyzwanie. Warto jednak wiedzieć, w jaki sposób prowadzić domowe leczenie, aby było jak najskuteczniejsze. Jak podawać dziecku tabletki oraz co zrobić, aby inhalacja była jak najbardziej efektywna?

Porozmawiaj z farmaceutą
Infolinia: 800 110 110

Zadzwoń do nas jeśli potrzebujesz porady farmaceuty.
Jesteśmy dla Ciebie czynni całą dobę, 7 dni w tygodniu, bezpłatnie.

Pobierz aplikację mobilną Pobierz aplikację mobilną Doz.pl

Ikona przypomnienie o zażyciu leku.
Zdarza Ci się ominąć dawkę leku?

Zainstaluj aplikację. Stwórz apteczkę. Przypomnimy Ci kiedy wziąć lek.

Dostępna w Aplikacja google play Aplikacja appstore
Dlaczego DOZ.pl
Niższe koszta leczenia

Darmowa dostawa do Apteki
Bezpłatna Infolinia dla Pacjentów.

ikona niższe koszty leczenia
Bezpieczeństwo

Weryfikacja interakcji leków.
Encyklopedia leków i ziół

Ikona encklopedia leków i ziół
Wsparcie w leczeniu

Porady na czacie z Farmaceutą.
E-wizyta z lekarzem specjalistą.

Ikona porady na czacie z farmaceutą
Newsletter

Bądź na bieżąco z DOZ.pl

Ważne: Użytkowanie Witryny oznacza zgodę na wykorzystywanie plików cookie. Szczegółowe informacje w Regulaminie.

Zamnij