Adalimumab, Adalimumabum - Zastosowanie, działanie, opis

Adalimumab to przeciwciało monoklonalne stosowane w postaci wstrzyknięć podskórnych w terapii chorób układu ruchu takich jak reumatoidalne zapalenie stawów, młodzieńcze idiopatyczne zapalenie stawów, w aktywnej postaci łuszczycowego zapalenia stawów oraz zesztywniającego zapalenia stawów kręgosłupa. Adalimumab podaje się pacjentom cierpiącym na chorobę Leśniowskiego-Crohna oraz wrzodziejące zapalenie jelita grubego. Pozostałymi wskazaniami do stosowania adalimumabu są łuszczyca plackowata,  trądzik odwrócony (hidradenitis suppurativa, HS),  panuveitis   (stan zapalny naczyniówki oraz innych struktur wewnętrznych gałki ocznej). Pozarejestracyjnie (leczenie off-label) adalimumab stosowany jest w terapii piodermii zgorzelinowej.

Dawkowanie adalimumabu jest zależne od jednostki chorobowej pacjenta i jednocześnie stosowanych leków. Adalimumab we wstrzyknięciach podskórnych może być podawany przez samego pacjenta po przeszkoleniu przez lekarza prowadzącego. Zwykle stosowana dawka w reumatoidalnym zapaleniu stawów, łuszczycowym zapaleniu stawów i zesztywniającym zapaleniu stawów kręgosłupa wynosi 40 mg adalimumabu raz na 14 dni we wstrzyknięciu podskórnym. Analogiczne dawki podaje się w przypadku łuszczycy oraz zapalenia błony naczyniowej oka. Pacjenci cierpiący na chorobę Leśniewskiego-Crohna oraz wrzodziejące zapalenie jelita grubego przyjmują dawki w zakresie 40-160 mg.

U pacjentów w podeszłym wieku stosuje się analogiczne dawki jak u pozostałych osób dorosłych. Brak jest badań opisujących dawkowanie u dzieci i pacjentów cierpiących na choroby wątroby/ nerek.

Adalimumabu nie można stosować u pacjentów wykazujących nadwrażliwość na tę substancję leczniczą, u osób cierpiących na poważne zaburzenia pracy serca (niewydolność serca klasa III/IV wg New York Heart Association) oraz u pacjentów przechodzących ciężkie zakażenia (gruźlica, posocznica, zakażenia oportunistyczne). 

Podczas terapii adalimumabem należy zachować szczególną ostrożność u osób które chorowały na gruźlicę, pacjentów z tendencją do nawracających zakażeń oraz osób biorących leki immunosupresyjne. Lek zwiększa prawdopodobieństwo ciężkiego przebiegu zakażeń (między innymi płuc, nerek, stawów) w tym zakażeń miejscowych. Utajona postać gruźlicy może przeistoczyć się w aktywną fazę choroby. Pacjenci powinni być szczególnie uczuleni na takie objawy jak kaszel, spadek masy ciała i stan podgorączkowy. Przed rozpoczęciem leczenia adalimumabem należy wykonać badania takie jak próba tuberkulinowa Mantoux i badanie RTG klatki piersiowej. Działanie immunosupresyjne adalimumabu utrzymuje się do 5 miesięcy od zakończenia terapii.

Szczególną ostrożność podczas podawania adalimumabu należy zachować u osób będących nosicielami wirusa zapalenia wątroby typu B. Lek może spowodować wznowienie zapalenia wątroby i doprowadzić do jej uszkodzenia.

Adalimumab może wywoływać zaburzenia neurologiczne, szczególnie u pacjentów cierpiących na choroby demielinizacyjne obecnie lub w przeszłości.

Terapia adalimumabem może stać się przyczyną wytwarzania w organizmie pacjenta autoprzeciwciał i wystąpienia tocznia rumieniowatego indukowanego lekami. Należy zachować ostrożność jeśli wystąpią takie objawy jak gorączka, wzrost ciśnienia tętniczego krwi czy zmiany skórne.

Pacjenci z łagodną niewydolnością serca klasy I/II według  NYHA (Nowojorskie Towarzystwo Kardiologiczne) muszą zachować ostrożność podczas leczenia adalimumabem. Substancja ta może nasilić przebieg choroby. 

