Trądzik odwrócony – przyczyny, objawy i leczenie acne inversa

Trądzik odwrócony (acne inversa, hidradenitis suppurativa – HS) to przewlekła, zapalna i często bolesna choroba skóry, która dotyka mieszki włosowe w specyficznych lokalizacjach ciała. Choć nazwa sugeruje powiązanie z trądzikiem pospolitym, schorzenie to ma odmienny przebieg i wymaga specjalistycznego podejścia terapeutycznego. Zmiany skórne, takie jak guzki, ropnie i przetoki, najczęściej pojawiają się w okolicach fałdów skórnych, co znacząco obniża jakość życia.

1. Czym jest trądzik odwrócony?
2. Przyczyny trądziku odwróconego
3. Objawy trądziku odwróconego
4. Leczenie trądziku odwróconego
5. Trądzik odwrócony – najczęściej zadawane pytania

Z tego artykułu dowiesz się:

• czym dokładnie jest trądzik odwrócony i w jakich miejscach na ciele najczęściej występuje,
• jakie czynniki genetyczne, immunologiczne i środowiskowe wpływają na rozwój tej choroby,
• jak rozpoznawać objawy w poszczególnych stadiach zaawansowania (skala Hurley).

Dzięki temu artykułowi poznasz nowoczesne metody leczenia farmakologicznego i chirurgicznego oraz zrozumiesz, jak wspomagać terapię domowymi sposobami.

Czym jest trądzik odwrócony?

Trądzik odwrócony, w literaturze medycznej określany jako hidradenitis suppurativa (HS), jest przewlekłą, nawracającą i często wyniszczającą chorobą zapalną skóry. Choć w przeszłości wiązano ją z gruczołami potowymi apokrynowymi, współczesna nauka wskazuje, że pierwotnym zjawiskiem jest zatkanie (okluzja) mieszka włosowego, które prowadzi do wtórnego stanu zapalnego, infekcji i zniszczenia aparatu włosowo-łojowego. Choroba ta zazwyczaj rozpoczyna się po okresie dojrzewania, najczęściej w drugiej lub trzeciej dekadzie życia.

Szacuje się, że częstość występowania HS w populacji ogólnej wynosi około 1%, choć dane te mogą się różnić w zależności od regionu geograficznego. W Polsce, według danych NFZ, choroba ta jest rzadziej diagnozowana, co może sugerować, że wielu pacjentów przez długi czas pozostaje bez właściwego rozpoznania.

Mimo że schorzenie to było kiedyś klasyfikowane jako ciężka odmiana trądziku pospolitego (acne vulgaris) ze względu na pierwotne zatkanie mieszka włosowego, współczesna dermatologia skłania się ku traktowaniu trądziku odwróconego jako odrębnej, przewlekłej choroby zapalnej. Przemawiają za tym istotne różnice w patogenezie – brak nadmiernego łojotoku, inna reakcja na leczenie (np. nieskuteczność izotretynoiny) oraz odmienna dominacja procesów immunologicznych. Termin acne inversa jest obecnie często używany jako synonim nazwy hidradenitis suppurativa.

Przyczyny trądziku odwróconego

Etiologia trądziku odwróconego jest złożona i wieloczynnikowa. Obecnie uważa się, że kluczową rolę odgrywają zaburzenia układu odpornościowego oraz czynniki genetyczne i środowiskowe. Nie jest to choroba wynikająca z braku higieny, co jest częstym i krzywdzącym mitem.

Główne czynniki ryzyka i mechanizmy powstawania choroby:

• Okluzja mieszków włosowych – nadmierne rogowacenie ujścia mieszka włosowego prowadzi do jego zatkania, gromadzenia się treści rogowej, a następnie pęknięcia jego ścian. To wyzwala silną reakcję układu odpornościowego.
• Czynniki genetyczne – u około 30–40% pacjentów stwierdza się występowanie choroby w rodzinie. Zidentyfikowano mutacje genów, m.in. w kompleksie gamma-sekretazy, które mogą predysponować do rozwoju HS.
• Palenie tytoniu – to jeden z najsilniejszych czynników środowiskowych. Palacze stanowią większość pacjentów z HS (nawet 70–90%), a nikotyna może nasilać zatykanie mieszków włosowych i stymulować stan zapalny.
• Otyłość – nadmierna masa ciała powoduje zwiększone tarcie skóry w fałdach, większą wilgotność oraz zmiany hormonalne i metaboliczne, które zaostrzają przebieg choroby. Tkanka tłuszczowa jest również aktywnym narządem endokrynnym produkującym cytokiny prozapalne.
• Zaburzenia immunologiczne – w zmianach chorobowych obserwuje się nadmierną aktywność cytokin prozapalnych, takich jak TNF-alfa, IL-17 oraz IL-1beta. To właśnie w te mechanizmy celują nowoczesne leki biologiczne.

Objawy trądziku odwróconego

Obraz kliniczny acne inversa różni się w zależności od stopnia zaawansowania choroby. Początkowo zmiany mogą przypominać zwykłe krosty lub czyraki, co często opóźnia postawienie właściwej diagnozy – średni czas oczekiwania na prawidłowe rozpoznanie wynosi nawet 7–10 lat.

Typowe objawy trądziku odwróconego:

• bolesne guzki i ropnie – twarde, bolesne zmiany głęboko pod skórą, które mogą pękać i wydzielać ropną treść o nieprzyjemnym zapachu;
• przetoki – wraz z postępem choroby pod skórą tworzą się trudne do wyleczenia i przewlekle sączące się kanały (przetoki), które mogą łączyć poszczególne zmiany zapalne;
• bliznowacenie – nawracające stany zapalne prowadzą do powstawania przerosłych, twardych blizn, które mogą ograniczać ruchomość kończyn;
• zaskórniki – często występują tzw. zaskórniki dwudzielne (z dwoma ujściami), co jest charakterystyczne dla HS.

