Klindamycyna, Clindamycinum - Zastosowanie, działanie, opis

Klindamycyna jest wykorzystywana w leczeniu zakażeń bakteryjnych wywołanych przez szczepy na nią podatne. Znalazła zastosowanie w terapii:

• zakażeń ucha, nosa i gardła;
• infekcji zębów i wywołanych przez nie zapaleń kości szczęki;
• zakażeń dolnych dróg oddechowych;
• płonicy;
• infekcji skóry, tkanek miękkich;
• infekcji narządów płciowych i okolic miednicy;
• posocznicy;
• stanów zapalnych wsierdzia;
• zakażeń w obrębie jamy brzusznej;
• zakażeń związanych z układem ruchu (kości i stawy).

W przypadku infekcji o cięższym przebiegu zalecane jest wykorzystanie klindamycyny w postaci roztworu do wstrzykiwań. 

Klindamycyna w postaci żelu oraz płynu do stosowania na skórę znalazła zastosowanie w leczeniu trądziku pospolitego. 

Klindamycyna ma działanie bakteriobójcze i bakteriostatyczne. Znalazła zastosowanie w leczeniu zakażeń bakteryjnych (od umiarkowanych do ciężkich). Substancja występuje w postaci tabletek powlekanych, które należy przyjmować popijając dużą ilością wody, niezależnie od spożywanych posiłków. Maksymalna dawka dobowa klindamycyny wynosi 4,8 g. Dawkowanie jest zależne przede wszystkim od masy ciała pacjenta, chorób współistniejących, wieku oraz jednostki chorobowej.  Zwykle stosowane dawki klindamycyny w przypadku dorosłych wynoszą od 600 mg do 1,8 g na dobę. Podczas stosowania antybiotyku u dzieci dawka dobowa jest obliczana na podstawie masy ciała. 

W przypadku klindamycyny w postaci roztworu do wstrzykiwań, zalecane dawki dobowe w przypadku ciężkich zakażeń to zwykle od 1,2 g. do 2,7 g substancji czynnej. Podanie dożylne jest możliwe dopiero po odpowiednim przygotowaniu roztworu. 

Dawkowanie powinno zostać dostosowane w przypadku pacjentów cierpiących na:

• niewydolność nerek (z powodu wydłużenia czasu eliminacji klindamycyny z organizmu). W przypadku ciężkiej niewydolności nerek zalecana jest kontrola stężenia leku w osoczu;
• niewydolność wątroby (ze względu na wydłużenie okresu półtrwania). Ciężka niewydolność wątroby jest wskazaniem do regularnej kontroli stężenia klindamycyny w osoczu. 

Klindamycyna jest również wykorzystywana w leczeniu trądziku pospolitego. Żel lub płyn należy rozprowadzić cienką warstwą na miejscu zmienionym chorobowo, leku nie powinno się rozmasowywać. 

Antybiotyk występuje również w postaci kremu dopochowego, stosowanego raz na dobę, przed zaśnięciem. Zwykle kuracja klindamycyną trwa od trzech do siedmiu dni - zależnie od występujących objawów.

Klindamycyny nie należy stosować, jeśli występuje nadwrażliwość na tę substancję czynną, a także na linkomycynę, ze względu na ryzyko wystąpienia alergii krzyżowej. 

Podanie miejscowe klindamycyny jest przeciwwskazane, jeśli u pacjenta występował stan zapalny okrężnicy podczas stosowania innych antybiotyków.

Klindamycynę należy stosować ostrożnie w przypadku pacjentów wykazujących nadwrażliwość na penicylinę. Badania wykazały, że pomimo różnic w budowie cząsteczki klindamycyny i penicyliny występowały rzadkie przypadki wstrząsu anafilaktycznego po podaniu klindamycyny pacjentom uczulonym na penicylinę. 

Leku nie powinno stosować się w przypadku wirusowych zakażeń dróg oddechowych ze względu na brak skuteczności antybiotyków w leczeniu tej grupy schorzeń. Klindamycyny również nie stosuje się w przypadku zapalenia opon mózgowych ze względu na małe stężenie osiągane w płynie mózgowo-rdzeniowym.