Osoby które zaobserwowały u siebie bladość skóry, wylewy podskórne i wzrost temperatury powinny zgłosić się do lekarza w celu przeprowadzenia badań hematologicznych krwi. Adalimumab może powodować między innymi trombocytopenię i leukopenię.

Adalimumab zwiększa ryzyko wystąpienia nowotworów złośliwych, w tym chłoniaków. Szczególną ostrożność należy zachować u osób które mają chorobę nowotworową w wywiadzie.

Nie należy przeprowadzać jednoczesnej terapii adalimumabem i lekiem anakinra. Wiąże się to ze zwiększonym ryzykiem wystąpienia toksycznych działań niepożądanych na organizm.

Brak jest badań dotyczących wpływu leczenia adalimumabem na zdolność prowadzenia pojazdów mechanicznych. Należy zachować ostrożność podczas jazdy samochodem, ponieważ lek może powodować zawroty głowy i zaburzenia widzenia.

Adalimumab zwiększa stężenie enzymów wątrobowych we krwi, a także kinazy kreatynowej (CK). Stężenie kinazy jest oznaczane przy podejrzeniu zawału mięśnia sercowego czy przy pojawiających się bólach mięśniowych i osłabieniu mięśni.

Lek może spowodować pojawienie się białka w moczu (białkomocz).

Adalimumab wpływa na wyniki badania czasu krzepnięcia krwi tzw. czas kaolinowo-kefalinowy, powodując jego wydłużenie. 

Adalimumab zwiększa metabolizm marihuany medycznej, witaminy D oraz melatoniny.

Adalimumab należy do kategorii B według klasyfikacji FDA (Food and Drug Administration, Agencja Żywności i Leków) określającej bezpieczeństwo stosowania leków przez kobiety ciężarne. Brak jest badań na ludziach opisujących wpływ leku na płód. Badania z wykorzystaniem zwierząt laboratoryjnych nie wykazały działania toksycznego adalimumabu na dziecko, jednak zawsze należy rozważyć czy korzyści dla matki przewyższają ewentualne ryzyko dla płodu.  Zaleca się stosowanie antykoncepcji do pięciu miesięcy od zakończenia leczenia adalimumabem.

Adalimumab należy do kategorii L3 według klasyfikacji prof. Hyle'a określającej bezpieczeństwo stosowania leków przez kobiety karmiące piersią. Brak jest badań opisujących wchłanianie leku do mleka kobiecego. Ze względu na dostępne dane dotyczące przenikania immunoglobulin do mleka kobiecego przyjmuje się, że nie należy karmić podczas terapii adalimumabem i 5 miesięcy po jej zakończeniu.

Brak jest badań opisujących wpływ adalimumabu na płodność u ludzi.

Adalimumab podawany podskórnie powoduje nieprzyjemne reakcje w miejscu wstrzyknięcia. Może pojawić się ból, obrzęk i uczucie swędzenia. Rzadziej odnotowywano rumień na skórze oraz krwotoki w miejscu wstrzyknięcia.

Do częstych działań niepożądanych adalimumabu zalicza się objawy grypopodobne takie jak gorączka, kaszel i ból gardła, stan ogólnego rozbicia. Mogą pojawić się zaburzenia ze strony układu nerwowego: bóle i zawroty głowy, zaburzenia czucia, złe samopoczucie i astenia (przewlekłe zmęczenie). Ponad to często występuje limfocytopenia (spadek ilości limfocytów we krwi), zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego (nudności, bóle brzucha, biegunka, zapalenie błony śluzowej jamy ustnej lub owrzodzenie śluzówki jamy ustnej), skórne reakcje niepożądane (wysypki, stany zapalne skóry, swędzenie skóry i wypadanie włosów).  Podczas terapii adalimumabem częste są zakażenia wirusowe i bakteryjne w obrębie górnych dróg oddechowych (zarówno górnych jak i dolnych dróg oddechowych), często występuje opryszczka i zakażenia drożdżakami. Lek sprzyja pojawieniu się zakażeń skóry, stawów i ran.