Lokalizacja zmian jest ściśle związana z występowaniem gruczołów apokrynowych (inaczej zapachowych), które uaktywniają się w okresie dojrzewania i wydzielają gęsty, lipidowy pot pod wpływem emocji i hormonów. Wydzielina ta jest początkowo bezwonna, ale po rozkładzie przez bakterie na skórze nadaje ciału charakterystyczny zapach.

Do oceny nasilenia choroby powszechnie stosuje się skalę Hurley:

• stadium I: pojedyncze lub mnogie ropnie bez przetok i bliznowacenia;
• stadium II: nawracające ropnie z tworzeniem przetok i blizn, zmiany są oddzielone zdrową skórą;
• stadium III: rozległe zajęcie obszaru (np. całej pachy) z licznymi połączonymi przetokami i ropniami, brak zdrowej skóry między zmianami.

Leczenie trądziku odwróconego

Terapia HS jest procesem długotrwałym i powinna być dobierana indywidualnie w zależności od stopnia zaawansowania choroby (fazy zapalnej, destrukcyjnej lub bliznowacenia). Celem leczenia jest kontrola bólu, zmniejszenie stanu zapalnego, zapobieganie powstawaniu nowych zmian oraz leczenie istniejących przetok i blizn.

Leki stosowane w farmakoterapii:

• Antybiotyki – w fazie zaostrzeń stosuje się antybiotyki miejscowe (takie jak klindamycyna) lub ogólne (tetracykliny, połączenie klindamycyny z ryfampicyną) w celu redukcji stanu zapalnego i superinfekcji bakteryjnych.
• Leki biologiczne – są przełomem w leczeniu umiarkowanych i ciężkich postaci HS, ponieważ blokują specyficzne białka odpowiedzialne za stan zapalny. Do zarejestrowanych substancji należą inhibitory TNF-alfa (adalimumab) oraz inhibitory IL-17 (sekukinumab, bimekizumab).
• Retinoidy – w niektórych przypadkach stosuje się pochodne witaminy A (acytretynę), choć ich skuteczność w HS jest mniejsza niż w trądziku pospolitym.
• Leki hormonalne – u kobiet pomocne mogą być leki antyandrogenne, np. spironolakton.

Domowe sposoby na trądzik odwrócony

Wsparciem leczenia specjalistycznego mogą być odpowiednie nawyki wprowadzone w domu, które łagodzą objawy i zmniejszają częstość nawrotów choroby. Należy jednak pamiętać, że domowe metody nie zastąpią wizyty u lekarza. Wśród domowych sposobów na trądzik odwrócony wymienia się:

• higienę i pielęgnację – zaleca się stosowanie łagodnych środków myjących o działaniu antyseptycznym (np. zawierających chlorheksydynę lub nadtlenek benzoilu), które ograniczają florę bakteryjną na skórze;
• ciepłe okłady – mogą przynieść ulgę w bólu przy pojedynczych, bolesnych guzkach i ułatwiać ich opróżnienie;
• zmianę stylu życia – redukcja masy ciała oraz rzucenie palenia to jedne z najważniejszych zaleceń, które mogą realnie wpłynąć na przebieg choroby;
• odpowiednią odzież – noszenie luźnej, przewiewnej bielizny i ubrań (najlepiej bawełnianych) zapobiega tarciu i podrażnieniom w newralgicznych miejscach.

Jakie zabiegi można wykonać na trądzik odwrócony?

Oprócz klasycznej chirurgii w leczeniu odwróconego trądziku wykorzystuje się nowoczesne technologie:

• Laserowe usuwanie owłosienia – depilacja laserowa (Nd:YAG lub IPL) w obszarach dotkniętych chorobą może zmniejszyć częstość nawrotów poprzez zniszczenie mieszka włosowego, który jest punktem wyjścia choroby. Metoda ta jest szczególnie polecana w lżejszych stadiach.
• Laser CO2 – używany do odparowywania zmian chorobowych i usuwania przetok. Często umożliwia szybsze gojenie niż klasyczne wycięcie skalpelem.

Trądzik odwrócony – najczęściej zadawane pytania

Czy trądzik odwrócony jest zaraźliwy?

Nie, trądzik odwrócony nie jest chorobą zakaźną. Choć w zmianach skórnych może dochodzić do wtórnego nadkażenia bakteryjnego, a z ropni wydobywa się treść, choroba ta wynika z zaburzeń autozapalnych i zatkania mieszków włosowych, a nie z infekcji, którą można się zarazić przez dotyk czy wspólne używanie przedmiotów.

Czy trądzik odwrócony jest dziedziczny?

Tak, w rozwoju choroby istnieje silny komponent genetyczny. Badania wskazują, że około 30–40% pacjentów z acne inversa ma krewnego cierpiącego na to samo schorzenie. Dziedziczenie może mieć charakter autosomalny dominujący, co oznacza, że ryzyko przekazania predyspozycji potomstwu jest istotne.

Czy można wycisnąć zmianę zapalną przy trądziku odwróconym?

Zdecydowanie odradza się samodzielne wyciskanie zmian w przebiegu trądziku odwróconego, ponieważ zmiany te nie są zwykłymi pryszczami. Manipulacja przy głęboko osadzonych guzkach i ropniach może prowadzić do pęknięcia zmiany pod skórą, rozprzestrzenienia się stanu zapalnego na sąsiednie tkanki i pogorszenia przebiegu choroby, a ponadto zwiększa ryzyko powstania trudnych do leczenia przetok i blizn.