Długotrwałe (około trzech tygodni) stosowanie klindamycyny może spowodować powstanie opornych na ten lek bakterii lub wystąpienie nadkażeń grzybiczych. Zalecane jest również w tym czasie kontrolowanie prawidłowej pracy nerek i wątroby, a także regularne wykonywanie morfologii krwi. 

Podczas leczenia z wykorzystaniem klindamycyny może pojawić się biegunka. Biegunka trwająca kilka dni o ciężkim przebiegu może być objawem wystąpienia rzekomobłoniastego zapalenia jelita. Jest to schorzenie, które może wystąpić podczas stosowania wielu antybiotyków, a jego przyczyną są enterotoksyny produkowane przez Clostridium difficile. Antybiotykoterapia może spowodować osłabienie naturalnej mikroflory jelita co jest przyczyną nadmiernego występowania Clostridium difficile. Toksyny produkowane przez Clostridium są przyczyną zwiększenia ciężkości przebiegu choroby, a także wzrostu umieralności. 

Klindamycyna może spowodować wystąpienie ciężkich reakcji nadwrażliwości takich jak:

• zespół Stevensa–Johnsona;
• zespół TEN (toksyczne martwicze oddzielenie się naskórka);
• uogólniona osutka krostkowa;
• wysypka polekowa z eozynofilią. 

Podczas stosowania klindamycyny należy zachować ostrożność jeśli:

• współistnieją zaburzenia pracy wątroby;
• pacjent cierpi na miastenię lub chorobę Parkinsona;
• stwierdzono stany zapalne żołądka lub jelit.

Przyjmowanie pokarmu nieznacznie wydłuża czas wchłaniania substancji leczniczej. 

Brak stwierdzonego wpływu na prowadzenie maszyn i pojazdów.

Podczas jednoczesnego stosowania preparatów z dziurawca występuje ryzyko osłabienia działania klindamycyny, powodem jest nasilenie działania cytochromu CYP3A4 i wzrost metabolizmu klindamycyny. 

Klindamycyna przenika przez łożysko i może być stosowana podczas ciąży po konsultacji z lekarzem, w razie wyraźnej konieczności. Stosowanie klindamycyny u kobiet w drugim i trzecim trymestrze ciąży nie wiązało się ze zwiększeniem występowania wad u noworodków. Brak natomiast badań potwierdzających bezpieczeństwo terapii klindamycyną u kobiet w pierwszym trymestrze ciąży.

Badania wykazały ryzyko wystąpienia u niemowląt karmionych mlekiem matki przyjmującej klindamycynę dolegliwości trawiennych takich jak biegunki i krew w stolcu. Ponadto ze względu na możliwość osłabienia mikroflory jelita u oseska istnieje ryzyko infekcji grzybiczych lub wystąpienia rzekomobłoniastego zapalenia jelita.

Stosowanie klindamycyny podczas karmienia piersią jest możliwe po rozważeniu stosunku korzyści z terapii odniesionej przez matkę a ryzyka wystąpienia działań niepożądanych u dziecka. 

Przeprowadzone badania nie wykazały wpływu klindamycyny na rozrodczość u szczurów. 

Klindamycyna po podaniu miejscowym może wywołać:

• częste: swędzenie skóry, podrażnienie;
• rzadko: suchość skóry, kontaktowe stany zapalne skóry, przetłuszczenie skóry, stan zapalny mieszków włosowych.

Z kolei działania niepożądane po podaniu w postaci iniekcji to:

• niezbyt często: podrażnienie, wystąpienie ropni jałowych w miejscu iniekcji, stwardnienie, zapalenie żył;
• rzadko: blokada nerwowo-mięśniowa, uczucie gorąca;
• bardzo rzadko:  miejscowy świąd, pęcherzowe zapalenie skóry zapalenie wielostawowe.

Klindamycyna jest linkozamidem. Mechanizm działania przeciwbakteryjnego tej grupy antybiotyków polega na upośledzeniu syntezy ściany komórkowej bakterii. Klindamycyna ze względu na swoją wyjątkową trójwymiarową strukturę łączy się z podjednostką 50S rybosomu bakteryjnego i zaburza przebieg translacji. 