Do rzadziej występujących skutków ubocznych adalimumabu zalicza się zmiany w składzie komórek krwi (trombocytopenia, neutropenia, leukopenia, niedokrwistość), bóle w klatce piersiowej, zaburzenia ze strony układu moczowego (krew w moczu, zaburzenia pracy nerek), poważne odczyny skórne (pokrzywka, krwawe wybroczyny, zmiany łuszczycowe). Dodatkowo u pacjentów mogą pojawić się zaparcia, wzdęcia brzucha, niestrawność i krwawienia z odbytu. Odnotowywano także:

• duszności;
• dysfonię (zmiany w głosie pacjenta);
• przekrwienie błony śluzowej nosa;
• wzrost ciśnienia tętniczego krwi;
• zaburzenia pracy serca (kołatanie, tachykardia);
• ból uszu i szumy uszne;
• zaburzenia widzenia;
• migrenowe bóle głowy;
• omdlenia;
• drżenia mięśniowe;
• bezsenność i pobudzenie nerwowe;
• zwiększenie stężenia lipidów i kwasu moczowego we krwi;
• spadek stężenia potasu we krwi;
• zaburzenia łaknienia;

Po wstrzyknięciu adalimumabu pojawiały się reakcje układu immunologicznego, w tym obrzęk naczynioruchowy i toczeń rumieniowaty.

Rzadko występującymi działaniami niepożądanymi adalimumabu są: zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych o charakterze wirusowym, martwicze zapalenie powięzi, nowotwory (guzy narządów miąższowych, rak skóry, chłoniak), aplazja szpiku, małopłytkowość immunologiczna, choroba posurowicza, wzrost stężenia wapnia we krwi (hiperkalcemia), zaburzona praca tarczycy, choroba sclerosis multiplex (SM, stwardnienie rozsiane), stany zapalne w obrębie gałki ocznej, wzrost ciśnienia wewnątrzgałkowego, jaskra. Po podaniu adalimumabu może dojść do utraty słuchu, zatrzymania pracy mięśnia sercowego, zmian w naczyniach krwionośnych (zwężenia, zapalenia, tętniaki), obrzęków w obrębie układu oddechowego. Możliwe są zapalenia błony śluzowej przełyku i jelit, zapalenie trzustki i wątroby, martwica wątroby, rabdomioliza (rozpad mięśni). U kobiet może dojść do zaburzeń cyklu menstruacyjnego i krwawień z macicy. 

Przy podawaniu adalimumabu w ilościach prawie 15 razy większych niż zwykle stosowana dawka nie zaobserwowano toksycznego działania na organizm ludzki.

Adalimumab to humanizowane przeciwciało monoklonalne którego mechanizm działania polega na łączeniu się z czynnikiem TNF alfa (tumor necrosis factor α,  czynnik martwicy nowotworów). Czynnik martwicy nowotworów bierze udział w odpowiedzi immunologicznej organizmu na stan zapalny. Zwiększoną ilość TNF alfa odkryto w mazi stawowej osób cierpiących na choroby układu ruchu, między innymi w reumatoidalnym zapaleniu stawów, łuszczycowym zapaleniu stawów i zesztywniającym zapaleniu stawów kręgosłupa. Działanie adalimumabu uniemożliwia oddziaływanie TNF alfa z komórkowymi receptorami p55 i p75. Adalimumab wpływa na reakcje biologiczne regulowane czynnikiem martwicy nowotworów TNF alfa, między innymi przemieszczanie się leukocytów do tkanki objętej stanem zapalnym.

Biodostępność dla adalimumabu podanego drogą wstrzyknięcia podskórnego wynosi około 64%. Adalimumab osiąga średnie stężenie maksymalne w surowicy krwi w ciągu 131 ± 56 godzin. Proces wchłaniania adalimumabu jest powolny i zależy między innymi od drenażu limfatycznego w miejscu podania leku oraz od wystąpienia ewentualnej reakcji immunologicznej na preparat.

Objętość dystrybucji dla adalimumabu wynosi średnio 4,7-6,0 litra. Lek przenika do płynu maziowego osiągając stężenia wynoszące nawet ponad 90% wartości stężenia leku we krwi.

Adalimumab nie jest metabolizowany w komórkach wątrobowych ze względu na wysoką masę cząsteczkową. Metabolizm leku polega na reakcjach proteolizy z udziałem układu siateczkowo-śródbłonkowego.

Okres półtrwania dla adalimumabu wynosi średnio 10-20 dni. Wzrost masy ciała pacjenta, niski poziom albumin we krwi oraz płeć męska powoduje zwiększanie klirensu pozornego adalimumabu. Adalibumab nie jest wydalany przez nerki.