Skuteczność klindamycyny w leczeniu trądziku pospolitego nie jest całkowicie wyjaśniona, lecz może być związana z aktywnością względem Propionibacterium acnes. Bakteria ta może mieć związek z etiologią trądziku. 

Skuteczność przeciwbakteryjna klindamycyny jest zależna od czasu przez jaki jej stężenie w organizmie przewyższa minimalne stężenie hamujące charakterystyczne dla określonych gatunków bakterii. 

Klindamycyna jest antybiotykiem o szerokim spektrum działania. Wykazuje aktywność wobec Pneumocystis jirovecii, który należy do królestwa grzybów, oraz wobec pierwotniaków: Toxoplasma gondii i Plasmodium falciparum. Badania in vitro potwierdziły skuteczność wobec tlenowych bakterii takich jak:

• bakterie Gram-ujemne: Chlamydia trachomatis;
• bakterie Gram-dodatnie: Streptococcus pneumoniae, Streptococcus pyogenes, Streptococcus viridans, Staphylococcus aureus, Staphylococcus epidermidis, Paciorkowce zieleniące, Paciorkowce beta-hemolizujące grupy A, B, C i G, Gronkowce koagulazo-ujemne oraz gatunek Corynebacterium.

Antybiotyk działa również na niektóre bakterie beztlenowe:

• bakterie Gram-ujemne: Gardnerella vaginalis oraz gatunki Prevotella, Bacteroides, Fusobacterium;
• bakterie Gram-dodatnie: Propionibacterium acnes, Finegoldia magna, Micromonas micros oraz gatunki Actinomyces, Eggerthella, Peptococcus i Clostridium (nie uwzględniając Clostridium difficile).

Klindamycyna i linkomycyna charakteryzują się występowaniem całkowitej oporności krzyżowej. Mechanizm powstawania oporności jest zwykle związany z mutacją miejsca wiązania klindamycyny w obrębie rRna lub metylacją poszczególnych nukleotydów wchodzących w skład podjednostki 50S rybosomu bakteryjnego. Rzadziej dochodzi do aktywnego pozbywania się antybiotyku przez bakterię. Wytworzenie oporności na klindamycynę może również zmniejszyć skuteczność antybiotyków makrolidowych i streptograminy B.

Klindamycyna po podaniu doustnym jest prawie całkowicie wchłaniania z przewodu pokarmowego, pokarm może wydłużyć czas absorpcji leku. Maksymalne stężenie w osoczu po podaniu na czczo występuję już po około godzinie, z kolei pokarm wydłuża ten moment do dwóch godzin. 

Wchłanianie klindamycyny podanej miejscowo jest nieznaczne. Dawki oznaczone w osoczu po użyciu preparatu na skórę, były stokrotnie mniejsze niż po podaniu w postaci doustnej. Przeprowadzone badania potwierdziły jednak występowanie klindamycyny w strukturze zaskórników po czterech tygodniach stosowania. 

Klindamycyna może być podania w infuzji ciągłej w celu uzyskania stężenia na poziomie minimalnego stężenia hamującego dla określonego drobnoustroju. 

Klindamycyna w wysokim stopniu  łączy się z białkami osocza – zależnie od zastosowanego stężenia wartość ta osiąga poziom od 60% do 94%.  Substancja przenika praktycznie do wszystkich tkanek, z wyjątkiem płynu mózgowo-rdzeniowego. Dobrze przenika przez łożysko oraz do mleka matki. 

Metabolizm klindamycyny przebiega w wątrobie z wykorzystaniem cytochromu CYP3A4 oraz w mniejszym stopniu CYP3A5. Okres półtrwania klindamycyny wynosi około trzech godzin. Reakcje w wątrobie prowadzą głównie do powstania dwóch aktywnych metabolitów: sulfotleneku klindamycyny i N-dimetyloklindamycyny. 

Klindamycyna jest wydalana głównie z żółcią, częściowo w postaci niezmienionej oraz jako metabolity. W mniejszym stopniu antybiotyk jest wydalany z moczem (około 13%) oraz z kałem (około 5% aktywnej postaci).